Xây dựng nếp sống gia đình

2.1. Những đặc điểm trong nếp sống của gia đình Việt Nam truyền thống

2.1.1. Nội dung

Gia đình Việt Nam truyền thống: Gia đình Việt Nam truyền thống được sử dụng

tuân theo một ước lệ về mặt thời gian. Thực tế những đặc trưng của gia đình Việt Nam

truyền thống vẫn được lưu giữ trong nhiều gia đình hiện đại thơng qua các giá trị như

truyền thống yêu nước, cần cù lao động, hiếu học, tơn trọng tình cảm, sống tình nghĩa,

thủy chung…

Gia đình Việt Nam truyền thống là một đơn vị kinh tế độc lập, tự sản tự tiêu.

Người chồng, người cha trong gia đình đóng vai trò là trụ cột kinh tế, họ đồng thời nắm

toàn bộ quyền kiểm sốt về kinh tế gia đình. Sự trì trệ, máy móc và bảo thủ trong hoạt

động kinh tế gia đình luôn biểu hiện cùng cơ chế tổ chức và quản lý mang tính gia trưởng.

Đặc điểm chức năng tái sản xuất xã hội của gia đình Việt Nam truyền thống: Đơng

con là một giá trị cơ bản của gia đình và xã hội truyền thống: "nhất nam viết hữu, thập nữ

viết vô", "con gái là con người ta"...

Đặc điểm chức năng xã hội hố - giáo dục của gia đình Việt Nam truyền thống:

Nhắc đến nhiều nhất trong nội dung giáo dục của gia đình là đạo đức và cách sống làm

người. Sự đánh giá của xã hội với gia đình ln lấy tiêu chí nhìn vào con cái. Mục đích

giáo dục trong gia đình truyền thống khác nhau theo loại hình gia đình, những nhà nghèo

khó vẫn cố gắng cho con học đến nơi đến chốn. Người cha thường giáo dục bằng sự

nghiêm khắc, người mẹ thường giáo dục bằng sự nhân từ, "thương cho roi cho vọt, ghét

cho ngọt cho bùi", "con hư tại mẹ, cháu hư tại bà"...

Tư tưởng “nam tôn, nữ ti” ăn sâu tới mức, gia đình chỉ trơng mong vào con trai, nhất là

con trưởng để giữ gìn cơ nghiệp và duy trì gia thống. Sự giáo dục cho con gái trong gia

đình thường mang tính hướng nội. Hiếu thảo là một đạo lý sâu xa trong mơ hình gia đình

truyền thống thể hiện mối quan hệ chiều dọc giữa cha mẹ và con cái.

Trong gia đình giáo dục sự tơn nghiêm, quy tắc của lễ giáo. Tình cảm và sự yêu thương

của người mẹ, sự nghiêm khắc và răn đe của người cha. Người Việt có tín ngưỡng trọng

Mẫu, tơn trọng phụ nữ.

Gia đình Việt Nam truyền thống đề cao vai trò của các giá trị đạo đức và các giá trị

đó chi phối hầu hết các mối quan hệ của gia đình. Đó là sự thương u, chăm sóc con cái

hết lòng của cha mẹ đối với con cái, sự hiếu thảo của con cái với cha mẹ; sự gắn bó và

yêu thương nhau giữa anh chị em, sự thuỷ chung, hoà thuận trong tình nghĩa vợ chồng...

Những tình cảm đối với gia đình cũng là cội nguồn của tình làng xóm quê hương và xa

hơn là tình yêu đất nước. Cho nên mới có câu "cáo chết ba năm quay đầu về núi"...

Ứng xử của gia đình người Việt truyền thống: Gia đình truyền thống Việt Nam

được xây dựng trên nền tảng của “gia đạo”, “gia phong” và “gia lễ”.“Gia đạo” là đạo đức

của gia đình như đạo hiếu, đạo ơng bà, đạo cha con, đạo vợ chồng, đạo anh em.“Gia lễ”là

những nghi lễ, tập tục, cung cách ăn nói, đi đứng, ứng xử đó trở thành truyền thống, được

6



cha ơng chọn lựa qua nhiều thế hệ, nay con cháu cần noi theo một ngun tắc có tơn ti trật

tự theo lễ tiết. “Gia phong”được hiểu là thói nhà, tập quán và giáo dục trong gia tộc, nền

nếp riêng của một gia đình. Cốt lõi của gia phong ln hướng tới tinh thần chuộng gốc

nguồn, khuyến khích lòng hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, thờ kính tổ tiên, coi trọng gia

đình, thủy chung tình nghĩa, anh em hiếu thuận trong ứng xử, việc học tập lấy tâm, tri,

năng làm gốc…

Văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam ln là một đề tài được quan tâm và coi

trọng. Cha ông ta luôn dăn dạy các thế hệ tiếp nối cách giao tiếp ứng xử nhân văn từ trong

truyền thống gia đình người Việt. Vì thế, những câu ca dao, tục ngữ đã đúc rút những kinh

nghiệm, cách ứng xử quý báu trong quan hệ gia đình.

Là con phải báo hiếu với cha mẹ, là niềm tự hào của cha mẹ. Từ chữ hiếu đã nâng lên

thành đạo làm con. Đạo làm con luôn ơn sinh thành, tiếp nhận giáo dục của gia đình, nhà

trường, xã hội để trở thành người có tài, có đức; là cơng dân tốt biết cống hiến sức lực, trí

tuệ cho đất nước, xã hội; biết làm việc nhân, điều thiện, tích đức tâm; phụng dưỡng cha

mẹ khi về già, thờ cúng cha mẹ đã khuất… Đó cũng là xuất phát của việc thờ cúng tổ tiên

bày tỏ tấm lòng ghi ơn “Uống nước nhớ nguồn”.

