VĂN HÓA TRANG PHỤC THỜI NGUYỄN

TRANG PHỤC VIỆT NAM THỜI KỲ SAU NĂM 1945

Tr an g p h ụ c t ừ 19 4 5 đ ế n n ay

L ị ch s ử đấ t n ư ớ c có n h ữ n g t ha y đổ i l ớn l a o: Cá ch m ạ n g T há n g Tá m

( 19 45 ) t hà nh cô ng r ồi s a u đó l à cu ộc k h á n g c h i ến t r ư ờn g k ỳ ch ốn g

P há p v à chố n g M ỹ .  

Và o t hời kỳ n à y , t ron g nh â n d â n , ng ư ời g i à n hư t r ẻ l ạ i . Họ m ặ c

nh ữ n g b ộ q uầ n á o m ới đi họ c, đi mí t t i nh . L ớp t r ẻ cả m th ấ y l ớn l ên ,

g hé v a i đả m đư ơn g côn g t á c cá ch m ạ n g. N h i ề u n g ư ời cấ t á o t h e,

k h ă n đó n g, m ặ c á o cá n h h oặ c s ơ- m i , g ọ n g à n g h ơn . P h ụ n ữ n h à g i à u

b ớt di êm dú a , đi t h eo ch ị em l a o độ n g l à m v i ệc cơ ng í ch . C ơng n hâ n

á o t r ắ n g, q u ầ n y ếm xa n h, n ôn g d â n q uầ n á o n â u m ới . Đ ặ c bi ệ t , l ứ a

t uổ i t h i ếu ni ên , n h i đồ ng ( nh ấ t l à cá c em ở t hà n h t h ị ) , cá c e m mặ c

đồ n g p hụ c, t ậ p t r u n g h ội h ọp , c a h á t . . . b ư ớc đầ u l à m xóa r a n h g i ớ i

gi ữ a co n "ôn g c hủ ", c on "c hị s en ", con "ôn g đốc", con "a n h t h ợ" củ a

n h ữ ng ng à y h ô m t r ư ớ c.



I . Tran g p h ụ c đ à n ôn g:

Sa u Cá ch m ạ n g t h á ng Tá m 19 4 5, t r a ng ph ụ c đà n ông ở t h à n h t h ị

đư ợc  u h óa k h á n ha n h. ở nô n g t hơ n c òn p h ả i t r ả i q u a m ột q uá

t r ì n h l â u h ơn m ới có s ự t ha y đổi că n b ả n . Th ô ng q ua c uộ c k há n g

ch i ến ch ốn g P há p , n h i ều t h a n h n i ê n n ôn g t h ôn b ắ t đầ u m ặ c á o s ơ

m i , q uầ n  u, t ron g k h i đó nh i ề u c á n b ộ x u ấ t t h â n ở t h à n h t h ị cũ đã

t h ư ờn g x u y ê n m ặ c qu ầ n á o n â u để dễ t hâ m n h ậ p v à o q u ầ n ch ú ng

nôn g t hô n .

Từ n ă m 19 5 4, n g oà i á o b à b a , n h i ều ng ư ời c ũn g đã m ặ c s ơ m i , ph á t

t r i ể n ch i ế c á o v ả i ka - ki đạ i cá n , bố n t ú i , m ặ c n g oà i . c hi ếc á o s ơ m i

cộ c t a y đư ợ c ư a ch u ộng , m a y t h ẳ n g , k h ôn g bó , c ổ ha i v e. K h i m ặ c

t h ư ờn g bỏ r a ng o à i q uầ n . C ó t h ời k ỳ ốn g ta y v à t h â n á o r ộn g, s a u

đó ố ng t a y v à t h â n á o đư ợc m a y hẹ p l ạ i , m ặ c g ọ n v à k h ỏe. á o s ơ m i

dà i t a y , m ù a h è đư ợc v én ố n g t a y l ên t rê n h a y d ư ới k h uỷu t a y.



