Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.73 MB, 364 trang )
Krugman (1979) đã xây dựng mơ hình KHTT the h¾ thú nhat giái thích các cu®c
KHTT nhv là ket q cúa sự mâu thuan co bán trong các chính sách vƿ mơ. Các cu®c
KHTT đã đvoc dự báo trvóc bói sự suy giám trong các yeu to kinh te vƿ mô nen táng,
chẳng han nhv phát hành tien để bù đap thâm hnt ngân sách thvòng xuyên, hoặc thâm
hnt tài khốn vãng lai dai dẳng làm can ki¾t dự tru ngoai hoi. Mơ hình này sau đó
đvoc Flood & Garber (1984) cái tien nhò vào ket quá quan sát từ các cu®c khúng
hống ó Argentina 1981 và Mexico 1982.
Mơ hình KHTT the h¾ thú nhat ra đòi trong hồn cánh các quoc gia có nen táng kinh te
vƿ mơ yeu kém, no nvóc ngồi q lón, ngân sách thâm hnt trầm trong và kéo dài bu®c
chính phú phái phát hành tien để bù đap khien lam phát gia tĕng, đồng nđi tắ mat giỏ,
cỏn cõn vóng lai cng thõm hnt trầm trong khien các chú thể trong nen kinh te có xu
hvóng gĕm giu ngoai t¾ càng gây súc ép lờn s mat giỏ cỳa ng nđi tắ. Trvúc tỡnh
hỡnh trên, chính phú liên tnc phái bán ngoai t¾ để báo v¾ tỷ giá. Khi nguồn dự tru
ngoai hoi giám xuong dvúi mỳc no ngoai tắ ngan han, buđc chớnh phú phái cham dút
che đ® tỷ giá co đ%nh chuyển sang thá nổi tỷ giá và KHTT nổ ra. Flood & Garber
(1984) đặc bi¾t nhan manh rằng ngay trvóc khi dự tru ngoai hoi can ki¾t, sự suy yeu
cúa các yeu to kinh te vƿ mơ cĕn bán tró thành tớn hiắu cho cỏc cuđc tan cụng u co
vo ng tien nđi tắ v cú th gõy ỏp lc lm cho vi¾c phá giá dien ra nhanh hon. Mơ
hình này voc th hiắn rừ nhat trong cỏc cuđc KHTT ú các nvóc Châu Mỹ Latinh vào
cuoi nhung nĕm 1970, đầu nhung nĕm 1980.
Mơ hình KHTT the h¾ thú nhat đã chúng minh đvoc sự snp đổ che đ® TGHĚ co đ%nh
tai các quoc gia có nen táng vƿ mơ yeu kém khi nguồn dự tru ngoai hoi b% can ki¾t.
Tuy nhiên, các cu®c KHTT trong thực te van xáy ra ó các quoc gia phát triển có nguồn
dự tru ngoai hoi dồi dào, chính phú có đú khá nĕng để báo v¾ tỷ giá nhvng đã quyet đ
%nh chon giái pháp từ bó che đ® TGHĚ co đ%nh, thá nổi tỷ giá khi b% các nhà đầu co
tan công do nhung moi quan ngai ve tác đ®ng cúa lãi suat cao và that nghi¾p (Ozkak &
Sutherland, 1993). Minh chúng là cuđc khỳng hoỏng hắ thong tien tắ Chõu u 1992
1993 đã xáy ra trong đieu ki¾n nhv v¾y.
