Chương 1 KINH TẾ DU LỊCH VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM

biệt, độc lập - đó là các tổ chức, các xí nghiệp với cơ sở vật chất - kỹ thuật chuyên

môn nhằm đảm bảo sự đi lại, lưu trú, ăn uống, nghỉ ngơi với mục đích thoả mãn các

nhu cầu cá thể về vật chất và tinh thần của những người lưu trú ngoài nơi ở thường

xuyên của họ để nghỉ ngơi, chữa bệnh, giải trí (thuộc các nhu cầu về văn hóa, chính

trị, kinh tế...) mà không có mục đích lao động kiếm lời” [16, tr.17-18].

Hai quan niệm trên tuy coi hiện tượng du lịch như một phạm trù kinh tế với

những đặc trưng và vai trò của một bộ máy kinh tế, kỹ thuật điều hành, nhưng chưa

tường minh, còn lặp đi, lặp lại.

Khác với các quan niệm trên, nhà nghiên cứu Michael Coltman lại cho rằng:

"Du lịch là sự kết hợp và tương tác của 4 nhóm nhân tố trong quá trình phục vụ du

lịch, bao gồm: du khách, nhà cung ứng du lịch, cư dân sở tại và chính quyền nơi

đón khách du lịch" [16, tr.18].

Mối quan hệ đó có thể được thể hiện bằng sơ đồ sau:

Du khách



Nhà cung ứng dịch

vụ du lịch



Dân cư sở tại



Chính quyền địa

phương nơi đón

khách du lịch



Tháng 6 năm 1991 tại Otawa (Canada), Hội nghị quốc tế về thống kê du lịch

đã đưa ra định nghĩa: “Du lịch là hoạt động của con người đi tới một nơi ngoài môi

trường thường xuyên, trong một khoảng thời gian ít hơn khoảng thời gian đã được

các tổ chức du lịch quy định trước, mục đích của chuyến đi không phải là để tiến

hành các hoạt động kiếm tiền trong phạm vi vùng tới thăm” [16, tr.19].

Định nghĩa trên đã cho thấy: Du lịch là một hoạt động ngoài "môi trường

thường xuyên", tức là loại trừ các chuyến đi trong phạm vi nơi ở thường xuyên, các

chuyến đi có tổ chức thường xuyên hàng ngày; Thời gian thực hiện hoạt động đó

nằm trong "khoảng thời gian ít hơn khoảng thời gian đã được các tổ chức du lịch

quy định trước", quy định này nhằm loại trừ dân di cư trong một thời gian dài; Du



5



lịch "không phải là tiến hành các hoạt động kiếm tiền trong phạm vi vùng tới thăm"

nghĩa là loại trừ việc hành nghề tạm thời hoặc hành nghề lâu dài.

Trên cơ sở tổng hợp những lý luận và thực tiễn của hoạt động du lịch trên thế

giới và ở Việt Nam trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu ở Khoa Du lịch

và Khách sạn - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội đã cho rằng: “Du lịch là

ngành kinh doanh bao gồm các hoạt động tổ chức hướng dẫn du lịch, sản xuất, trao

đổi hàng hóa và dịch vụ của những doanh nghiệp, nhằm đáp ứng các nhu cầu về đi

lại, lưu trú, ăn uống, thăm quan, giải trí, tìm hiểu và các nhu cầu khác của khách du

lịch. Các hoạt động đó phải đem lại lợi ích kinh tế, chính trị - xã hội thiết thực cho

nước làm du lịch và cho bản thân doanh nghiệp” [16, tr.20].

Tại Điều 4, Chương I, Luật Du lịch Việt Nam (2005) nêu rõ: “Du lịch là các

hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên

của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một

khoảng thời gian nhất định” [30, tr.2]. Thuật ngữ "Du lịch" được hiểu: "Hoạt động

du lịch là hoạt động của khách du lịch, tổ chức, cá nhân kinh doanh du lịch, cộng

đồng dân cư và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến du lịch" [31, tr.2].

