VI. Caùc taùc õọỹng do hoaỷt õọỹng saớn xu

Chỉång måí âáưu



Nghéa Ca Nghiãn Cỉïu Âa Dảng Âäüng Váût



I. Nhỉỵng biãún âäøi ca trại âáút do hoảt âäüng ca con ngỉåìi

Tçnh trảng báút låüi m chụng ta phi nháûn láúy trong quạ trçnh phạt triãøn

ca x häüi loi ngỉåìi l sỉû biãún âäøi bãư màût trại âáút, âọ l sỉû thay âäøi ca âáút,

nỉåïc, ca thm thỉûc váût v ca khê háûu. Sỉû biãún chuøn ny âỉåüc gi l sỉû thay

âäøi ca trại âáút (global change).

Váún âãư âáưu tiãn âỉåüc quan tám trong quạ trçnh ny l sỉû thay âäøi vãư khê

háûu. Nhiãưu nỉåïc tiãn tiãún våïi nãưn cäng nghiãûp hiãûn âải sn xút ra nhiãưu loải họa

cháút gáy hải cho mäi trỉåìng m chụng ta chỉa biãút hãút. Nhỉỵng nhọm hoạ cháút

nhỉ Fluorocarbon v Chlorocarbon âỉåüc dng trong k nghãû lm lảnh, thúc trỉì

sáu gäúc chlor, phosphor m chụng ta thỉåìng quen tháúy l DDT. Nhỉỵng loải ny

tuy cọ låüi trong mäüt vi màût no âọ nhỉ k nghãû lảnh, trỉì sáu trong näng nghiãûp,

diãût mùi, phng bãûnh säút rẹt... nhỉng màût báút låüi ca nọ ráút hiãøn nhiãn m ai

cng biãút âọ l lm suy gim táưng ozone khiãún cho tia tỉí ngoải tạc âäüng mảnh

âãún âåìi säúng con ngỉåìi, âäüng váût v thỉûc váût.

Dáưu m v cạc sn pháøm tỉì dáưu m âỉåüc sỉí dủng cng våïi hiãûn trảng

phạ hy thm thỉûc váût hiãûn nay khiãún cho lỉåüng CO2 trong khäng khê tàng lãn

gáúp âäi, tảo nãn hiãûu ỉïng nh kênh (do âọ CO2 âỉåüc gi l khê nh kênh (green



house gas)). Khê ny s háúp thủ nàng lỉåüng nhiãût ca tia phạt xả tỉì trại âáút, tỉì âọ

lm tàng lãn nhiãût âäü ca khäng khê v tảo ra sỉû thay âäøi trong khê háûu. Hoảt



Âa dảng Âäüng váût ...

âäüng con ngỉåìi cng tảo ra nhiãưu CH4 m cháút ny cng cọ tạc hải trong hiãûu

ỉïng nh kên tỉång tỉû nhỉ CO2.

Mäüt váún âãư m chụng ta êt quan tám hån nhỉng cng cọ tạc âäüng lm

thay âäøi trại âáút âọ l sỉû máút âi thm thỉûc váût v khu hãû âäüng váût täưn tải åí âọ.

C hai úu täú trãn âãưu l ngun nhán ca sỉû diãût chng mäüt säú loi, màûc d

chụng cọ êch nhỉng kh nàng âọng gọp ca nọ cho cüc säúng con ngỉåìi chỉa

âỉåüc âạnh giạ chênh xạc. Sỉû biãún máút ca mäüt säú loi l mäüt quạ trçnh táút úu, tè

lãû nghëch våïi quạ trçnh sn xút họa cháút ca con ngỉåìi. Nhỉ thãú sỉû biãún âäøi ca

trại âáút v sỉû biãún máút mäüt loi váùn âang tiãúp tủc trong hng ngn nàm nay màûc

d täúc âäü ráút cháûm. Con ngỉåìi mún âiãưu khiãøn cho sỉû biãún âäøi ny theo chiãưu

hỉåïng cọ låüi nháút v âiãưu ny cọ thãø lm âỉåüc hay khäng âọ l nhỉỵng thạch thỉïc

cho cạc nh sinh hc v bo täưn.