Từ năm 1975 đến nay, đa số đàn ông trong cả nước đều mặc

quần Âu (thường gọi là quần Tây). Trang phục của đàn ông

trong cả nước, nhất là ở thành thị, đã được may theo các kiểu

trang phục châu Âu, xem ra cũng có phần gọn gàng, thuận

tiện. Tuy vậy, với những đặc điểm khí hậu, thói quen thẩm mĩ,

điều kiện kinh tế... ở từng 14 vùng Việt Nam, các loại trang

phục đàn ông cũng đã được cải tiến nhiều cho thích hợp. Điều

thấy rõ là qua trang phục đàn ơng, người ta khơng thấy còn sự

cách biệt giữa các tầng lớp như trong xã hội cũ nữa.



Qu ầ n  u ở Vi ệt N a m cũ n g q u a n hữ n g c h ặ n g đư ờn g t h a y đổi t h eo

t r à o l ư u c ủa t h ế g i ớ i : Từ ốn g h ẹp 18 cm đế n 2 0 cm , m ôn g v à đũ ng

r ộ n g, ở cạ p q u ầ n có n h i ều đư ờn g c hi ết . Đ ến n ă m 19 38 - 193 9 ,

ốn g q u ầ n r ộ ng r a m ột c hú t , mô n g h ẹp h ơ n. N ă m 19 50 - 197 0 ố ng

q u ầ n t h a nh ( ốn g đứ ng ) t ừ 2 0 cm - 2 2 cm , m ôn g v à đũ n g m a y s á t

g ọn . C ó t h ời k ỳ m ột s ố t ha n h n i ên m ặ c q u ầ n ốn g b ó k h oả ng

15 cm ( ốn g t u ý p ) . N ă m 19 7 0 - 198 0 mộ t s ố t ha n h n i ên m ặ c m ốt

q u ầ n ố n g l o e từ 3 0 cm đến 7 0c m . Đ ến nă m 19 8 2 , m ốt q u ầ n  u l ạ i

t r ở v ề d ạ n g ố n g "t uý p ", mộ t s ố qu ầ n b ó ốn g , b ó m ơn g v à đù i

b ằ ng l oạ i v ả i bò h a y ka k i t r ắ n g h oặ c nh u n g k ẻ, q uầ n c ó t úi n ổ i

s a u mô n g, kéo ph éc m ơ t u y a h a y đí n h nh i ề u k h uy b ằ n g đồn g . ..

Nh ữ n g ch i t i ế t c ủa qu ầ n  u n hư l y l ậ t v à o t ron g ho ặ c r a ng o à i ,

đỉa t o, n h ỏ ở cạ p , t ú i t h ẳ n g , t ú i ch éo v. v. . đề u m a n g cả h a i y ếu

t ố: t hự c d ụ ng v à t h ẩ m m ỹ



Th ắ t l ư n g h o ặ c b ằ n g ny l ô n g, b ằ n g v ả i , b ằ n g d a .   K hó a b ằ n g k i m l oạ i

nh ỏ, t o, t ùy t h eo l oạ i t h ắ t l ư n g v ới n h i ều h ì nh t ròn v u ơng , bầ u dụ c,

c hữ n hậ t , có n hữ n g h ọ a t i ết h oặ c h ì nh ch ữ n h i ề u mà u: x a nh , đỏ ,

t r ắ n g .. .

D o q u a n ni ệm l à q u ầ n s oóc c ó t í n h ch ấ t t h ể d ục t hể t h a o , n ên t uy t h ời

t i ết nư ớ c t a nó n g n ự c nh ư n g n a m g i ớ i í t m ặ c s c ch o má t . Tư t ư ởng

b ả o t hủ v ẫ n còn p hổ b i ế n : c ho r ằ n g mặ c s oó c r a đư ờn g k h ôn g đư ợc

đứ n g đắ n.

N g ồ i r a , c ó n hi ề u k i ểu á o rét n hư m ă n g - t ô b ằ ng dạ , á o mú t , á o b a y ,

á o b l u - d ôn g b ằ ng d a , á o l en d ệ t , đa n cá c k i ểu v. v. ..