Bên cạnh đó, mối quan hệ ứng xử giữa anh chị em trong nhà cũng luôn được đề cao:“Anh

em như chân, như tay”, “ mơi hở răng lạnh”,“Em thuận, anh hòa là nhà có phúc”...

Mối quan hệ máu mủ ấy khơng gì có thể sánh bằng, khơng gì có thể chia cắt: “Cắt dây

bầu dây bí-Chẳng ai cắt dây chị dây em”. Cách xử thế bao đời vẫn là: “Chị ngã, em

nâng”... Cũng vì lẽ đó, cha ơng ta ln lên án những người khơng giữ được tình cảm anh

chị em hòa thuận trong gia đình.

Quan niệm quan hệ vợ chồng là do “ông tơ bà nguyệt” se duyên. Nhưng khi hai người đã

về ở một nhà thì ngồi tình vợ chồng, “nghĩa tào khang” là trách nhiệm chung xây dựng

gia đình, duy trì giống nòi, ni dạy con cái, tơn tình nghĩa vợ chồng thành đạo vợ chồng:

Đốn cây ai nỡ dứt chồi

Đạo chồng nghĩa vợ giận rồi lại thương, “Thuận vợ, thuận chồng tát bể Đông cũng

cạn”…

Những nét đẹp ứng xử trong gia đình đã hình thành nên nhiều giá trị văn hố mang tính

truyền thống của người Việt như: Sự hồ thuận, chung thuỷ, tình nghĩa, lòng u thương,

hy sinh cho con cái, tôn trọng, hiếu đễ với cha mẹ, anh em…

Nhiều gia đình Việt Nam xưa nhờ biết duy trì lối ứng xử có văn hố đã tạo ra nền

nếp, kỷ cương để mọi người cùng noi theo. Chính gia lễ, gia phong ấy là cái gốc của gia

đình, giữ cho con người Việt Nam, gia đình và xã hội Việt Nam một sức sống mãnh liệt

và sự trong sáng với cội nguồn.

2.1.2. Đánh giá về nếp sống trong gia đình truyền thống



7



Gia đình truyền thống có các ưu điểm như bảo lưu được các truyền thống văn hóa,

tập tục, nghi lễ, phát huy tốt các gia phong, gia lễ, gia đạo. Các thành viên trong gia đình

có điều kiện giúp đỡ nhau về vật chất và tinh thần, chăm sóc người già và giáo dưỡng thế

hệ trẻ. Đó là những giá trị rất căn bản của văn hóa gia đình mà chúng ta cần kế thừa và

phát huy.

Tuy nhiên, nhược điểm của loại gia đình này là ở chỗ trong khi giữ gìn các truyền

thống tốt đẹp thì cũng bảo trì ln cả những tập tục, tập quán lạc hậu, lỗi thời. Bên cạnh

đó, sự khác biệt về tuổi tác, lối sống, thói quen cũng đưa đến một hệ quả khó tránh khỏi là

mâu thuẫn giữa các thế hệ: giữa ông bà – các cháu, giữa mẹ chồng – nàng dâu… Bên

cạnh việc duy trì được tinh thần cộng đồng, gia đình truyền thống phần nào cũng hạn chế

sự phát triển tự do của mỗi cá nhân. Trong điều kiện của xã hội hiện đại "1 ngày bằng 20

năm" loại gia đình này có vẻ thiếu cơ động và chậm thích ứng. Điều này giải thích tại sao

số lượng gia đình truyền thống kiểu đại gia đình giảm đáng kể và khơng còn là khn

mẫu của gia đình ngày nay.

2.2. Nếp sống trong gia đình Việt Nam hiện đại

2.2.1. Nội dung

Bên cạnh sự chuyển đổi xã hội trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội

nhập kinh tế quốc tế thì nếp sống gia đình cũng có sự thay đổi:

Quan hệ giữa vợ- chồng: Trong gia đình hiện đại, quan hệ vợ chồng được xây

dựng trên cơ sở tình u chân chính, sự bình đẳng và tơn trọng lẫn nhau. Những giá trị đó

được biểu hiện trong việc lựa chọn vợ (hoặc chồng) một cách tự do của người trong độ

tuổi thành hôn, trong việc tham gia lao động, công việc xã hội, trong việc đóng góp và

hưởng thụ tài sản gia đình, trong việc quyết định những vấn đề chung của gia đình (sinh

đẻ có kế hoạch, ly hơn,...) giữa vợ và chồng. Mối quan hệ vợ chồng mang sắc thái tốt đẹp:

coi trọng giá trị lòng trung thuỷ, tình nghĩa vợ chồng, sự hồ thuận, hơn nữa là sự bình

đẳng, quyền tự do dân chủ của mỗi người, cùng quan tâm đến lợi ích riêng cũng như lợi

ích của cả gia đình...