Sỉû thay âäøi ca trại âáút âa pháưn l do hoảt âäüng ca con ngỉåìi, con ngỉåìi

nh hỉåíng âãún hãû sinh thại theo nhiãưu cạch c trỉûc tiãúp láùn giạn tiãúp:



Trỉûc tiãúp: sỉû gia tàng dán säú v tiãu thủ quạ mỉïc

Giạn tiãúp: con ngỉåìi lm thay âäøi khê háûu thäng qua viãûc phạ hy táưn

ozone, gim âi hm lỉåüng khäng khê v tàng mỉa acid hay cọ thãø l giu họa

(eutrophication) trãn thy vỉûc nhỉ säng hay häư do sỉû tháúm chy ca phán bọn

hồûc l gáy âäüc thäng qua viãûc thi họa cháút trỉì sáu hồûc cạc âäüc täú khạc xúng

säng, xúng biãøn.

Nãúu chụng ta cháúp nháûn ràòng âa dảng sinh hc l “täøng cạc sinh váût säúng

trãn trại âáút, âàûc biãût l quan sạt sỉû biãún âäøi låïn vãư säú lỉåüng trong cáúu trục v

chỉïc nàng ca quạ trçnh di truưn” thç chụng ta cọ thãø phán biãût thnh 3 tỉåíng

chênh thãø hiãûn r sỉû bo täưn tênh âa dảng sinh hc våïi cạc khọ khàn gàûp phi åí

giai âoản chụng ta säúng hiãûn nay.

2



Dỉång Trê Dng, GT.2001

1. Âọ l mäüt pháưn ca sinh váût täưn tải trãn trại âáút, cọ kh nàng âäưng

nháút trong v trủ, váún âãư ny chụng ta cọ thãø hiãøu âỉåüc thäng qua cm

giạc thỉûc ca con ngỉåìi, nọ l pháưn tỉ tỉåíng bao trm ca tän giạo v

vàn họa, vä hản nhỉng khäng thiãúu sỉû ng häü ca thãú giåïi sinh váût.

2. Âọ l mäüt nh kho chỉïa hng cọ giạ trë, chỉa âỉåüc phạt hiãûn v chỉa

khai thạc. Pháưn ny nháún mảnh vo tiãưm nàng to låïn ca ngưn ti

ngun cọ thãø tại tảo âỉåüc nhỉ thỉûc pháøm, ngun liãûu, såüi, dỉåüc liãûu

v nhỉỵng họa cháút khạc, nhỉ thãú nọ quún r hay háúp dáùn tênh tỉ låüi

ca con ngỉåìi khiãún cho chụng ta khäng âäưng trong viãûc bo täưn

ngưn gene.

3. V cúi cng l pháưn dỉû âoạn ca con ngỉåìi, tênh phỉïc tảp v sỉû biãún

âäøi ca nọ váùn chỉa âỉåüc hiãøu hãút. Chỉa cọ â chỉïng cỉï chỉïng minh

sỉû täưn tải ca con ngỉåìi phủ thüc vo sỉû biãún âäüng mäüt cạch äøn âënh,

cho phẹp chn lc tỉû nhiãn hoảt âäüng m chụng ta váùn phi chëu tạc

âäüng âọ .

Hiãûn nay, màûc d cọ sỉû täưn tải ca cạc khu bo täưn nhỉng sỉû tho hiãûp

qúc tãú chỉa chụ trng vo nhỉỵng loi cọ nguy cå cản kiãût. Nhiãưu vng giu cọ

vãư tênh sinh hc váùn chỉa âỉåüc bo vãû. ÅÍ cạc nỉåïc âang phạt triãøn thiãúu sỉû khêch

lãû ng häü âãø bo täưn tênh âa dảng sinh hc m váùn täưn tải nhiãưu hçnh thỉïc phạ

hy tênh âa dảng sinh hc. Dán säú v ạp lỉûc ca sỉû phạt triãøn cho tháúy ràòng sỉû

khai thạc ti ngun thiãn nhiãn váùn tiãúp tủc tàng. Mủc tiãu trong tỉång lai l

tçm ra cạch thỉïc âãø cọ thãø sỉí dủng trong vng bo täưn åí mäüt mỉïc âäü âa dảng

sênh hc no âọ.