N h ì n c hu n g t r a n g p h ụ c c ủa đà n ô ng t ron g cả nư ớ c, n h ấ t l à ở t hà n h

t h ị , đã đư ợc m a y t he o cá c ki ểu t r a n g p h ụ c ch â u Âu , xem r a cũ ng có

ph ầ n g ọn gà ng , t hu ậ n t i ệ n. Tuy v ậ y , v ới n h ữ n g đặ c đi ểm kh í h ậ u , t h ói

q u en th ẩ m m ỹ , đi ều ki ện k i nh t ế. . . ở t ừ n g v ù n g Vi ệt Na m, cá c l o ạ i

tr a n g p h ụ c đà n ôn g cũ ng đã đư ợc cả i t i ến n h i ều ch o t h í ch hợ p . Đ i ề u

t hấ y rõ l à q u a t r a n g p hụ c đà n ôn g, n g ư ờ i t a k h ôn g t h ấ y c òn s ự cá ch

b i ệt g i ữ a cá c tầ n g l ớ p co n n g ư ời n hư t ron g x ã hộ i cũ n ữ a .



I I. Tr an g p h ụ c p h ụ n ữ :

Tron g n h ữ n g n ă m k há n g ch i ế n ch ố ng P h á p , tr a n g ph ụ c củ a p hụ n ữ

n ôn g t h ôn c ó n h i ều th a y đổi để p hù h ợp v ớ i cu ộc s ố ng v ừ a l a o độ ng

s ả n x u ấ t , v ừ a ch i ế n đấ u . C h ị em m ặ c g ọn gà n g: á o cá nh nâ u , c ổ t ròn

h a y c ổ q u ả t i m , t ron g m ặ c á o l ót k hô ng t a y , q u ầ n đen b ằ n g v ả i ph i n

h a y l á n g . V ấ n kh ă n v à ch í t kh ă n v u ôn g m ỏ q u ạ . N h ữ n g n g ư ờ i t h oá t

l y l à m cá n b ộ m ặ c á o k i ể u s ơ m i đạ i c á n , t a y t h ẳ n g , cổ hì n h cá nh

n h ạ n , á o t h ư ờn g m a y b ằ ng v ả i m à u x a n h h òa b ì nh ha y ka - k i m à u x i mă n g , m à u b e h ồn g . B úi t ó c ho ặ c c ặ p t ó c. Đ i d ép ca o s u đen . T h ời

g i a n n à y , ở v ù n g t ự do, h ầ u n hư v ắ ng b ón g n h ữ ng ch i ếc á o d à i m à u

s ắ c củ a n ữ t ha n h n i ên . N h ư ng cá c bà , cá c c ụ v ẫ n m ặ c á o t ứ t h â n dà i

đi m í t t i n h, đi l ễ, đi họp . . .  

N g ư ời n hi ều t u ổ i t h ư ờ ng m ặ c á o cá nh ng ắ n h oặ c á o k i ểu b à b a , m a y

s á t eo, t à r ộng , t h â n dà i , đư ờ ng gấ u c on g h ì n h v à n h l ư ợc. Cử a t a y

r ộn g . C ổ á o h ì nh q uả t i m h oặ c cổ t h ì a , c ổ v n g. . . , á o m a y b ằ n g c á c

l oạ i v ả i mỏ n g n h ư p h i n n õn , l ụ a , p ô - pơ - l i n .. .



P h ụ n ữ l a o độn g ở t h à nh t h ị , ở nôn g t hô n Tr u n g B ộ v ẫ n t hư ờng m ặ c

á o c á n h n g ắ n h a y á o b à b a bằ ng n hi ều l oạ i v ả i v à nh i ề u m à u k h á c

n h a u . M ặ c q u ầ n m à u đen , ốn g r ộn g, b ằ n g s a - t a n h h a y n i - l ôn g . Tóc

bú i g ọn s a u gá y , có n g ư ời v ấ n k h ă n n h ư ph ụ n ữ m i ền Bắ c.