Quan hệ giữa cha mẹ- con cái: Là quan hệ tình cảm, bao gồm sự ứng xử của cha

mẹ với con cái và sự ứng xử của con cái đối với cha mẹ. Mối quan hệ này được biểu hiện

trong các hình thái gia đình cũng khác nhau. ở gia đình hiện đại, nhiều giá trị truyền thống

tốt đẹp đó được giữ gìn và phát triển, tinh thần thương yêu, sự hi sinh của cha mẹ vì con

cái và sự kính trọng, biết ơn và hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ.Mối quan hệ này là

khuôn khổ cần thiết cho sự phát triển của trẻ. Thông qua các cách truyền đạt bằng ngôn

ngữ và phi ngôn ngữ, cha mẹ đã truyền lại cho con cái những giá trị, niềm tin, thái độ và

cả những tri thức về thế giới xung quanh. Có thể nói những giá trị mà cá nhân thu được từ

gia đình là rất đáng kể, một trong những khía cạnh thể hiện bản chất của mối quan hệ này

là chức năng xã hội hóa của bố mẹ đối với con cái. bằng mối quan hệ, tình cảm ruột thịt,

8



máu mủ giữa cha mẹ và con cái góp phần hạn chế đi những mâu thuẫn hằng ngày, phòng

chống bạo lực gia đình đối với trẻ em.

Quan hệ giữa người cao tuổi và con cháu: Ở Việt Nam truyền thống về trợ giúp và

chăm sóc người cao tuổi đã tồn tại trong các gia đình, đặc biệt là đối với người con đã

trưởng thành. Chính những quan niệm truyền thống, phong tục văn hóa gia đình người

Việt đã làm cho mối quan hệ giữa người cao tuổi và các thành viên trong gia đình ngày

càng mật thiết hơn, gắn bó với nhau gần gũi hơn, người trẻ kính trọng người già.

Ứng xử trong gia đình hiện đại:

Có thể thấy rõ nhất là cuộc sống của xã hội hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của

các thành phần kinh tế đã tác động đến đời sống gia đình, ở một góc độ nào đó đã phá vỡ

nền nếp gia phong đạo đức của gia đình truyền thống Việt Nam. Tình trạng ly hơn, ly

thân, sống chung như vợ chồng khơng đăng ký kết hơn, quan hệ tình dục trước hôn nhân

và việc nạo phá thai trong giới trẻ gia tăng, để lại những hậu quả nặng nề về nhiều mặt đối

với gia đình và xã hội. Mâu thuẫn xung đột giữa các thế hệ về phép ứng xử, lối sống và

vấn đề chăm sóc người cao tuổi đang đặt ra những thách thức mới. Tình trạng bạo lực

trong gia đình có chiều hướng ngày càng gia tăng mạnh mẽ đến mức báo động.

2.2.2. Đánh giá

Gia đình Việt Nam ngày nay phần lớn là gia đình hạt nhân trong đó chỉ có một cặp

vợ chồng (bố mẹ) và con cái mà họ sinh ra. Xu hướng hạt nhân hóa gia đình ở Việt Nam

đang có chiều hướng gia tăng vì nhiều ưu điểm và lợi thế của nó. Trước hết gia đình hạt

nhân tồn tại như một đơn vị độc lập, gọn nhẹ, linh hoạt và có khả năng thích ứng nhanh

với các biến đổi xã hội. Gia đình hạt nhân có sự độc lập về quan hệ kinh tế. Kiểu gia đình

này tạo cho mỗi thành viên trong gia đình khoảng khơng gian tự do tương đối lớn để phát

triển tự do cá nhân. Cá nhân tính được đề cao. Trong xã hội hiện đại, mức độ độc lập cá

nhân được coi là một yếu tố biểu hiện chất lượng cuộc sống gia đình. Tính độc lập cá

nhân được gia đình tạo điều kiện ni dưỡng, phát triển sẽ tạo ra phong cách sống, tính

cách, năng lực sáng tạo riêng khiến cho mỗi người đều có bản sắc.

Bên cạnh đó, chính guồng quay của xã hội hiện đại đã làm ảnh hưởng phần nào các

giá trị tốt đẹp trong văn hóa ứng xử gia đình. Khơng ít người làm cha làm mẹ khơng làm

tròn bổn phận, trách nhiệm. Khơng chăm lo cho thế hệ tương lai, mải kiếm tiền và vun

vén cho hạnh phúc ích kỷ của bản thân. Do thiếu giáo dục nền tảng đạo đức, thiếu tính

làm gương của cha mẹ, khơng ít con cái trong gia đình khơng nghĩ đến tình phụ mẫu mà

bất chấp làm mọi việc trái với luân thường đạo lý. Một thực tế đáng buồn là sự xuống cấp

của những nguyên tắc, chuẩn mực trong gia đình, sự vi phạm cũng như việc chấp nhận

những sai lệch chuẩn mực xã hội trong gia đình đã diễn ra một cách dễ dàng và khá phổ

biến. Những giá trị đạo đức truyền thống đang bị xói mòn mạnh mẽ. Các nghiên cứu về

gia đình đã chỉ ra được những thay đổi các giá trị đạo đức truyền thống, những giá trị vốn

được xem là chuẩn mực đạo đức từ trước đến nay.