3



Âa dảng Âäüng váût ...

II. Cạc khại niãûm v ngun l trong âa dảng sinh váût

Âa dảng sinh váût l ti sn ca hãû thäúng säúng våïi nhiãưu sỉû khạc biãût. Cüc

säúng âãún tỉì sỉû biãún âäüng vä hản ca ca cạc hçnh dảng ráút läi cúng v háúp dáùn.

Tỉì nhỉỵng sinh váût hiãøn vi âån bo cho âãún cạ voi to låïn, loi âỉåüc hçnh thnh tỉì

cạc dảng khạc nhau ca qưn thãø räưi âãún cạc dảng khạc nhau ca cạ thãø v cúi

cng l cạc dảng khạc nhau ca cå quan, mä, tãú bo v gene.



1. Ngưn gäúc ca sỉû âa dảng sinh váût

Phán tỉí ADN cng nhỉ cạc phán tỉí khạc phi tn theo cạc qui lût sinh

họa, qui lût cå bn nháút phi tn theo l chụng phi åí trong mäi trỉåìng cọ

nhiãưu nàng lỉåüng tỉû do v kãú âọ l chụng chëu nh hỉåíng ca nhiãût âäü. Quạ

trçnh sinh täøng håüp protein cọ thãø xy ra nhỉỵng khạc biãût ban âáưu do quạ trçnh

sao chẹp ADN hay sàõp xãúp lải protein. Sỉû thay âäøi vãư protein cọ thãø xy ra cạc

trỉåìng håüp nhỉ sau:

a. Trung tênh: tỉïc l protein váùn khäng thay âäøi chỉïc nàng, loải ny cọ thãø

têch tủ v lm cå såí cho tênh âa dảng, cọ thãø thay âäøi hçnh dạng ngoi

nhỉng chỉïc nàng váùn khäng thay âäøi thê dủ nhỉ mäüt càûp gen dë håüp tỉí

(A, a)

b. Chãút hay bë nh hỉåíng: âọ l kãút qu ca quạ trçnh thay âäøi chỉïc nàng

ca protein, loải ny chëu tạc âäüng låïn ca chn lc tỉû nhiãn. Chụng ta

quan tám âãún váún âãư ny v cọ nhiãưu nghiãn cỉïu âãún quạ trçnh gáy

chãút do di truưn, tçm táưn säú xút hiãûn v k thût hản chãú tạc hải ca

nọ.

c. Tiãún bäü hay hiãûu qu hån: protein måïi ráút cọ giạ trë âọ l váût liãûu cúi

cng lm tàng tênh âa dảng sinh hc. Cọ nhiãưu cüc tranh lûn vãư nh

hỉåíng ca quạ trçnh âäüt biãún, cọ kh nàng tiãún họa l quạ trçnh têch ly

4



Dỉång Trê Dng, GT.2001

dáưn cạc âäüt biãún nh hay l cọ mäüt cüc âäüt biãún to låïn, âäüt biãún âọ cọ

thãø hçnh thnh loi måïi v giäúng måïi



2. Khại niãûm vãư âa dảng sinh hc.

Biãún dë l úu täú cå bn ca âåìi säúng sinh váût. Cọ ráút nhiãưu âäüt biãún m

loi âàûc biãût täưn tải song song våïi loi bçnh thỉåìng. Thê dủ nhỉ nhỉỵng loi sinh

sn âån tênh, cạc cạ thãø khạc nhau êt nháút sau mäüt láưn âäüt biãún, nhỉ thãú säú sinh

váût cọ ngưn gene khạc biãût åí mäüt láưn xút hiãûn âọ êt hån säú sinh váût hiãûn säúng,

âiãưu ny ráút quan trng trong viãûc ỉåïc tiïnh säú lỉåüng chênh xạc. Säú cạ thãø trong

mäüt loi biãún âäøi låïn theo hai chiãưu l thåìi gian v di truưn, nãúu säú cạ thãø mäüt

loi l 104 (â âãø täưn tải) v âãø bo täưn cho khi tàng âãún 107 thç säú lỉåüng cạ thãø bë

loải do âäüt biãún ráút tháúp (10-11).