Nhìn chung, du lịch là một hoạt động có nhiều đặc thù, bao gồm nhiều thành

phần tham gia, tạo thành một tổng thể hết sức phức tạp. Hoạt động du lịch không

chỉ có đặc điểm của một ngành kinh tế mà còn có đặc điểm văn hóa - xã hội. Thực

tiễn ở nhiều nước trên thế giới đã chứng minh rằng hoạt động du lịch không chỉ

đem lại lợi ích kinh tế mà còn cả lợi ích chính trị, văn hóa, xã hội.

Tại Hội nghị Du lịch thế giới họp tại Manila Philippin (1980) đã ra Tuyên bố

Manila về du lịch, trong điều 2 đã khẳng định: “Trước ngưỡng cửa của thế kỷ XXI

và trước triển vọng của những vấn đề đang đặt ra đối với nhân loại, đã đến lúc cần

thiết và phải phân tích bản chất của du lịch, chủ yếu đi sâu vào bề rộng mà du lịch

đã đạt được kể từ khi người lao động được quyền nghỉ phép năm, đã chuyển hướng

du lịch từ một phạm vi hẹp của thú vui sang phạm vi lớn của cuộc sống kinh tế và

xã hội. Phần đóng góp của du lịch vào nền kinh tế quốc dân và thương mại quốc tế

đang làm cho nó trở thành yếu tố quan trọng cho sự phát triển của thế giới. Vai trò

thiết thực của du lịch trong hoạt động kinh tế quốc dân, trong trao đổi quốc tế và



6



trong sự cân bằng cán cân thanh toán, đang đặt du lịch vào vị trí trong số các ngành

hoạt động kinh tế thế giới quan trọng nhất” [16, tr.20-21].

* Kinh tế du lịch:

- Sự ra đời và phát triển của kinh tế du lịch: Theo dòng lịch sử, hoạt động du

lịch ban đầu chỉ mang tính chất cá nhân lẻ tẻ, dần dần nó trở nên phổ biến hơn và đa

dạng hơn về hình thức. Đi du lịch không chỉ dừng lại ở hình thức cá nhân riêng lẻ

mà tiến đến nhóm người, tập thể người, không gian du lịch đồng thời được mở rộng

ra trong phạm vi từng lãnh thổ và giữa các lãnh thổ với nhau. Yêu cầu đối với việc

tổ chức các chuyến đi ngày càng phức tạp hơn, du khách cần có các tổ chức với tư

cách là trung gian trong chuyến đi của mình để thực hiện các hoạt động như bố trí

phương tiện đi lại, chỗ ăn nghỉ, hướng dẫn thăm quan... Trước yêu cầu đó, các tổ

chức kinh doanh du lịch đã ra đời. Lúc này hoạt động du lịch không còn là hiện

tượng mang tính chất cá nhân, lẻ tẻ mà đã trở thành một hoạt động mang tính chất

kinh doanh, hoạt động kinh tế. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội các

nhu cầu về nghỉ ngơi, vui chơi, giải trí, giao lưu văn hóa và mở mang kiến thức

của con người ngày càng tăng. Kinh tế càng phát triển, điều kiện vật chất của xã

hội ngày càng được cải thiện và các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống dần được đáp

ứng một cách đầy đủ hơn thì con người lại càng có điều kiện để thoả mãn những

nhu cầu tinh thần đó của mình. Đây là động lực thúc đẩy ngành kinh tế du lịch

phát triển. Ngày nay, trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, sự phát triển của

ngành kinh tế du lịch không chỉ dừng ở bên giới quốc gia mà còn mở rộng ra với

quy mô toàn cầu. Mặt khác, khi điều kiện về giao thông vận tải càng đạt trình độ

cao và an toàn, đáp ứng nhu cầu thuận lợi cho du khách trong di chuyển từ nơi này

đến nơi khác, sẽ là cơ hội tốt để ngành kinh tế du lịch phát triển.