9



Theo tiến trình của sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế thị trường định hướng

XHCN ở nước ta hiện nay, thiết chế gia đình Việt Nam đang có sự chuyền tiếp từ truyền

thống sang hiện đại. Nhìn chung, nếp sống văn hố trong gia đình Việt Nam truyền thống

vẫn giữ được sự ổn định của nó và được cả cộng đồng xã hội tơn trọng. Sống gắn bó với

gia đình trong mơi trường văn hố truyền thống và với những mối quan hệ đạo đức đã trở

thành chuẩn mực xã hội vẫn là lối sống được nhiều người tán đồng, khẳng định và coi đó

là đạo lý. Tuy nhiên, dưới tác động của kinh tế thị trường, của q trình cơng nghiệp hoá,

hiện đại hoá, cộng với sự hấp dẫn của đời sống đơ thị khi mà q trình đơ thị hố diễn ra

với một quy mơ rộng lớn và tốc độ nhanh đến chóng mặt, nếp sống gia đình Việt Nam

truyền thống đang phải đối mặt với nguy cơ bị mai một dần. Sự gắn bó với nhau giữa các

thành viên trong gia đình trở nên lỏng lẻo hơn. Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta

hiện nay, các giá trị đạo đức và nếp sống gia đình truyền thống đang diễn ra theo hai xu

hướng đối lập nhau. Đó là: trong nhiều gia đình, các giá trị đạo đức và nếp sống gia đình

truyền thống vẫn được bảo tồn và phát huy, song ở một số gia đình, nhất là những gia

đình đang sống tại các thành phố, thị xã, thị trấn, các giá trị đạo đức và nếp sống gia đình

truyền thống ấy đang có xu hướng bị mai một, bị xâm hại bởi sức mạnh hư ảo của các giá

trị và lối sống ngoại nhập, bởi những quan hệ hàng hóa, thị trường, lợi nhuận, bởi lối sống

hưởng thụ và tâm lý tiêu dùng, hám lợi, ích kỷ. Và do vậy, nhận thức và hành động của

cộng đồng, xã hội và gia đình cũng diễn ra theo hai xu hướng đối lập nhau. Những người

muốn mở rộng cửa để tiếp thu tinh hoa văn hoá tiến bộ của nhân loại thì tỏ ra e ngại với

các giá trị đạo đức và nếp sống gia đình truyền thống, coi nó là những di sản của quá khứ,

là cái cản trở mọi sự tiến bộ và phát triển. Những người ủng hộ việc bảo tồn và phát huy

các giá trị đạo đức và nếp sống gia đình truyền thống thì lại muốn sử dụng các chuẩn mực

của quá khứ với hy vọng có thể ngăn chặn được làn sóng văn hố và các lối sống mà họ

cho là khơng thích hợp, độc hại đang tràn đến từ bên ngồi.

2.3. Ảnh hưởng của nếp sống gia đình đến nhân cách con trẻ

Bất cứ ai cũng được sinh ra và lớn lên trong một gia đình. Gia đình bao gồm những

người sống chung dưới một mái nhà, ăn chung một bếp, có lợi ích kinh tế chung và có

trách nhiệm với nhau trong cuộc sống. Gia đình vừa là nơi đáp ứng nhu cầu riêng tư vừa

thực hiện chức năng phát triển nòi giống và là trường học đầu tiên hình thành, phát triển

nhân cách con người.

Trong mỗi gia đình vai trò của bố mẹ có vị trí quan trọng. Theo truyền thống Việt

Nam, đàn ông thường là chủ của gia đình. Người cha là trụ cột, là biểu hiện của nhân cách

văn hóa cao đẹp nhất để con cái học tập và noi theo. Còn người mẹ là chỗ dựa, là hạt nhân

tâm lý chủ đạo, nguồn lửa sưởi ấm u thương trong gia đình, nguồn tình cảm vơ tận cho

các con. Cho nên gia đình là cái nơi văn hóa đầu tiên hình thành nhân cách cho trẻ em.

Trẻ được sinh ra từ lòng mẹ, được ni dưỡng từ dòng sữa mẹ, được nghe lời ru

ấm áp của mẹ để đi vào giấc ngủ. Mẹ là người đầu tiên trẻ được tiếp xúc khi cất tiếng

khóc chào đời, là người dạy trẻ từ lời ăn tiếng nói, hướng dẫn trẻ những bước đi đầu tiên.

10



Bên cạnh quan hệ cha mẹ - con cái còn có quan hệ vợ chồng. Đây là quan hệ cơ bản, đan

xen giữa khía cạnh tự nhiên – sinh học, kinh tế và tâm lý đạo đức. Văn hóa trong gia đình

nói chung, quan hệ vợ chồng nói riêng đều có sự ảng hưởng trực tiếp đến sự hình thành và

phát triển nhân cách của các thành viên trong gia đình. Bầu khơng khí tâm lý – đạo đức

của gia đình tác động trực tiếp đến nếp nghĩ, lối sống của trẻ. Mọi xung khắc của các cá

nhân trong gia đình, nhất là giữa bố và mẹ, đều ảnh hưởng đến con cái. Trong nếp nghĩ

của trẻ nhỏ ln lưu giữ hình dáng, lời ăn tiếng nói của cha mẹ.

Trong gia đình, ngồi các mối qua hệ nói trên còn có mối quan hệ giữa ông bà và

các cháu, anh chị và các em. Mối quan hệ này càng bền chặt thì càng làm phong phú thêm

đời sống tinh thần của các cá nhân trong gia đình. Các bậc lớn tuổi phải làm gương, tự

điều chỉnh hành vi của mình thì mới đáp ứng được vấn đề đạo đức, văn hóa và các mối

quan hệ đặt ra trong phạm vi gia đình. Người xưa nói “rau nào sâu đó”, lối sống của cha

mẹ và những người trong gia đình ảnh hưởng rất lớn đến trẻ em.