(2) Mơ hình khung hoóng tien tắ the hắ thỳ hai
Cuđc khỳng hoỏng h¾ thong tien t¾ Châu Âu 1992–1993 xáy ra gan vói sự ra đòi cúa
mơ hình KHTT the h¾ thú hai. Mơ hình này đvoc Obstfeld (1994, 1996) xây dựng và
phát triển. Ěây là mơ hình khúng hống tự phát sinh (self – fulfilling), xuat phát và lây
lan từ yeu to kǶ vong cúa nhà đầu co và hành vi “đám đơng” trong boi cánh các quoc
gia có
múc đ® yeu kém ve tài chính và vƿ mơ vừa phái. Vi¾c cam ket duy trì tỷ giá co đ%nh
cúa chính phú b% suy yeu do các bi¾n pháp báo v¾ tỷ giá quá ton kém, chẳng han
nhv khi chính phú thực hi¾n CSTT that chặt, lãi suat b% đẩy lên cao, gây ánh hvóng
xau đen tĕng trvóng kinh te và tao vi¾c làm. Trvóc tín hi¾u đó, các nhà đầu co k
vong se cú phỏ giỏ ng nđi tắ nờn ó bỏn thỏo ng nđi tắ mua ngoai tắ. p lực
này bu®c chính phú phái từ bó che đ® tỷ giá co đ%nh để thực thi CSTT mó r®ng trvóc
nhung cu®c tan cơng quy mơ lón cúa giói đầu co tien t¾ khi kǶ vong cúa ho gan ket
vói nhau v hắu quỏ l KHTT n ra mđt cỏch nhanh chúng.
Trong ieu kiắn hđi nhắp kinh te quoc te, khi m®t quoc gia phá giá đồng tien se làm
giám loi the canh tranh ngoai thvong cúa các nvóc khác trong khu vực bu®c các nvóc
khác cǜng phái phá giá đồng tien, tao nên m®t sự lan truyen manh me cúa khúng hống
(Eichengreen, Rose & Wyplosz, 1996).
Mơ hình KHTT the h¾ thú hai khẳng đ%nh rằng KHTT van xáy ra theo cách tự phát
sinh do yeu to kǶ vong, tính lan truyen và vi¾c theo đuổi các mnc tiêu vƿ mơ cúa
chính phú chú khơng phái do dự tru ngoai hoi can ki¾t. Thơng thvòng khi chính
phú áp dnng CSTT that chặt thì phái mat m®t khống thòi gian nhat đ%nh thì tỷ l¾ lãi
suat cao trong nvóc mói ánh hvóng bat loi tói that nghi¾p và ngân sách. Do đó, mơ
hình này khơng giái thích đvoc tai sao khúng hống tự phát sinh lai xáy ra trong thòi
gian ngan nhv v¾y và tai sao các nhà đầu co lai đồng loat đieu chỉnh dự đốn cúa ho.
Mơ hình này chỉ có thể giái thích tot tình huong trong đó các nhà đầu co lón tồn tai
trên th% trvòng, nhvng khơng thể giái thích đvoc tình huong mà ó đó cần có sự phoi
hop giua các nhà đầu co để tao ra nhung cu®c tan cơng tự phát. Ngồi ra, mơ hình
KHTT the h¾ thú hai khơng thể giái thích tot cu®c KHTC Châu Á bói le các nvóc này
khơng có van đe that nghi¾p hay no chính phú nào đáng kể trvóc khi khúng hống
xáy ra nên khơng cần phái loai bó chính sách TGHĚ co đ%nh để thực thi CSTT mó
r®ng (đvoc coi là ngun nhân cúa cu®c khúng hống h¾ thong tien t¾ Châu Âu).
(3) Mơ hình khung hoóng tien tắ the hắ thỳ ba
Cuđc KHTC Chõu xuat phát từ Thái Lan 1997 gan vói sự ra đòi cúa mơ hình KHTT
the h¾ thú ba. Mơ hình này đvoc giái thích bói Yoshitomi & Ohno (1999), Kaminsky &
Reinhart (1999), đặc trvng cho các cu®c khúng hống tài khoán von trong cán cân thanh
toán quoc te. Khúng hoáng tài khốn von thvòng dan đen khúng hống kép là KHTT và
KHHTNH.