P h ụ n ữ đứ n g t u ổ i t ầ n g l ớ p t rên ở t hà n h p h ố, th ị t r ấ n m ặ c á o dà i m a y

s á t t h â n, t h ư ờng ư a m à u s á n g n hư mà u h oà n g y ến , m à u x a n h d a

t r ời .. . C ổ đứ ng , ca o từ 3 - 5 cm . Đ ặ c b i ệt m à u t í m Hu ế củ a c hi ếc á o

dà i v ẫ n đư ợ c p hụ nữ ư a ch u ộn g .  

N ữ s i nh mặ c á o dà i m à u t r ắ ng , qu ầ n t r ắ ng .

N ữ t ha n h n i ên t ầ n g l ớp t rê n v à đa s ố t i ểu t ư s ả n t h a y đổ i k i ể u ă n

mặ c c hạ y t he o "mố t h i ệ n đạ i " t ừ t hế g i ới t hời tr a n g , đư ợc s ự k h u yế n

k h í c h củ a M ỹ - N g ụ y.. . , hà ng ng à y t á c độn g v à o m ạ n h m ẽ .

Nh ờ có á o dà i , v ẻ đẹp c ủ a ng ư ời p h ụ n ữ dư ờ ng nh ư đư ợ c m ề m m ạ i

v à t hư ớt t h a h ơn r ấ t n hi ều .



K ể t ừ n ă m 195 4 , á o d à i đư ợc n h i ều nữ s i nh m ặ c đến tr ư ờn g. Áo d à i

t h ời k ỳ n à y c ó t à r ộ ng nh ư n g n g ắ n hơ n b â y g i ờ , eo cũ ng r ộn g hơ n, cổ

ca o có l ót cứ n g, ốn g t a y h ẹp. Và i n ă m s a u , bà Tr ầ n L ệ Xu â n ( v ợ ôn g

N g ơ Đ ì n h N hu ) t u ng r a k i ể u á o dà i cổ t hu y ền . Ba n đầ u , k i ểu á o n à y

bị p h ả n đố i d ữ d ội , n h i ều ng ư ời c ho r ằ n g n ó đi ng ư ợc l ạ i v ới t h uầ n

ph o ng m ỹ tụ c. Tu y nh i ên , á o d à i cổ t h u y ền l ạ i r ấ t t hị n h h à n h s a u đó

v à v ẫ n đư ợc ư a c hu ộn g c h o đến h ôm na y.

C á c l oạ i á o , v á y , đầ m c ủ a nữ g i ới n g à y c à n g p h on g p hú , đa d ạ n g v ề

k i ểu dá n g, ch ấ t l i ệu : s ơm i c ổ t rò n, cổ b ẻ , k h ôn g cổ , cổ k ho ét s â u

h ì n h b ầ u d ụ c, cổ n ga n g, cổ v uôn g … t a y n g ắ n , t a y d à i , t a y p h ồn g ,

t a y l ỡ … m a y b ằ n g v ả i t r ắ n g , v ả i m à u ha y v ả i h o a ; Vá y t hì c ó v á y

d à i , v á y ng ắ n, v á y xòe , v á y p hồ ng , v á y c hữ A , m a y x ế p l i ho ặ c b ó

s á t. Sa u n ă m 19 68 , c hi ếc v á y mi n i bắ t đầ u d u n h ậ p v à o Vi ệt N a m v à

đư ợc p h á i n ữ ư a ch u ộng , v á y n g ắ n t rên đầ u g ối , cà ng n gắ n c à n g t h ời

t r a ng . Qu ầ n j e a n s cũ ng t r ở n ên ph ổ b i ến t ron g t h ời k ỳ n à y , đặ c b i ệ t

l à ki ểu ốn g l o e 30 cm – 40 cm , k ết h ợp v ớ i t hắ t l ư n g d a t o b ả n .



Áo d ệt t h u n c hu i đầ u v ớ i cá c k i ể u cộ c t a y h a y k hô n g t a y , c ổ b ẻ h a y

k hô ng cổ , g ấ u á o b ỏ r a n g ồ i v á y. Có cả cá c l o ạ i q uầ n th u n b ó s á t ,

ố ng n gắ n, h oặ c r ộ n g d à i hơ n.