Trở thành một người có nhân cách tốt khi trưởng thành hồn tồn khơng dễ. Khơng

thể chủ quan khi cho rằng “cha mẹ sinh con trời sinh tính” mà câu nói “ở bầu thì tròn, ở

ống thì dài” rất đúng đối với trẻ. Giáo dục con cái không thể chỉ bằng lời nói mà phải

bằng những cơng việc cụ thể, mọi hành vi, thái độ, lối sống của người lớn có có tác động

trực tiếp tới việc hình thành, phát triển nhân cách của trẻ. Trẻ em sẽ không tơn trọng

người lớn nếu nó như chúng thấy cha mẹ mình thể hiện sự thiếu tơn trọng lẫn nhau.

Khi cha mẹ dạy con phải lễ phép với bố, mẹ nhưng chính họ lại khơng tơn trọng

cha, mẹ của mình (ơng bà của trẻ) thì chắc chắn trẻ sẽ chẳng bao giờ lễ phép với cha, mẹ

và cả ông, bà. Những bậc cha mẹ luôn quan tâm đến con cái sẽ chú trọng đến việc giáo

dục hình thành nhân cách cho trẻ, dạy con khơng được nói dối người lớn, phải thật thà và

biết nhìn nhận khuyết điểm, biết cám ơn khi được cho q. Nhưng cũng có nhiều gia đình

thiếu quan tâm đến việc giáo dục con cái, người lớn đối xử với nhau bằng lời nói, cử chỉ,

hành động thiếu văn hóa…, những hành động xấu đó đã phản chiếu vào tâm hồn non nớt

của trẻ em, làm cho các em trở lên cộc cằn, thô lỗ. Môi trường gia đình có vai trò quyết

định đến sự phát triển của trẻ em. Những mâu thuẫn, lục đục trong gia đình hay gia đình

tan vỡ đã đẩy nhiều trẻ em rơi vào tình trạng hụt hẫng về mọi phương diện, nhiều em

khơng đủ ý chí để vượt qua khó khăn này đã rơi vào những bệnh như trầm cảm, rối loạn

tâm lý hoặc bỏ nhà đi lang thang, phạm tội.

Yếu tố gia đình chịu trách nhiệm đối với quá trình xã hội hóa ban đầu của cá nhân,

ảnh hưởng đến việc hình thành phẩm chất, nhân cách gốc của trẻ. Nếu ngay từ đầu các

phẩm chất đó bị sai lệch, trẻ sẽ dễ sinh hư. Ông bà ta xưa cho rằng muốn con cái trở thành

thương nhân thì nên ở gần chợ, muốn con hay chữ thì ở gần trường học, nếu gần trộm,

gần cướp thì sớm hay muộn cũng trở thành cướp. “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”,

câu tục ngữ mang tính giáo dục đến nay vẫn còn ngun giá trị. Sống trong các gia đình

có bố mẹ hoặc người lớn khác có hành vi thiếu văn hóa, đạo đức thậm chí có cả những

hành vi phạm tội, như bố mẹ bất hòa hay đánh chửi nhau, nghiện rượu, nghiện ma túy,

trộm cắp, tham ơ…thì những gương xấu này làm cho trẻ em dần dần coi thường pháp

luật, nhiễm các thói hư tật xấu và dễ bị lôi kéo rồi dần dần vi phạm pháp luật. Chỉ có

những trẻ có ý chí kiên cường, có lòng tự trọng cao, sớm đánh giá được đúng sai mới

tránh được những ảnh hưởng xấu đó. Cũng có nhiều trường hợp bố mẹ là người tốt, có đủ

11



kiến thức nhưng khơng chú ý đúng mức đến việc giáo dục con cái hoặc khơng có điều

kiện gần gũi trẻ, có người ỷ lại cho nhà trường, một số mải làm ăn, kiếm sống hoặc phải

đi cơng tác trong thời gian dài. Có gia đình bố mẹ ly hơn, có con ngồi giá thú, một trong

hai người chết…dẫn đến việc con cái bị bỏ rơi, thiếu sự dạy dỗ và tình thương của cha

mẹ, khơng được dạy dỗ và chăm sóc chu đáo trẻ sẽ có tâm lý lệch lạc, tự do ngang bướng,

bất cần. Chúng dễ dàng phạm tội khi bị rủ rê, lơi kéo… Có những gia đình bố mẹ thiếu

hiểu biết hoặc không kiềm chế được nên đã coi việc đánh đập hoặc dùng nhục hình với trẻ

như là quyền của họ. Khi trẻ có lỗi, cha mẹ đã buồn bực, lo lắng và trút đòn roi lên đầu

con cái. Nhiều đứa trẻ bị bạo hành đã nghĩ gia đình khơng còn u thương, che chắn và

bảo vệ mình nữa. Chính cách xử sự này của bố mẹ đã khiến trẻ bị khủng hoảng về tâm lý,

tự ti, khó hòa nhập, trẻ trở lên hung hãn, lì lợm, xa lánh mọi người và căm ghét gia đình.

Trong hồn cảnh đó trẻ dễ bị kẻ xấu lôi kéo, lợi dụng, khống chế thực hiện những hành vi

trái pháp luật. Con hư còn bởi cách dạy. Sự q nng chiều, thỏa mãn mọi nhu cầu của

con cái, thói quen đòi gì được nấy.