Yoshitomi & Ohno (1999) cho rằng, trong đieu ki¾n tự do hóa tài khốn von theo l®
trình khơng thích hop làm cho luồng von tv nhân cháy vào trong nvóc q múc thâm hnt
tài khốn vãng lai co bán làm thặng dv trong cán cân thanh toán quoc te xuat hi¾n. Ěieu
này làm tĕng dự tru ngoai hoi, mó rđng tien tắ v bựng n tớn dnng trong nvúc, kéo
theo m®t sự bùng nổ kinh te trong nvóc. Do vi¾c đầu tv quá múc và kém hi¾u quá
vào các lƿnh vực nhv bat đ®ng sán, chúng khốn đã làm cho giá tr% các tài sán tài
chính tĕng cao hon giá tr% thực làm xuat hi¾n tình trang bong bóng giá tài sán. Khi
nen kinh te xau đi cùng vói sự vỡ tung cúa bong bóng giá tài sán, các nhà đầu tv nvóc
ngồi bat đầu đồng loat rút von và ngvòi dân bat đầu chuyển tiet ki¾m cúa ho ra nvóc
ngồi. Các tài khốn von thặng dv bat đầu giám và sau đó bien thành thâm hnt trầm
trong, dan đen cán cân thanh toán quoc te cǜng thâm hnt trm trong. Chớnh phỳ buđc
phỏi can thiắp bỏo vắ TGHĚ, dan đen sự can ki¾t nguồn dự tru ngoai hoi bỏo hiắu
mđt cuđc KHTT sap xỏy ra. Mđt van đe nua phát sinh trong đieu ki¾n tự do hóa tài
khốn von vói lvong von nvóc ngồi ngan han khổng lồ cháy vào trong nen kinh te, đã
đvoc các ngân hàng sú dnng để cho vay trung và dài han, đầu tv vào nhung dự án rúi ro
cao trong khi vi¾c giám sát các khốn vay này het súc lóng lẻo và de dãi tao nên sự bat
cân xúng ve kì han giua tài sán no và tài sán có, làm no ngoai t¾ kì han ngan gia tĕng,
rúi ro tín dnng tĕng cao cùng vói sự tĕng nhanh cúa t lắ no xau. Khi ng nđi tắ mat
giỏ lm cho báng cân đoi tài sán cúa các công ty và các ngân hàng cǜng snt giám giá tr
% nhanh chóng, trong đieu ki¾n đó dòng von ngan han nvóc ngồi cǜng giám manh
và đáo chieu, tiep tnc tác đ®ng thêm khien cho tài sán ròng cúa ngân hàng tiep tnc
mat giá, ngân hàng roi vào tình the khó khĕn, theo đó tín dnng n®i đ%a b% thu hẹp,
báng cân đoi tài sán cúa ngân hàng ngày càng tồi t¾ hon nua. Q trình tác đ®ng vòng
xốy và c®ng hvóng này làm cho khúng hống bùng phát trong m®t thòi gian rat ngan
và đẩy các nen kinh te ng¾p sâu vào vòng suy thối (Lê Vân Anh, 2008).
Kaminsky & Reinhart (1999) khẳng đ%nh rằng khi tự do hóa tài khốn von theo l®
trình khơng thích hop, KHHTNH và KHTT tró nên gan ket chặt che. KHHTNH
thvòng đi trvóc các cu®c KHTT và khi KHTT xáy ra thì se nhanh chóng tác đ®ng làm
trầm trong thêm KHHTNH, kích hoat m®t vòng xoáy luẩn quẩn. Ket quá là nen kinh
te roi vào khỳng hoỏng kộp.