- Sản phẩm kinh tế du lịch và tính đặc thù của nó: Tại Điều 4, Chương I,

Luật du lịch Việt Nam sản phẩm du lịch được hiểu "là tập hợp các dịch vụ cần thiết

để thoả mãn nhu cầu của khách du lịch trong chuyến đi du lịch" [31, tr.2]; Một quan

niệm khác thì cho rằng, sản phẩm kinh tế du lịch là "các dịch vụ, hàng hóa cung cấp

cho du khách, được tạo nên bởi sự kết hợp của việc khai thác các yếu tố tự nhiên, xã

hội với việc sử dụng các nguồn lực cơ sở vật chất - kỹ thuật và lao động tại một cơ



7



sở, một vùng hay một quốc gia nào đó" [16, tr.31]. Hai quan niệm trên cho thấy, sản

phẩm du lịch bao gồm cả yếu tố hữu hình và yếu tố vô hình. Yếu tố hữu hình là

hàng hóa, còn yếu tố vô hình là dịch vụ.

Xét theo quá trình tiêu dùng của khách du lịch trên chuyến hành trình du lịch,

có thể tổng hợp các thành phần của sản phẩm du lịch theo các nhóm cơ bản sau: Dịch

vụ vận chuyển; Dịch vụ ăn uống; Dịch vụ lưu trú; Dịch vụ thăm quan, giải trí; Hàng

hóa tiêu dùng và đồ lưu niệm; Các dịch vụ khác phục vụ khách du lịch.

Sản phẩm du lịch về cơ bản là không cụ thể, không tồn tại dưới dạng vật thể,

không thể lưu kho, lưu bãi như sản phẩm của các ngành kinh tế khác. Thành phần

chính của sản phẩm du lịch là dịch vụ (thường chiếm 80% - 90% về mặt giá trị),

hàng hóa chiếm tỷ trọng nhỏ. Việc đánh giá chất lượng sản phẩm du lịch phụ thuộc

vào sự cảm nhận chủ quan của du khách chứ không phụ thuộc vào người kinh

doanh du lịch nên đây là vấn đề rất khó khăn.

Có ý kiến cho rằng: Trong lĩnh vực du lịch việc sử dụng thuật ngữ "sản phẩm

du lịch" để chỉ kết quả của của quá trình lao động du lịch là không hợp lý bằng thuật

ngữ "dịch vụ du lịch". Song, việc sử dụng thuật ngữ "sản phẩm du lịch" là hoàn toàn

chính xác bởi các lý do sau:

Sản phẩm du lịch thường được tạo ra gắn liền với yếu tố tài nguyên du lịch.

Vì thế, sản phẩm du lịch không thể dịch chuyển được. Trên thực tế, không thể đưa

sản phẩm du lịch đến nơi có khách du lịch, mà khách du lịch phải đến nơi có sản

phẩm du lịch để thoả mãn nhu cầu của mình thông qua việc tiêu dùng sản phẩm du

lịch. Chẳng hạn, du khách muốn thăm quan núi Hàm Rồng - Sa Pa thì du khách phải

leo lên núi Hàm Rồng chứ không thể đem núi Hàm Rồng đến nơi du khách sinh

sống được. Sau khi thăm quan du khách không thể "mang" núi Hàm Rồng về được,

núi Hàm Rồng vẫn là của Sa Pa - Lào Cai. Cái mà du khách mang về là sự cảm

nhận về thiên nhiên quang cảnh núi Hàm Rồng, về con người nơi đây, về những

dịch vụ mà du khách đã sử dụng.

Sản phẩm du lịch còn có những đặc điểm vượt ra ngoài khuôn khổ khái niệm

hàng hóa thông thường. Nếu các hàng hóa thông thường sau khi bán và được người

mua sử dụng thì giá trị của nó sẽ mất dần đi, thậm chí có thể mất luôn sau lần sử



8



dụng đầu tiên. Còn giá trị của sản phẩm du lịch sẽ tồn tại trong cảm nhận và đánh

giá của khách du lịch và những giá trị này còn có thể được ghi nhận theo kênh lan

truyền từ khách du lịch này sang khách du lịch kia. Nếu chất lượng của sản phẩm du

lịch tốt thì giá trị của nó còn có thể được tăng lên qua những lần sử dụng của du

khách. Sở dĩ có hiện tượng trên, là do chúng ta bán cho khách không phải là bán

bản thân tài nguyên du lịch mà chỉ bán giá trị các khả năng thoả mãn nhu cầu đặc

trưng của khách du lịch được chứa đựng.