Bên cạnh sự nuông chiều, cha mẹ bao bọc mọi việc khiến trẻ hình thành tính ỷ lại,

dực dẫm, sống ích kỷ, lười nhác, không ý thức về trách nhiệm, quen được phục vụ, hưởng

thụ. Đến một lúc nào đó, khi gia đình khơng thỏa mãn được hoặc khơng có điều kiện phục

vụ thì con cái trở nên bất mãn, thậm chí thù ghét bố mẹ, chúng thường bỏ nhà đi bụi, tụ

tập với bạn bè hư. Nhiều trẻ trộm cắp tài sản của chính bố mẹ mình hoặc của người khác

để thỏa mãn những nhu cầu khơng chính đáng như đua đòi ăn diện, đánh bạc, hút chích…

Ngày nay, với những biến đổi của nền kinh tế hàng hóa và cơ chế thị trường văn

hóa gia đình đang có biểu hiện xuống cấp vì những tác động xấu của đời sống xã hội. Với

ảnh hưởng của mặt trái nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế đã kích thích nhu cầu

ham muốn vật chất, ít chú trọng đời sống tình cảm tinh thần, tình trạng xung đột gia đình

dẫn đến đổ vỡ và ly hơn ngày càng gia tăng, làm cho gia đình khơng được bền vững. Do

đó chúng ta cần đặc biệt chú trọng giải quyết vấn đề gốc rễ là giáo dục con trẻ trong gia

đình.

Giáo dục gia đình có tác động hình thành nhân cách cho trẻ. Đó là kinh nghiệm

sống của cha mẹ truyền dạy cho con cháu qua hành vi ứng xử trong gia đình. “Dạy con từ

thuở còn thơ”, các bậc cha mẹ cần thường xuyên giáo dục con trẻ thái độ, cử chỉ, ăn nói lễ

phép, tơn kính người trên, tôn sư trọng đạo, nhường nhịn lẫn nhau để khi trưởng thành

con cái biết ơn sinh thành, nuôi dưỡng, chăm sóc ơng bà, cha mẹ.

Cha mẹ cũng cần uốn nắn, phê phán, ngăn chặn thái độ, cử chỉ bất nhã, bất hiếu của con

cái. Kết hợp giữa giáo dục truyền thống và hiện đại, phát huy mặt tích cực của Nho giáo,

Đạo giáo trong quan hệ lễ nghĩa tương kính. Mặt khác, dần dần xây dựng nếp sống khoa

học trong gia đình: rèn cho con nền nếp học tập và đức tính tốt, như tự suy nghĩ, tìm tòi,

sinh hoạt đúng giờ, gọn gàng ngăn nắp. Cha mẹ cũng cần giáo dục các nội dung văn hóa

khác cho trẻ, như văn hóa lao động, văn hóa sinh hoạt, văn hóa tiêu dùng, văn hóa giao

tiếp…Tập luyện cho con ý thức, thói quen lao động chân tay hàng ngày để nâng cao sức

khỏe, loại trừ thói xấu lười nhác, ỷ lại, dựa dẫm, cẩu thả…qua đó giúp con mình hình

thành nhân cách, sớm ý thức được mình vì mọi người và mọi người vì mình trong gia

đình. Cần có kế hoạch, thời gian dành cho vui chơi, học tập của con phù hợp với sinh hoạt

của gia đình.

12



Về văn hóa tiêu dùng, về tiền bạc và những tiện nghi sinh hoạt khác, cha mẹ cần

giáo dục con ý thức tiết kiệm và quý trọng đồng tiền làm ra từ lao động chân chính. Các

thói xấu như ham tiền, kiếm tìền bằng mọi giá, đua đòi, ăn chơi cần được sớm ngăn chặn,

vì điều này dễ dẫn các em vào con đường hư hỏng. Giáo dục cho con ý thức, nếp nghĩ, cử

chỉ lời nói lễ phép, khiêm tốn, trang phục, trang sức hợp gia cảnh từng nhà và truyền

thống đạo đức của dân tộc, đó là văn hóa giao tiếp.

Gia đình có vai trò quan trọng đối với sự hình thành và phát triển nhân cách mỗi con

người. Nếu nhân cách của con người bao gồm hai mặt đức và tài, thì gia đình là nơi ni

dưỡng đạo đức và gieo mầm tài năng. Các bậc cha mẹ cần nhận thức đúng trách nhiệm

của mình để giữ gìn hạnh phúc gia đình, xây dựng gia đình văn hóa: no ấm, bình đăng,

tiến bộ và hạnh phúc

Nếp sống gia đình tích cực là yếu tố nền tảng để giáo dục nên những nhân cách

tích cực. Một ví dụ tích cực về nếp sống trong gia đình: một sinh viên năm nhất mới

chuyển vào ở cùng phòng tơi trong kí túc xá, em sinh viên này là một học sinh có kết quả

học tập khá tốt khi còn là học sinh phổ thơng, em có những nét nhân cách khá tốt, sống

giàu tình cảm, biết quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ và tôn trọng sự khác biệt của người khác,

khơng tính tốn thiệt hơn, sống vui vẻ hòa đồng và được mọi người quý mến,….quay về

nếp sống trong gia đình của em này, em sinh viên này chia sẻ rằng gia đình em rất hạnh

phúc, ba mẹ luôn quan tâm và tôn trọng con cái, tôn trọng cả các mối quan hệ bạn bè của

em, gia đình em coi trọng những bữa cơm gia đình, coi trọng việc dạy dỗ con cái, rèn

luyện những thói quen tốt cho con cái, thường xuyên chia sẻ cùng con và thỉnh thoảng du

lịch cả gia đình để nâng cao đời sống tinh thần,…

Nếp sống gia đình tiêu cực dễ tạo ra những nhân cách tiêu cực: Một minh chứng

cho ảnh hưởng của nếp sống tiêu cực: nhà hàng xóm tơi, ba mẹ thường chửi bới nhau,