Nhv vắy, cuđc khỳng hoỏng Chõu 19971998 đặc trvng cho mơ hình KHTT the h¾
thú ba, đã mang lai m®t xu hvóng mói trong nghiên cúu ve KHTT nói riêng và KHTC
nói chung. Các ngân hàng và các tổ chúc tài chính mó r®ng và de dàng trong chính sách
cho vay cúa ho trong thòi gian trvóc cu®c khúng hống, bói vì ho tin tvóng vào m®t gói
cúu tro cúa chính phú trong trvòng hop có các van đe ve khá nĕng thanh toán. Hành vi
rúi ro đao đúc này dan đen m®t sự gia tĕng quá múc cúa no tv nhân bên ngồi đvoc tiep
theo bói m®t sự snp đổ (McKinnon & Pill, 1997). M®t sự mat giỏ tien tắ cú th kớch
hoat mđt cuđc KHHTNH và khúng hống no khi các ngân hàng và chính phú có m®t
sự mat cân đoi trên báng cân đoi tài sán: Tài sán trong nvóc đvoc tài tro bói no
nvóc ngồi (Chang & Velasco, 1998). Krugman (2003) cho biet thêm, m®t sự ket hop
cúa các yeu to nhv hống loan trong c®ng đồng đầu tv quoc te, nhung sai lầm trong
chính sách xú lý khúng hống, và vi¾c xây dựng các chvong trình cúu h® quoc te yeu
kém gây ra mđt s hoỏng loan ti chớnh m hắu quỏ là KHTT, đ®t bien rút tien gúi
ngân hàng dan đen phá sán hàng loat trong khu vực ngân hàng và bat ổn chính tr%.
Tóm lai, mơ hình KHTT the h¾ thú ba cho thay có bon đặc điểm: (i) KHHTNH có
tvong quan manh vói KHTT; (ii) Dòng von vào tĕng manh trvóc khúng hống và snp đổ
nhanh chóng trong thòi kǶ khúng hống; (iii) HTNH xuat hi¾n tình trang khó khĕn tài
chính;
(iv) Nen táng vƿ mơ suy yeu ngay trvóc khi khúng hoáng nổ ra (thâm hnt thvong mai, tỷ
giá thực b% đ%nh giá cao). Tat cá nhung đieu này xuat hiắn ket hop vúi nhung cuđc
tan cụng u co tien tắ ó nhanh chúng lm snp che đ TGHĚ co đ%nh và KHTT
nổ ra.
(4) Mơ hình khung hỗng tien t¾ the h¾ thú tv
Breuer (2004) cho rằng ngồi các yeu to kinh te vƿ mô cĕn bán nhv thâm hnt ngân sách,
thâm hnt tài khoán vãng lai, lam phát, tĕng trvóng tín dnng q múc... hay yeu to phi
kinh te nhv yeu to tâm lý, kǶ vong gan ket, hành vi đám đơng, tính lan truyen đã đvoc
đe c¾p trong các mơ hình KHTT ba the h¾ nêu trên, các yeu to thể che nhv khung pháp
lu¾t, chat lvong d%ch vn công, tham nhǜng, nhung quy đ%nh tài chính… cǜng là
nhung yeu to góp phần hay ngĕn ngừa KHTT. Theo đó, mơ hình KHTT the h¾ thú tv
phán ánh sự ket hop này. Sự phát triển cúa mô hình KHTT the h¾ thú tv đang dien ra.
Mặc dù các yeu to kinh te cǜng đóng m®t vai trò quan trong trong mơ hình KHTT
the h¾ thú tv, nhvng các yeu to thể che thiet l¾p các đieu ki¾n cho các ket quá kinh te.
Tổng hop các đặc trvng từ lvoc khão các mơ hình KHTT
Tổng hop các đặc trvng từ lvoc kháo các mơ hình KHTT bon the h¾ (Báng 2.2), lu¾n
án rút ra ket lu¾n ve nhung nguyên nhân gây ra KHTT gồm: Nen táng kinh te vƿ mơ
yeu kém, tan cơng đầu co tien t¾, dự tru ngoai hoi thap, kǶ vong th% trvòng, tính lan
truyen, hành vi “đám đơng”, chính phú theo đuổi các mnc tiêu kinh te vƿ mơ từ bó mnc
tiêu báo v¾ tỷ giá, cháy máu ngoai t¾, khúng hống ngân hàng và các yeu to thể che
yeu kém.