D u k h á c h p h ư ơn g x a k h i đế n Sà i Gòn đã k hơ ng k h ỏi x a o x uy ến t r ư ớ c

hì n h ả n h t hi ếu n ữ Sà i Gòn để t óc l ọ n xoă n h a y b ới ca o h ợp t h ờ i , m ặ c 

v á y n gắ n  ha y á o d à i c á c h t â n , m a n g   g i à y  b í t ng ó n, đe o b a o t a y , k í n h

đe n s à nh đi ệu l ả l ư ớt t rên n hữ n g c hi ếc Ve s p a , Vel o Sol ex đư ợc xem

l à t hờ i t h ư ợ n g l ú c b ấ y g i ờ

Áo q uầ n k i ể u "h í p - p i " đã m ộ t t h ời c hi ế m l ĩn h m ốt t h ời t r a ng củ a Sà i

Gòn . Áo ma y b ằ n g v ả i xô m ỏ ng , t hê u r ối r ắ m , t a y dà i h oặ c t a y ng ắ n.

Có l oạ i á o m a y r ấ t n gắ n, để hở c ả l ư n g, b ụ ng ng ư ờ i m ặ c, ốn g t a y á o

d à i ho ặ c n g ắ n n h ư ng r ộ ng , gấ u t a y á o t h í t l ạ i ch o t a y á o ph ồn g l ên .

Quầ n bò J ea ns b ạ c ph ế ch , có k h i v á m i ế ng da ở đầ u g ố i , ở m ô ng . ..

Xu ấ t h i ệ n t h êm l oạ i v á y d à i đế n m ắ t cá n h â n, có h à n g k h u y ở g i ữ a

t ừ t h ắ t l ư n g x uố ng g ấ u , c à i m ấ y kh u y l à t ù y th u ộ c ở c hủ n hâ n.



Qu a n h ữ ng k i ểu cá ch ă n m ặ c nh ư t rên , t a t hấ y đa ng có h i ệ n

t ư ợn g g i a o h òa v ề tr a n g p h ục ph ụ nữ , g i ữ a n ôn g t h ôn v à

t hà n h t h ị , đặ c bi ệt l à t r a n g p h ục kh i k h ôn g l a o độn g . Đ ồn g

t h ời l ạ i t h ấ y t ron g ho à n cả n h đấ t n ư ớc đã t h ốn g n h ấ t , n gư ời

v à o N a m , k ẻ r a B ắ c , d o n hi ều y êu c ầ u n hư côn g t á c, t h ă m h ỏi ,

b u ôn b á n. . . , t h ậ m ch í n h i ều ng ư ời c hu y ển cả g i a đì nh v à o , r a

ở hẳ n , s ự g i a o l ư u t h u ậ n t i ện g i ữ a b a mi ền đã t ạ o đi ều k i ện

ch o s ự g i a o l ư u t r a n g p h ục p h á t t r i ển .

Vi ệt N a m c ũn g nh ư ở cá c nư ớc t rên t h ế g i ới , t r a n g p h ục đà n

bà b a o g i ờ cũ n g p ho n g p hú h ơn t r a n g p h ục đà n ôn g .

  Trên c ơ s ở đó n h ì n ch u ng v à o t ì nh hì n h t r a n g p hụ c củ a dâ n

t ộ c Vi ệt t rên đấ t n ư ớc t a c ho tớ i h ôm n a y , gi ới n ữ v ẫ n l à

ng ư ờ i c ó cơn g bả o t ồn cá c d ạ n g mẫ u á o q u ầ n t r u y ền t hố ng v à

k h ôn g n g ừ ng p há t h u y l à m ch o n ó t h êm ph on g p h ú .

Tron g t ừ n g g i a i đo ạ n , có n h ữ n g x u h ư ớn g , t h ị h i ếu l ệc h l ạ c

đá ng t i ếc , n h ư ng r ồ i c á i c ơ b ả n v ẫ n còn l à g i ữ đư ợc.