đánh đập, nói năng thơ tục,….tơi từng chứng kiến rất nhiều lần người chồng đánh đuổi

vợ, nhiều lần mấy đứa con trẻ chạy lại nhà tôi cầu cứu, nhiều lần chị vợ cùng những đứa

trẻ tạm trốn nhà tôi. Nhiều lần khi người chồng nổi cơn thịnh nộ, vợ lại thách đố. Và chả

ai chịu nhịn ai. Và theo như quan sát của tơi nhà nhận định của nhiều hàng xóm khác thì

những người con của gia đình này khơng khá hổn láo, lời ăn tiếng nói khá tục tĩu, một

người con lớn 23 tuổi thì rất vênh váo, thách đố rồi đánh nhau rồi, có lần bọn du cơn nơi

khác kéo đến truy tìm và đập phá nhà nữa. Hàng xóm chả ai ưa được. Còn anh con trai

lớn đã có vợ (cưới khi cơ vợ anh chưa tròn 16 tuổi), mới gần đây cũng đánh vợ rồi cô vợ

đã bỏ đi. Đứa con gái đang tuổi ăn tuổi học thì bỏ học giữa chừng khi đang học lớp 11.

Nhìn chung về nhân cách của ba mẹ và nếp sống gia đình khơng được tốt cho lắm, và

những người con trong gia đình ấy cũng khơng được tốt. Gia đình ấy, kể cả ba mẹ cũng

như những người con chẳng được hàng xóm ưa thích.

2.4. Xây dựng nếp sống gia đình



13



Để xây dựng nếp sống hay tổ chức tốt cuộc sống gia đình, cần phải thiết lập được

các mối quan hệ tốt đẹp và tổ chức tốt cuộc sống vật chất, tinh thần trong gia đình:

Xây dựng các mối quan hệ trong gia đình. Trong các mối quan hệ gia đình, quan hệ

vợ chồng là quan hệ cơ bản nhất, chi phối các mối quan hệ khác. Để xây dựng gia đình

hạnh phúc, các cặp vợ chồng chỉ nên kết hôn khi thực sự yêu nhau, muốn chung sống

cùng nhau để đem lại hạnh phúc cho nhau. Khi đã thành vợ chồng, để tình u khơng mai

một, cả vợ và chồng đều phải biết cách chăm sóc, ni dưỡng tình yêu; phải biết trân

trọng những gì đã tạo ra; phải tôn trọng lẫn nhau, quan tâm, chia sẻ trách nhiệm trong

cuộc sống, tin yêu, chung thủy với nhau; phải biết cách thích nghi với cuộc sống gia đình

biết tự điều chỉnh, hồn thiện mình cho phù hợp với người bạn đời, phải hiểu rõ những ưu

khuyết điểm của nhau để có được sự hòa hợp, tạo khơng khí đầm ấm trong gia đình.

Vợ chồng cần chấp hành tốt Luật Hơn nhân – gia đình và Luật Bình đẳng giới;

khơng để xảy ra bạo lực gia đình. Bên cạnh mối quan hệ vợ chồng, cần chú ý xây dựng tốt

các mối quan hệ cha mẹ-con cái, ông bà-con cháu, quan hệ chị em trong gia đình. Để xây

dựng tốt các mối quan hệ trong gia đình, mỗi thành viên trong gia đình phải phấn đấu rèn

luyện, có ý thức làm tròn bổn phận của mình, chăm lo, vun đắp cho gia đình.

Tổ chức cuộc sống vật chất: Để bảo đảm cuộc sống vật chất cho gia đình, mỗi cặp

vợ chồng, con cái cần phải biết huy động các nguồn lực có thể có của gia đình, đồng thời

có kế hoạch chi tiêu, tiết kiệm và phân công lao động hợp lý, kể cả lao động tạo thu nhập

và lao động trong gia đình; biết thu xếp, bảo quản các vật dụng trong gia đình. Nguồn lực

trong gia đình là tồn bộ cơ sở vật chất và sức lao động cũng như tiền bạc, của cải khác

mà gia đình có thể sử dụng để phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống. Các

nguồn lực này cần được sử dụng triệt để và hợp lý, tránh lãng phí hoặc sử dụng bừa bãi,

khơng hiệu quả. Mỗi gia đình nên có kế hoạch thu, chi, tiết kiệm hợp lý, bao gồm dự tốn

nguồn thu thường xun và khơng thường xun của gia đình, xem xét mức chênh lệch

giữa nguồn thu và khoản chi để có kế hoạch tăng thu, giảm chi, bảo đảm sự ổn định về

kinh tế. Kế hoạch thu-chi phải đi liền với tiết kiệm, gồm cả tính tốn hiệu quả công việc,

tiết kiệm trong việc giỗ chạp, cưới hỏi, ma chay, trong ăn uống và sinh hoạt hàng ngày

(điện, nước).