Trong đó, bon the h¾ các mơ hình KHTT đeu chỉ ra hành vi tan cơng đầu co tien t¾ là
ngun nhân trực tiep đẩy nhanh q trình KHTT. Và mơ hình KHTT the h¾ thú tv đã
ke thừa tat cá các đặc trvng cúa ba the h¾ mơ hình KHTT trvóc đó trên co só bổ sung
thêm các yeu to thể che cho thay đây là mơ hình hồn háo nhat tính đen thòi điểm hi¾n
tai. Tuy nhiên, trong thực te vi¾c lvong hóa mơ hình KHTT the h¾ thú tv rat khó thực
hi¾n do chva có đầy đú nguồn du li¾u ve các yeu to thể che và yeu to phi kinh te. Ěây
cǜng là van đe còn han che dan đen vi¾c xây dựng các mơ hình đ%nh lvong trong cánh
báo KHTT trên the giói gặp nhieu khó khĕn và chva đat đvoc hi¾u q toi đa trong
phòng ngừa KHTT.
Các the
h¾ mơ
hình
KHTT
Thú nhat
Thú hai
Thú ba
Thú tv
Bãng 2.2: Tổng hop các đặc trvng cua bon the h¾ các mơ hình KHTT
Nen
Tấn Dự
KǶ
Tính
Chính
Chãy Khung Yeu
tãng
cơng tru
vong
lan
phu
máu hỗng to
kinh te đầu ngoai th%
truyen, theo
ngoai ngân
the
vƿ mơ
co
hoi
trvòng hành
đuổi các t¾
hàng
che
yeu
tien thấp
vi
mnc tiêu
yeu
kém
t¾
“đám
vƿ mơ
kém
đơng”
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Nguồn: Tác giả tổng hợp từ lược khảo bốn thế hệ mơ hình KHTT
2.1.2 Khung hỗng h¾ thong ngân hàng
2.1.2.1 Ě%nh nghƿa khung hỗng h¾ thong ngân hàng
Friedman & Schwartz (1963) đã đồng nhat KHHTNH vói KHTC và cho rằng khi KHTC
xáy ra, neu khơng có sự can thi¾p cúa NHTW thì sự ổn đ%nh cúa HTNH se b% đe doa
và snp đổ. Sự đổ vỡ cúa m®t vài ngân hàng chú chot thvũng l nguyờn nhõn kớch hoat
hiắn tvong đt bien rỳt tien gúi tai các ngân hàng. Ngvòi gúi tien thvòng hống loan nên
ho đổ xơ rút het tien gúi cúa mình tai các ngân hàng. Khốn dự tru tien mặt cúa các
ngân hàng von đã chiem tỷ trong nhó trong tổng tài sán càng tró nên han hẹp khi xuat
hi¾n đ®t bien rút tien gúi ngân hàng. Neu khơng có s can thiắp cỳa NHTW thụng qua
hoat đng h tro thanh khoán cho các ngân hàng đang mat khá nĕng thanh khốn, thì
ngay cá nhung ngân hàng đang hoat đ®ng tot nhat cǜng có thể đổ vỡ.
Trong đieu ki¾n hi¾n nay, hđi nhắp ti chớnh quoc te ó lm xuat hiắn nhieu yeu to
múi nờn nhung cuđc khỳng hoỏng trong nhung nĕm gần đây đã khác so vói các cu®c
khúng hống trvóc đây. Ěặc bi¾t, h¾u q và tính lây nhiem cúa các cu®c khúng hống
dvòng nhv đã tró nên phổ bien. Chính vì v¾y, ngày nay, KHHTNH chỉ còn voc e
cắp en
nhv mđt dang cỳa KHTC, cú th xỏy ra đon lẻ hoặc xáy ra đồng thòi cùng vói KHTT và
khúng hống no. Có nhieu đ%nh nghƿa khác nhau ve KHHTNH:
Theo Calomiris & Gorton (1991), KHHTNH xáy ra khi các chú no ó nhieu hoặc tat cá
các ngân hàng chuyển đổi quyen đòi no cúa mình ra tien hoặc tvong đvong tien ó múc
quá cao khien các ngân hàng phái tam ngvng quá trình chuyển đổi này.