Sỉû gia tàng biãún dë trãn ADN lm tàng tênh âa dảng trong qưn thãø, tàng

sỉû cảnh tranh âëa l, lm tênh âa dảng vãư loi v tàng sỉû phong phụ ca ca hãû

thäúng phán loải. Khi chụng ta âi âãún mäüt nåi no âọ, nhỉ tỉì rỉìng taiga åí phêa

bàõc cho âãún rỉìng nhiãût âåïi xêch âảo, tỉì âäưng bàòng cho âãún nụi cao hay biãøn sáu,

chụng ta váùn mong âỉåüc tháúy nhiãưu loải âäüng váût, thỉûc váût, cän trng, náúm v

tháûm chê nãúu chụng ta khäng tháúy nọ chụng ta cng biãút ràòng váùn cọ sỉû täưn tải

ca ráút nhiãưu dảng vi sinh váût âỉåüc täø chỉïc thnh qưn x v hãû sinh thại.



3. Kh nàng máút dáưn âi tênh âa dảng sinh hc

Hoảt âäüng ca con ngỉåìi â lm gim âi tênh âa dảng sinh hc tỉì âọ tảo

nãn thay âäøi trãn màût âáút v vng sinh säúng. Nhỉỵng hoảt âäüng sn xút nh

hỉåíng trỉûc tiãúp v giạn tiãúp âãún tênh âa dảng bao gäưm



Trỉûc tiãúp: hoảt âäüng canh tạc näng nghiãûp, lám nghiãûp v chàn ni, cháút

thi tỉì sn xút cäng nghiãûp, hoảt âäüng x häüi ...



Giạn tiãúp: cháút phọng xả, mỉa acid l kãút qu ca sỉû ä nhiãùm khäng khê.

5



Âa dảng Âäüng váût ...

Cạc nh khoa hc cho ràòng sỉû máút âi tênh âa dảng âe dỏa âãún ton bäü hãû

sinh thại v giạn tiãúp nh hỉåíng con ngỉåìi. Nãúu sỉû âa dảng sinh váût quanh ta

gim âi 1/10, 1/3 hay 1/2 thç våïi giạ trë no cüc säúng con ngỉåìi s täưn tải v

kh nàng cn âỉåüc bao láu hay l khäng nh hỉåíng âãún hoảt âäüng ca hãû thäúng,

âiãưu ny váùn âang tiãúp tủc nghiãn cỉïu.

Sỉû biãún âäøi ca trại âáút â diãùn ra khong 104 nàm trỉåïc âáy cng våïi sỉû

phạt minh ra ngnh näng nghiãûp v cọ liãn quan âãún lëch sỉí phạt triãøn nhán loải.

Nhiãưu âáưm láưy, hay vng ngáûp nỉåïc tråí nãn khä cản, nhiãưu vng âáút bë biãøn bao

ph, rỉìng bë phạ sảch, nhiãưu vng âáút bë san bàòng v ráút nhiãưu tạc âäüng do viãûc

ỉu tiãn phạt triãøn cạc loi cọ giạ trë kinh tãú âọ. Trong quạ trçnh âọ nhiãưu loi thỉûc

váût, âäüng váût chỉa biãút cọ thãø máút âi v cng khäng biãút l máút bao nhiãu, âäúi

våïi nhiãưu loi cän trng, náúm v âäüng váût nh, chụng ta khäng cọ cạch tênh toạn

nọ täưn tải bao nhiãu trỉåïc khi chụng ta tiãún hnh hoảt âäüng sn xút näng

nghiãûp.