Để tổ chức tốt cuộc sống vật chất trong gia đình, cần phân cơng cơng việc cho các

thành viên trong gia đình một cách hợp lý (theo lứa tuổi, giới tính, sức khỏe), tránh tình

trạng người làm khơng hết việc, người thì khơng làm việc gì.

Bữa ăn gia đình cũng cực kỳ quan trọng và cần thiết với mỗi gia đình do đó cần

quan tâm tổ chức bữa ăn giàu dinh dưỡng, hợp lý, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm

Tổ chức đời sống tinh thần: Về tổ chức đời sống tinh thần cho gia đình, cần chú ý

tạo khơng khí đầm ấm trong gia đình bằng cách: có những giờ giấc sinh hoạt chung, thân

mật giữa các thành viên, chẳng hạn như quy định mọi thành viên đều phải về ăn tối chung

ở nhà. Đồng thời cần tạo điều kiện để mọi thành viên trong gia đình đều được thưởng

thức và sáng tác văn học - nghệ thuật, bằng cách: động viên, tạo điều kiện cho nhau được

14



học vẽ, học đàn, hát, chơi thể thao, nghiên cứu khoa học… theo sở thích, chú ý tạo điều

kiện để mỗi thành viên phát huy năng khiếu, tài năng của mình. Gia đình cần tạo điều

kiện về thời gian để các thành viên thường xuyên được sinh hoạt chung với nhau. Một

trong những sinh hoạt cần chú trọng là tổ chức cho cả gia đình đi thăm họ hàng, bạn bè

vào các dịp lễ, tết, tổ chức đi du lịch theo khả năng của gia đình; các sinh hoạt này vừa

làm phong phú thêm đời sống tinh thần, vừa khiến quan hệ giữa các thành viên trong gia

đình thêm khắng khít. Việc tổ chức kỷ niệm sinh nhật, kỷ niệm ngày cưới, các sự kiện

quan trọng của từng thành viên (như dịp con vào lớp 1, vào đại học) cũng là những việc

nên làm để vừa tạo khơng khí ấm cúng trong gia đình, vừa tạo nên những kỷ niệm khó

qn cho mỗi thành viên đối với gia đình mình.

3. Vận dụng trong với bản thân và trong công việc.

Bản thân với tư cách là một Cử nhân Tâm lý tương lai, để có thể vận dụng tốt trong

cơng việc tư vấn, tham vấn về lĩnh vực Tâm lý – giáo dục, hơn nhân - gia đình thì trước

hết bản thân cần vận dụng những hiểu biết của mình để trải nghiệm việc xây dựng nếp

sống gia đình phù hợp, học hỏi và phát huy những đặc điểm tích cực, loại bỏ, cải thiện

những hạn chế từ trong nếp sống của cả gia đình truyền thống lẫn hiện đại. Với điều kiện

hiện tại là một sinh viên chưa có trải nghiệm về cuộc sống hơn nhân nhưng cá nhân có thể

vận dụng trong gia đình hiện tại của mình và tự tổ chức cuộc sống cho mình như: bố trí

thời gian làm việc và học tập phù hợp, sắp xếp chi tiêu hợp lý, nâng cao đời sống tinh

thần cho mình bằng việc tham gia tích cực hơn nữa vào những hoạt động tình nguyện,

giải trí lành mạnh. Ngồi ra bản thân cần tích cực học hỏi kiến thức, rèn luyện kỹ năng và

trau dồi nhân cách cho mình.



15



KẾT LUẬN



Gia đình là cái tồn tại bền vững trong mọi hình thái kinh tế - xã hội, là một tế bào

của xã hội, gia đình mãi mãi là cái nơi ni dưỡng, bồi dưỡng nhân cách và tâm hồn con

người từ nhỏ đến lúc trưởng thành. Là trường học đầu tiên giáo dưỡng nhân cách và lối

sống có văn hố, có đạo lý cho con người. Gia giáo bao giờ cũng đi trước giáo dục xã hội.

Vinh dự và trách nhiệm của gia đình là cung cấp cho xã hội những cơng dân ưu tú cả về

tài năng lẫn đạo đức. Là một tổ ấm tình cảm, gia đình trong kinh tế thị trường và trước sự

xâm lấn của thứ văn hoá khơng lành mạnh, của lối sống ngoại lai thì mọi thành viên cần

phải dựa vào nhau, an ủi, khuyến khích, động viên nhau, chia sẻ với nhau mọi nỗi đau

buồn và vui sướng. Nó cần phải được xây dựng bền vững, trở thành niềm vui và hạnh

phúc cho mỗi con người khi mà ở đó, các giá trị đạo đức và lối sống gia đình truyền thống

tốt đẹp được báo tồn và phát huy.

Có thể nói, nếp sống trong gia đình chính là nét đẹp lâu đời, một nét đẹp truyền

thống của dân tộc việt Nam. Sự hoà thuận, chung thuỷ, tình nghĩa, lòng u thương và hy

sinh cho con cái, tôn trọng và hiếu đễ với cha mẹ, anh em là những phẩm chất tốt đẹp cần

giữ gìn và phát huy. Để nâng cao chất lượng cuộc sống cả về vật chất lẫn tinh thần của gia

đình, mỗi thành viên cần góp phần vào việc tạo dựng, giữ gìn những nét văn hóa ứng

xử đẹp, tổ chức cuộc sống gia đình hợp lý tạo nên nề nếp gia phong, tạo điều kiện thuận

lợi để mỗi thành viên gia đình được vui vẻ, hạnh phúc.



16