Theo Kaminsky & Reinhart (1999), KHHTNH có thể đvoc xác đ%nh dựa trên phán úng
cúa NHTW và đvoc cn thể hóa bằng hai sự ki¾n nhv sau: (i) Vi¾c rút tien hàng loat ra
khói HTNH dan đen NHTW phái đóng cúa, hop nhat, kiểm sốt m®t hay nhieu ngân
hàng và (ii) neu khơng cú hiắn tvong rỳt tien gỳi đt bien khúi HTNH thỡ viắc úng
cỳa, hop nhat, kim soỏt hoc mđt khoỏn tro cap lón cúa chính phú đvoc xem là khói
đầu cho m®t cu®c KHHTNH.
Theo Ergrungor & Thomson (2005), khi NHTW nh¾n đ%nh nhung bat ổn trong HTNH
đú lón, có thể phát triển thành van đe h¾ thong và bat đầu can thi¾p thì HTNH có thể
xem nhv khúng hống.
Theo Demiguc-Kunt & Detragiache (1998), m®t giai đoan đvoc coi là KHHTNH neu ớt
nhat mđt trong bon ieu kiắn sau xỏy ra: (i) Tỷ l¾ no xau so vói tổng von cho vay
trong HTNH vvot quá 10%; (ii) chi phí cho hoat đ®ng cúu tro ngân hàng toi thiểu 2%
GDP;
(iii) nhieu van đe khó khĕn cúa ngân hàng dan đen vi¾c quoc huu húa cỏc ngõn hng
trờn diắn rđng v (iv) cỏc bi¾n pháp khẩn cap nhv đóng bĕng tien gúi, kéo dài ngày le
ngân hàng, báo đám tien gúi tồn b® đvoc áp dnng.
Theo Laeven & Valencia (2012), m®t cu®c KHNH đvoc xem là h¾ thong neu xáy ra
hai đieu ki¾n: (i) Xuat hi¾n dau hi¾u khó khĕn tài chính trong HTNH (nhv rút tien gúi
đ®t bien trong HTNH, tổn that trong HTNH, và/hoặc giái thể các ngân hàng); (ii) xuat
hi¾n các bi¾n pháp can thi¾p chính sách cúa chính phú nhằm giái quyet các thi¾t hai
trong HTNH nhv: Hỗ tro thanh khốn mó r®ng (5% cúa các khốn tien gúi và no phái
trá cho ngvòi khơng cv trú), tổng chi phí tái co cau HTNH ít nhat là 3% GDP, quoc huu
hóa các ngân hàng lón, báo lãnh, mua tài sán (ít nhat 5% GDP) và đóng bĕng tien gúi
và/hoặc ngày le ngân hàng. Theo Laeven & Valencia (2012), (i) voc xem l ieu kiắn
cn v ỳ búi vỡ mđt cu®c khúng hống ngân hàng có thể dan đen sự snp đổ cúa
HTNH mà không cần bat kǶ sự can thiắp no cỳa chớnh phỳ (mđt vớ dn cn th là
cu®c khúng hống nĕm 1995 tai Latvia, khi có tổng cđng 40% ngõn hng trong hắ
thong ti chớnh ó b% đóng cúa, ngvòi gúi tien b% thua lỗ, nhvng sự can thi¾p cúa
chính sách là rat han che), tuy nhiên, rat khó để đ%nh lvong múc đ® khó khĕn tài
chính trong HTNH m®t cách k%p thòi