Việc tiêu dùng sản phẩm du lịch thường không thường xuyên mà có thể chỉ

tập trung vào những thời gian nhất định trong ngày (đối với sản phẩm ở bộ phận nhà

hàng), trong tuần (đối với sản phẩm của chủ thể loại du lịch cuối tuần), trong năm

(đối với sản phẩm của một số loại hình du lịch như: du lịch nghỉ núi, du lịch nghỉ

biển...). Chính vì đặc tính này cho nên hoạt động du lịch mang tính thời vụ cao.

- Dịch vụ du lịch và đặc điểm của dịch vụ du lịch:

+ Dịch vụ du lịch: Trong nền kinh tế hiện đại, tỷ trọng các ngành dịch vụ trong

thu nhập quốc dân ngày càng tăng lên, dịch vụ ngày càng đóng vai trò quan trọng

trong GDP chiếm khoảng 70% đến 75%, tỷ lệ này ở Việt Nam khoảng 40%. Nghị

quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX đã chỉ rõ: "Toàn bộ các hoạt động

dịch vụ tính theo giá trị gia tăng đạt nhịp độ tăng trưởng bình quân 7 - 8%/năm và

đến 2010 chiếm 42 - 43% GDP, 26 - 27% tổng số lao động" [11, tr.179].

Chính vì dịch vụ có vai trò quan trọng như vậy cho nên việc nghiên cứu các

khái niệm về dịch vụ, dịch vụ du lịch, kinh tế dịch vụ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng

đối với sự phát triển của ngành kinh tế du lịch.

Theo định nghĩa của ISO 9004 (1991) "Dịch vụ là kết quả mang lại nhờ các

hoạt động tương tác giữa người cung cấp và khách hàng, cũng như nhờ các hoạt động

của người cung cấp để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng" [16, tr.217]. Dịch vụ

chính là kết quả của những hoạt động không được thể hiện bằng sản phẩm vật chất

mà bằng tính hữu ích và bằng giá trị kinh tế của chúng.

Tại Điều 4, Chương I, Luật du lịch Việt Nam khái niệm dịch vụ du lịch được

hiểu như sau: "Dịch vụ du lịch là việc cung cấp các dịch vụ về lữ hành, vận chuyển,



9



lưu trú, ăn uống, vui chơi, giải trí, thông tin, hướng dẫn và những dịch vụ khác

nhằm đáp ứng nhu cầu của khách du lịch" [31, tr.2].

Trên cơ sở những khái niệm chung về dịch vụ, dịch vụ du lịch có thể được

hiểu là kết quả mang lại nhờ các hoạt động tương tác giữa những tổ chức cung ứng

du lịch, khách du lịch và thông qua các hoạt động tương tác đó để đáp ứng nhu cầu

của khách du lịch, đồng thời mang lại lợi ích cho tổ chức cung ứng du lịch.

+ Đặc điểm của dịch vụ du lịch:

Thứ nhất, tính phi vật chất. Đây là đặc điểm quan trọng nhất của dịch vụ du

lịch. Tính phi vật chất làm cho du khách không thể sử dụng thử trước khi trực tiếp

tiêu dùng dịch vụ du lịch, vì quá trình sản xuất gắn liền với quá trình tiêu thụ dịch

vụ du lịch. Vì vậy, đối với du khách khi họ chưa tiêu dùng dịch vụ du lịch thì nó

vẫn là trừu tượng. Dịch vụ thường xuyên đồng hành với những sản phẩm vật chất

nhưng dịch vụ mãi mãi tồn tại tính phi vật chất của mình khiến cho du khách thực

sự khó đánh giá dịch vụ. Điều đó đòi hỏi nhà cung ứng dịch vụ du lịch cũng cần

cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết cho du khách, những thông tin ấy phải nhấn

mạnh được tính lợi ích của dịch vụ đối với du khách để họ thấy hài lòng và quyết

định mua dịch vụ của mình.