4. Hoảt âäüng ca hãû sinh thại

Cho âãún ngy nay, trong cạc bi bạo cạo cng nhỉ âa pháưn cạc nh khoa

hc trãn thãú giåïi cho ràòng hoảt âäüng ca hãû sinh thại l mäüt hãû thäúng hi ha

trong tçnh trảng cán bàòng. Theo quan âiãøm ny thç âa dảng sinh hc ráút cáưn thiãút

cho hoảt âäüng ca hãû thäúng. “Cán bàòng tỉû nhiãn“ l hiãûn trảng tỉû nhiãn m trong

âọ mäùi mäüt nhán täú âãưu åí trảng thại cán bàòng våïi cạc nhán täú khạc. Thê dủ thåìi

tiãút thay âäøi mäüt cạch äøn âënh, cạc loi hay cạc dảng âäüng váût v thỉûc váût biãún

âäøi vä cng, nụi bë xọi mn, häư bë ph sa bäưi làõng... Do âọ quan âiãøm chênh

trong sỉû bo täưn l sỉû näø lỉûc giỉỵ äøn âënh v tảo cho mäi trỉåìng khäng bë xạo

träün. Hãû sinh thại âỉåüc gi âënh l bë phạ hy sỉû cán bàòng do cạc lỉûc bãn ngoi



6



Dỉång Trê Dng, GT.2001

thç gi âọ l sỉû khúy âäüng nhỉ bo täú, dëch bãûnh, lỉía v cạc hoẵt âäüng ca con

ngỉåìi.

Thût ngỉỵ vãư sỉû cán bàòng trong tỉû nhiãn l mäüt kiãún ch âảo trong thãú

k thỉï 18 do cüc cạch mảng váût l theo quan âiãøm Newton, theo trỉåìng phại

ny thç thãú giåïi hçnh thnh tỉì cạc nhán täú âån gin v diãùn biãún theo qui lût â

âënh trỉåïc. Ngy nay cạc nh váût l â nháûn tháúy tỉû nhiãn khäng cn âån gin

nhỉ suy nghé ca cạc nh váût l theo trỉåìng phại Newton m l ráút phỉïc tảp, kãút

quûn nhau v khäng dỉû âoạn näøi, h cho ràòng hc thuút Newton khäng â âãø

gii thêch cạc hoảt âäüng ca v trủ. H cng nháûn tháúy ton bäü v trủ l khäng

cán bàòng. Cạc úu täú tạc âäüng cng gọp pháưn vo sỉû säúng tỉì khi nọ bàõt âáưu hçnh

thnh, khäng cọ nọ hãû sinh thại khäng thãø hoảt âäüng hon chiính.

Mäüt trong nhỉỵng âàûc âiãøm ca hãû thäúng phỉïc tảp l sỉû nghi ngåì. Trong

thãú giåïi phỉïc tảp v hoảt âäüng âọ thç mi thỉï âãưu cọ thãø xy ra. Nhçn tỉì quan

âiãøm âa dảng thç âọ l kãút qu ca cạc quạ trçnh phỉïc tảp trong sỉû biãún âäüng ca

hãû thäúng váût säúng. Sỉû máút tráût tỉû v tỉång tạc ngáøu nhiãn ca tỉìng úu täú nh

hỉåíng cạc úu täú khạc åí mỉïc âäü cao hån v cng do kãút qu ca chn lc ngáøu

nhiãn tạc âäüng âãún tỉìng nhán täú trong hãû thäúng âọ.



5. Hiãûu qu kinh tãú ca tênh âa dảng sinh hc

Màûc d tênh âa dảng sinh hc máút âi nhỉng cọ thãø khäng nh hỉåíng âãún

sỉû äøn âënh v ton bäü nàng sút ca hãû sinh thại, nhỉng nọ s phạ hy vãư màût

kinh tãú. Cho âãún ngy nay, cọ nhiãưu mäúi quan hãû vãư låüi nhûn ca vãư sỉû thay âäøi

màût âáút nhỉ: tàng lãn säú lỉåüng thỉûc pháøm, tàng sỉïc kho, kinh tãú cao hån do kãút

qu ca viãûc náng cao tiãu chøn säúng ca con ngỉåìi. Hoảt âäüng ca con ngỉåìi

cng thãø hiãûn âỉåüc sỉû thnh cäng nhỉng cng cọ nhiãưu âiãưu khäng thûn låüi

nhỉ âáút bë ä nhiãùm v máút âi rỉìng hay âäưng rüng bë máút âi. Ngy nay chụng ta

7



Âa dảng Âäüng váût ...

nháûn tháúy ràòng chụng ta âang säúng trong mäüt thãú giåïi cọ giåïi hản, nåi âọ ngưn

ti ngun cọ thãø bë cản kiãût.