Thứ hai, tính đồng thời của sản xuất và tiêu dùng dịch vụ du lịch. Đặc tính

này thể hiện sự khác biệt giữa dịch vụ và hàng hóa. Đối với hàng hóa (vật chất) quá

trình sản xuất và tiêu dùng tách rời nhau. Việc sản xuất và tiêu dùng thường diễn ra

ở những thời gian và địa điểm khác nhau. Còn đối với dịch vụ thì ngược lại, việc

sản xuất và tiêu dùng thường trùng nhau về không gian và thời gian. Sản xuất không

phải để lưu kho hay cất đi như hàng hóa thông thường. Chẳng hạn, vào mùa đông

thời gian rỗi của nhân viên du lịch ở các vùng ven biển không thể để dành đến lúc

cao điểm của mùa hè được, một phòng khách sạn không cho thuê được trong ngày

thì coi như mất dịch vụ, do đó mất nguồn thu v.v... Dịch vụ được sản xuất và tiêu

dùng đồng thời nên cung - cầu cũng không thể tách rời nhau và cần phải tạo ra sự ăn

khớp giữa cung và cầu. Vì thế, công tác dự báo nhu cầu trong kinh doanh dịch vụ

du lịch là hết sức quan trọng.

Thứ ba, sự tham gia của khách du lịch trong quá trình tạo ra dịch vụ. Đặc

điểm này nói lên rằng khách du lịch ở một chừng mực nào đó đã trở thành nội dung



10



của quá trình sản xuất. Do việc sản xuất và tiêu dùng dịch vụ diễn ra đồng thời, nên

ở đó có sự gặp gỡ giữa hai chủ thể: khách hàng và người sản xuất. Sự gắn liền họ

trong sự tác động qua lại này trong dịch vụ được khẳng định sự phụ thuộc vào mức

độ lành nghề, khả năng của người cung cấp dịch vụ cũng như ý nguyện của người

tiêu dùng. Do có sự đa dạng về yêu cầu, sở thích, trình độ cũng như khả năng cảm

nhận và đánh giá của khách du lịch mà nhà cung ứng dịch vụ du lịch cần sáng tạo

trong quá trình sản xuất của mình để thoả mãn nhu cầu của du khách. Mức độ hài

lòng của du khách phụ thuộc nhiều vào khả năng, trình độ, nghệ thuật ứng xử của

người làm dịch vụ. Người tiêu dùng ở đây không chỉ là người hưởng thụ những lợi

ích do nhà cung ứng mang lại mà sự hợp tác cùng với những phản hồi của họ có tác

động đến khả năng phục vụ và mức độ hoàn thiện của dịch vụ; họ trở thành người

đồng sáng tạo trong quá trình sản xuất dịch vụ du lịch.

Thứ tư, tính không thể di chuyển của dịch vụ du lịch. Vì cơ sở du lịch vừa là

nơi sản xuất, vừa là nơi cung ứng dịch vụ nên dịch vụ du lịch không thể dịch

chuyển được. Trên thực tế, không thể cung cấp dịch vụ du lịch đến tận tay du khách

được mà du khách muốn tiêu dùng dịch vụ phải đến các cơ sở du lịch. Do vậy, các

nhà kinh doanh du lịch muốn thu hút khách du lịch, cần phải đẩy mạnh công tác

tuyên truyền quảng bá du lịch.

Thứ năm, tính không chuyển đổi quyền sở hữu dịch vụ. Khi mua sản phẩm

vật chất, người mua có quyền sở hữu đối với sản phẩm đó. Còn đối với dịch vụ du

lịch thì vấn đề không phải như vậy. Khi khách hàng mua dịch vụ du lịch thì sự tiêu

dùng dịch vụ của họ song song với quá trình sản xuất của nhà cung ứng; do vậy

khách hàng chỉ đang mua quyền hưởng thụ dịch vụ do nhà cung ứng mang lại chứ

không thể mua được quyền sở hữu dịch vụ đó của nhà cung ứng dịch vụ du lịch.

Thứ sáu, tính không đồng nhất của dịch vụ du lịch. Dịch vụ du lịch là một

loại hình dịch vụ đời sống thoả mãn nhu cầu của khách du lịch trong suốt thời gian

đi du lịch. Dịch vụ du lịch khác với các hoạt động dịch vụ khoa học - công nghệ,

dịch vụ sản xuất, dịch vụ đời sống khác ở chỗ: Dịch vụ du lịch chỉ thoả mãn nhu

cầu của khách du lịch, chứ không thoả mãn nhu cầu cho tất cả mọi người trong toàn

xã hội, dịch vụ du lịch thoả mãn nhu cầu cho khách du lịch trong suốt thời gian đi

du lịch như: nhu cầu ăn, ở, nghỉ ngơi, thăm quan, vui chơi giải trí, tìm hiểu lịch sử,



11



văn hóa và các nhu cầu khác. Mặt khác, do khách hàng rất muốn chăm sóc như

những con người riêng biệt nên dịch vụ du lịch thường bị cá nhân hóa và không

đồng nhất. Doanh nghiệp du lịch rất khó đưa ra các tiêu chuẩn dịch vụ nhằm thoả

mãn tất cả các khách hàng trong mọi hoàn cảnh vì sự thoả mãn ấy phụ thuộc vào sự

cảm nhận của du khách.

Thứ bảy, tính không đồng đều về sản lượng. Do quá trình sản xuất dịch vụ

du lịch gắn liền với quá trình tiêu thụ nên sản lượng dịch vụ du lịch phụ thuộc chủ

yếu vào nhu cầu của du khách. Mặt khác, nhu cầu của khách du lịch rất phong phú

đa dạng và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như thời tiết, tình hình chính trị xã hội, an ninh quốc phòng, thiên tai, dịch bệnh, v.v.. Kết quả là số lượng khách du

lịch thay đổi và kéo theo sản lượng dịch vụ du lịch cũng thay đổi theo từng ngày

trong tuần, từng tuần trong tháng, từng tháng trong năm và giữa năm này so với

năm khác.

Bảng 1.1. Sự khác nhau giữa sản phẩm vật chất và dịch vụ

Sản phẩm vật chất



Dịch vụ



- Mang tính hữu hình



- Mang tính vô hình



- Được trưng bày trước khi mua, bán



- Thông thường không được trưng bày

hoặc trưng bán



- Quyền sở hữu được chuyển giao khi - Không có sự thay đổi về quyền sở hữu

mua, bán

- Có thể được cất giữ hay lưu kho



- Không thể được cất giữ hay lưu kho



- Có thể được bán tiếp theo



- Không bán được tiếp theo



- Sản xuất và tiêu dùng thường diễn ra - Sản xuất và tiêu dùng thường trùng

ở thời gian và địa điểm khác nhau

nhau về thời gian và không gian

- Có thể vận chuyển được



- Không thể vận chuyển được ngay cả

khi người sản xuất mong muốn



- Có thể xuất khẩu được



- Không thể xuất khẩu được



- Khách hàng là bộ phận chỉ trong quá - Khách hàng là một bộ phận trong cả

trình tiêu dùng

quá trình sản xuất và tiêu dùng

- Có thể quan hệ gián tiếp với khách - Trong đại đa số các trường hợp phải

hàng

quan hệ trực tiếp với khách hàng



12



- Khái niệm khách du lịch: Định nghĩa về khách du lịch xuất hiện lần đầu

tiên vào cuối thế kỷ thứ XVIII tại Pháp. Thời bấy giờ các hành trình của người Đức,

Hà Lan, Đan Mạch, Bồ Đào Nha và người Anh trên đất Pháp được chia làm hai

loại: Hành trình lớn theo bờ Địa Trung Hải, xuống phía Tây Nam nước Pháp và

vùng Bourgne; Hành trình nhỏ từ Paris đến miền Đông Nam nước Pháp. Khách du

lịch được định nghĩa là người thực hiện một hành trình lớn ("Faire le grand tour").

Để có định nghĩa đầy đủ về "khách du lịch", chúng ta cần phân tích một số

định nghĩa rút ra từ các Hội nghị quốc tế về du lịch sau đây:

+ Định nghĩa của Liên hiệp các quốc gia (năm 1937) về "khách du lịch nước

ngoài" như sau: "Bất cứ ai đến thăm một đất nước khác với nơi cư trú thường xuyên

của mình trong khoảng thời gian ít nhất là 24h" [16, tr.22].