Säú loi âäüng váût v thỉûc váût nåi x häüi loi ngỉåìi âang säúng ráút êt. Chè cọ

khong 20 loi thỉûc váût v 5 loi âäüng váût chiãúm khong 90% trong täøng säú pháưn

thỉûc pháøm cho cüc säúng v thỉûc pháøm hng hoạ thãú giåïi.

Bng 1: Hai mỉåi loi quan trng trong sn xút v diãûn têch ni träưng (FAO)

Giäúng loi

Diãûn têch (1000 ha)

Sn lỉåüng (1000 Tm)

Bäüt mç (Triticum spp)

229347

505366

131971

488500

Bàõp (Zea mays)

144962

472687

Lụa (Oryza sativa)

20066

300616

Khoai táy (Solanum tuberosum)

Barley (Hordeum vulgare)

78698

176574

Khoai mç (Manihot esculentum)

14010

135551

Miạ (Saccharum officinate)

23676

121524

7880

110651

Khoai lang (Ipomeas batatas)

91859

104592

Lụa miãún (Sorgum spp)

Âáu nnh (Glycine soja)

52638

100809

Nho (Vitis vinifera)

9564

60297

Bäng (Gossypium spp)

34721

49712

25288

49630

ún mảch (Avena sativa)

41040

Dỉìa (Cocus nucifera)

Lụa mảch âen (Secale cereale)

16738

32288

Âáûu phäüng (Arachis hypogea)

18728

20708

Âáûu xanh (Phaseolus spp)

25665

14909

8832

13199

Âáûu h lan (Pisum sativum)

4111

6559

Thúc lạ (Nicotiana tabacum)

10547

6006

C phã (Coffea arabica)

Ba loi thỉûc váût trong nhọm ng cäúc nhỉ lụa mç, luạ, bàõp chiãúm 49% trong

täøng säú nàng lỉåüng cáưn thiãút ca con ngỉåìi. Nãúu chụng tàng tàng säú loi lãn 100

thç chụng ta s chn 98% l nhỉỵng loải cọ giạ trë kinh tãú quan trng nháút, nãúu

chụng ta chn 1000 loi thç chụng ta tênh toạn âãø chn thãm nhỉỵng loi dãù ni



8



Dỉång Trê Dng, GT.2001

träưng, ngoải trỉì nhỉỵng loi lm cnh cng nhỉ lm dỉåüc pháøm. Nãúu l 1000

trong 10 triãûu thç chè l 0.01% ca sỉû âa dảng â mang lải giạ trë kinh tãú. Thỉûc sỉû

cho tháúy säú loi âỉåüc bo täưn cn quạ êt so våïi viãûc sỉí dủng trãn thãú giåïi, tỉì âọ

tảo ra sỉû âäúi nghëch. Ngỉåüc våïi nhỉỵng loi hoang d, nhỉỵng loi âỉåüc gia họa

phủ thüc låïn vo hoảt âäüng ca con ngỉåìi tháûm chê tênh âa dảng vãư di truưn

cng bë con ngỉåìi âiãưu khiãøn. Thê dủ nhỉ hiãûn tỉåüng thay âäøi trãn màût âáút, phạ

rỉìng, vng âáút ngáûp nỉåïc tråí nãn khä rạo hay sỉû thay âäøi vãư thnh pháưn khäng

khê s dỉû âoạn cho sỉû nọng lãn ca trại âáút, sỉû suy gim táưng ozone, sỉû gia tàng

tia phọng xả, gia tàng hm lỉåüng CO2 trong khäng khê ncọ thãø chỉa âe doả âãún

sỉïc säúng ca mäüt säú loi nhỉng chàõc chàõn l chn lc cọ thãø tảo ra mäüt thay âäøi

lm nh hỉåíng nghiãm trng âãún giäúng váût ni v cáy träưng ca chụng ta.

Tọm lải hçnh nh ca mäüt hãû thäúng khäng âäưng nháút cọ táưm quan trng

ráút låïn trong viãûc qun l giäúng v hãû sinh thại. Hãû thäúng khäng âäưng nháút

khäng cọ nghéa phi l phi tråí vãư giai âoản trỉåïc vo thåìi k chỉa äøn âënh.

Trong nhiãưu trỉåìng håüp cọ thãø tråí vãư âiãưu kiãûn ban âáưu, tỉïc l mi sỉû qun l

khäng phi âáưy â cho táút c cạc trỉåìng håüp âãø láûp ra chiãún lỉåüc qun l.

III. Lëch sỉí nghiãn cỉïu

Trong 60 nàm gáưn âáy, thût ngỉỵ “Âa dảng sinh hc” â âỉåüc âỉa ra

trong tỉû âiãøn phäø thäng, trong bạo cạo ca chênh ph v ca qúc tãú, trong bạo

cạo khoa hc v trong cạc cüc häüi hp.

Tháût ra âọ chè l mäüt thût ngỉỵ våïi mäüt nghéa âỉåüc gi âënh ra, l ngän

ngỉỵ måïi nhỉng nghéa váùn nhỉ c. Khi nghe âãún thût ngỉỵ ‘’Âa dảng sinh hc”

chụng ta thỉåìng hi “âa dảng sinh hc cọ liãn quan âãún tênh äøn âënh khäng?, âa

dảng sinh hc cọ liãn quan âãún sn lỉåüng khäng?, âa dảng sinh hc cọ phn ạnh

sỉû bãưn vỉỵng khäng?, âa dảng sinh hc cọ phn ạnh sỉû tiãún hoạ khäng?, ngoi ra

9



Âa dảng Âäüng váût ...

âa dảng sinh váût cọ phn ạnh táưn säú biãún âäüng ch úu trong hãû sinh thại hay

trong lëch sỉí tiãún hoạ khäng? ...”. Chụng ta mong mún tçm ra mäüt cạch thỉïc hay

phỉång phạp âãø âo lỉåìng cại gi l âa dảng sinh hc âỉa ra hçnh nh hay kãút

qu thäúng kã âãø tr låìi cáu hi ny.



1. Lëch sỉí ca thût ngỉỵ âa dảng sinh hc

Âa dảng sinh hc cọ mäüt lëch sỉí láu di â âỉåüc sỉí dủng trong nhiãưu bi

viãút nhỉng nọ tháût sỉû âỉåüc nọi nhiãưu trong 3 bi bạo ca nàm 1980.

-



Lovejoy (1980 a, b) khäng cho mäüt âënh nghéa chênh thỉïc nhỉng nọ

âỉåüc dng âãø nọi lãn säú loi hiãûn âang täưn tải. Norse v McManus

(1980) cho ràòng nọ cọ nghéa liãn quan nhau âọ l âa dảng gene v âa

dảng sinh thại, h â xem sỉû âa dảng sinh thại tỉång âäưng våïi sỉû

phong phụ säú loi trong mäüt qưn x.



-



Mi âãún 1986 Norse v cäüng tạc viãn â måí räüng thût ngỉỵ mäüt cạch

chàõc chàõn l âa dảng sinh hc



1000



åí ba mỉïc âäü l gene (trong



800



loi), loi (säú loi) v hãû sinh



600

400



thại (qưn x).

-



Thạng 9. 1986 Walter G. Rosen



200

0

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994



â täø chỉïc mäüt cüc häüi tho

âáưu tiãn vãư âa dảng sinh hc



Hçnh 1: Säú láưn xút hiãûn thût ngỉỵ “Âa

dảng sinh hc” tỉì 1987-1994.



(National forum on Biodiversity), ti liãûu ca häüi tho âỉåüc Wilson

chènh sỉía v xút bn vo nàm 1988 dỉåïi tiãu âãư l âa dảng sinh hc

(biodiversity) v tỉì âọ thût ngỉỵ âa dảng sinh hc âỉåüc xạc âënh r

rng.



10