+ Định nghĩa của Tiểu ban về các vấn đề kinh tế - xã hội trực thuộc Liên hợp

quốc (United Nations Department of Economic and Social Affaires) năm 1978 về

"khách viếng thăm quốc tế" (international visitor from abroad): “Khách viếng thăm

quốc tế là tất cả những người từ nước ngoài đến thăm một đất nước (given country)

- chúng ta gọi là khách du lịch chủ động (inbound tourist); hoặc tất cả những người

từ một nước đi ra nước ngoài viếng thăm - chúng ta gọi là khách du lịch thụ động

(outbound tourist) với khoảng thời gian nhiều nhất là một năm” [16, tr.27].

+ Định nghĩa của Hội nghị quốc tế về du lịch tại Hà Lan năm 1989: “Khách du

lịch quốc tế là những người đi thăm một đất nước khác với mục đích thăm quan, nghỉ

ngơi, giải trí, thăm hỏi trong khoảng thời gian ít hơn ba tháng, những người khách này

không được làm gì để được trả thù lao và sau thời gian lưu trú ở đó du khách trở về nơi

ở thường xuyên của mình” [16, tr.28].

Như vậy, các định nghĩa đã nêu ở trên về khách du lịch ít nhiều có những

điểm khác nhau, song nhìn chung chúng đều đề cập đến ba khía cạnh sau: Thứ nhất,

đề cập đến động cơ khởi hành, động cơ ấy có thể là đi thăm quan, thăm người thân,

nghỉ dưỡng, kết hợp kinh doanh trừ động cơ lao động kiếm tiền; Thứ hai, đề cập

đến yếu tố thời gian trong đó đặc biệt chú trọng đến sự phân biệt giữa khách thăm

quan trong ngày và khách du lịch là những người nghỉ qua đêm; Thứ ba, đề cập đến



13



những đối tượng là khách du lịch và những đối tượng không được xem là khách du

lịch (ví dụ: khách quá cảnh, dân di cư, v.v...)

+ Định nghĩa về khách du lịch của Việt Nam, tại điều 34, chương V, luật du

lịch Việt Nam, khách du lịch được hiểu như sau: “Khách du lịch là người đi du lịch

hoặc kết hợp đi du lịch, trừ trường hợp đi học, làm việc hoặc hành nghề để nhận thu

nhập ở nơi đến” [31, tr.12]; “Khách du lịch gồm khách du lịch nội địa và khách du

lịch quốc tế”; “Khách du lịch nội địa là công dân Việt Nam, người nước ngoài cư

trú tại Việt Nam đi du lịch trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam”; “Khách du lịch quốc

tế là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài vào Việt Nam du

lịch; công dân Việt Nam, người nước ngoài cư trú tại Việt Nam ra nước ngoài du

lịch” [31, tr.15].

- Các loại hình du lịch: Theo mục đích: Du lịch chữa bệnh, du lịch nghỉ

dưỡng, du lịch thể thao, du lịch công vụ, du lịch tôn giáo, du lịch thăm thân, du lịch

thăm quan, nghiên cứu, du lịch mạo hiểm... Theo phạm vi lãnh thổ: Du lịch trong

nước, du lịch quốc tế... Theo vị trí địa lý: Du lịch biển, du lịch nghỉ núi, du lịch

đồng bằng... Theo việc sử dụng các phương tiện giao thông: Du lịch đi bộ, du lịch

xe đạp, du lịch mô tô, du lịch ô tô, du lịch kinh khí cầu, du lịch máy bay, du lịch tàu

hỏa, du lịch tàu thủy... Theo thời gian của cuộc hành trình: Du lịch ngắn ngày, du

lịch dài ngày... Theo lứa tuổi: Du lịch thanh niên, du lịch thiếu niên, du lịch người

cao tuổi... Theo hình thức tổ chức: Du lịch có tổ chức, du lịch cá nhân... Ngày nay,

trên thế giới có rất nhiều cách phân loại du lịch dựa trên những tiêu chí khác nhau,

đặc biệt ở các nước phát triển do nhu cầu của khách du lịch rất đa dạng nên các loại

hình du lịch cũng rất phong phú ở mỗi nước, mỗi khu vực lại có những loại hình

đặc trưng riêng với những sản phẩm du lịch đặc trưng. Chẳng hạn, ở Thái Lan phát

triển loại hình du lịch sex thì ở Việt Nam chú trọng phát triển loại hình du lịch sinh

thái...

Tóm lại, theo tác giả kinh tế du lịch có thể hiểu là ngành kinh tế dịch vụ,

ngành kinh doanh hoạt động trong lĩnh vực cung ứng sản phẩm du lịch, thoả mãn

nhu cầu tinh thần của du khách, nhằm đem lại lợi ích kinh tế, chính trị, xã hội thiết

thực cho nước làm du lịch và bản thân doanh nghiệp du lịch. Kinh tế du lịch là



14



ngành công nghiệp không khói, ngành sản xuất phi vật chất nhưng mang lại những

giá trị vật chất và tinh thần rất cao. Kinh tế du lịch ra đời và phát triển như một tất

yếu khách quan, trở thành một ngành kinh tế độc lập với những đặc trưng riêng.

1.1.2. Đặc điểm của kinh tế du lịch

- Tính nhạy cảm: So với các ngành kinh tế khác ngành kinh tế du lịch có tính

nhạy cảm hơn. Do ngành kinh tế du lịch gồm nhiều bộ phận tạo thành nên trong quá

trình cung cấp dịch vụ đối với du khách nhà cung ứng cần bố trí chính xác về thời

gian, có kế hoạch chu đáo chi tiết về nội dung các hoạt động, cần phải kết hợp một

cách hữu cơ, liên hệ chặt chẽ giữa các khâu đi lại, du ngoạn, ăn, ở, vui chơi, giải trí,

mua sắm... Giả sử một khâu nào đó không tuân thủ quá trình thì có thể gây ra hàng

loạt phản ứng dây chuyền làm mất sự phối hợp nhịp nhàng trong cơ cấu tổ chức,

ảnh hưởng đến việc cung cấp dịch vụ du lịch. Mặt khác, các nhân tố thiên nhiên,

chính trị, kinh tế và xã hội đều có ảnh hưởng đến ngành kinh tế du lịch như chiến

tranh, động đất, nạn khủng bố, đại dịch SAR, hay dịch cúm A H5N1... đều ảnh

hưởng lớn, gây cản trở đối với sự phát triển của du lịch. Do đó, để khắc phục được

"tính nhạy cảm" này ngành kinh tế du lịch cần phải chủ động để có chiến lược đúng

đắn trong hoạt động của mình.

- Tính thời vụ: Do ảnh hưởng của yếu tố địa lý tự nhiên, thời tiết khí hậu, nên

du lịch hầu khắp các nước đều mang "tính thời vụ". Tại điểm du lịch, điều kiện khí

hậu có ảnh hưởng rất lớn tới sự hình thành tính thời vụ du lịch. Ví dụ, loại hình du

lịch biển thường rất đông khách vào mùa hè, vắng khách vào mùa đông, ngược lại,

loại hình du lịch leo núi, trượt tuyết thì thường vắng khách vào mùa hè nhưng lại

nhiều khách vào mùa đông. Ngoài ra, tính thời vụ của du lịch có liên quan mật thiết

tới việc sắp xếp ngày nghỉ của nhân viên, các kỳ nghỉ của học sinh sinh viên; sự bố

trí sắp xếp này có ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động của ngành kinh tế du lịch.

Những nguyên nhân xuất phát từ yếu tố cung - cầu trên khiến hoạt động kinh doanh

du lịch có tính mùa vụ rõ rệt, ảnh hưởng tới tỷ lệ cung và cầu của du lịch, gây ra

hiện tượng mùa thịnh thì cung du lịch không đủ cầu du lịch, mùa suy thì thiết bị và

nhân viên phục vụ nhàn rỗi. Vì vậy, muốn tối đa hóa lợi nhuận người kinh doanh du

lịch cần chú ý đầy đủ tới đặc điểm này để tìm mọi cách áp dụng các thủ thuật và



15