CHƯƠNG 8 CƯỜI VỚI KHỐN KHÓ VÀ THẤT BẠI

nhiềuhơnsovớigiếngkhơ.



3.Họcvấnkếthợpvớikỹthuậtthìtỷlệthắngcànglớn

Đằngsaunhữngthànhcơngnày,khơngcógìbímật,cũngkhơngcó

cơngthứcthầnbínàocả.Tìnhhìnhcơngviệccủatơigiốngnhưhầuhết

nhữngngườikhác,ngồimộtđiểmkhác:Trongnhữngnămđó,địachất

họckhaithácdầumỏcònchưađượccoitrọng.Nhiềuthươngnhândầu

mỏđềucơngnhiênbàytỏkhơngtin“nhữngconmọtsáchchếttiệt”có

thểgiúphọtìmđượcdầumỏ.Đạiđasốcácthươnggiadầumỏđềuhồi

nghimàkhơngchửimơnđịachấthọcđãlàtốtrồi.Họkhơngbaogiờ

coitrọngbáocáocủacácnhàđịachấthọc.Tơilàmộttrongsốcựckỳít

ngườitinvàođịachấthọc.Mỗikhicódịplàtơilạicặmcụinghiêncứu

mơnhọcnày,sauđótậndụngnó.

Ngườikhaithácdầuđộclậpcầnphảicótốchấtvàkỹxảocơbản

trongmộtchừngmựcnhấtđịnh.Anhtacũngcầncónhữngthủhạđáng

tincậy,trungthànhvàcókinhnghiệm.Thếnhưng,ngồinhữngcáiđó

ra,tơicảmthấynhântốquantrọngnhấtquyếtđịnhthànhcơngvàthất

bại,erằngcònphảinóitớivậnmay.

Mộtsốngườikhơngcholànhưvậy.MộtngườitênlàBơ-en-đa,ơng

talàvuadầumỏcủac-kla-hơ-mathờikỳđầu,ơngtathườngthích

đưarakếtluậncủamình:“Khơngphảilàvậnmay.Mộtngườihoặclàcó

thểngửiđượcmùidầu,hoặclàkhơngthể.Nếunhưanhtacóđượcthứ

khảnăngnày,chodùdầumỏcóởdưới3000thướcAnh,anhtacũngcó

thểngửiđược”.

Cóthểlànhưvậy.Nhưngtơivẫncótháiđộhồinghi.Xétvềbản

thântơimànói,tơichưabaogiờcócáchnàođểngửiđượcdầumỏ,tơi

cũngchưatừngcókinhnghiệmnhưthếnày,cócảmứngđặcbiệtkhiđi

quanơicóchứadầu.Tơivẫnchorằngnhữngthànhcơngbanđầucủa

mìnhthuầntlàdovậnmay.

Thếnhưng,đừngchorằngngườikhaithácdầuđộclậpkhơngphải

làmgìcả,chỉngồichờvậnmaytớilàđược.Khaithácdầumỏkhơng

phảilàmộtcơngviệcdễdànggì.Nóthườngđầyvấtvả,còngặpphảivơ

sốnhữngkhủnghoảngtàichính,nhấtlàthờikỳđầu.Hơnnữagiếngdầu

thườngbịbốccháy,tiềnbỏrađểdậplửacóthểcònqcảtồnbộsố

tiềnkiếmđược.Giếngkhơ,thấtthốthoặchỏnghócmáymóc,tranh

chấpvềphápluật,chẳngquachỉlàmộtphầnphiềnphứcmàthơi,

nhữngcáiđóthườngkhiếnchongườikhaithácdầurấtđauđầu.

Ngồira,tấtcảnhữngngườikhaithácdầuđộclậpnhưtơiđềuphải



217



đốimặtvớisựcạnhtranhvàđốikhángmạnhmẽcủacáccơngtydầu

mỏlớn,thậmchímộtsốcơngtydầumỏlớncòndùngnhữngthủđoạn

khơngchínhđángbấthợpphápđểđốiphóbạn,nếunhưhọcảmthấy

bạntrưởngthànhlênqnhanh.

Nhữngngườikhaithácdầuđộclậptấtyếuphảirènluyệnchomình

đặcđiểmvàkỹxảo,khiếnchomìnhcóthểtồntạiđược,đươngnhiên

đâycũngkhơngchỉlàđểđốikhángvớicáccơngtydầumỏlớn.Chúng

tơicầnphảitrởnêndẻodai,cóthểthíchứngđượcvớinhiềuhồncảnh,

nhiềuthayđổi,nhấtlàvềmặtcảitạokỹthuật,vìchúngtơicầnphảitồn

tại.Lấyvídụ,cáccơngtydầumỏlớnđãthrấtnhiềuchungia,cố

vấn,nhânviênhànhchínhvànhânviênvănphòng,ngồitrongvăn

phòngđẹpđẽchỉhuy,cònnhữngngườikhaithácdầuđộclậpnhư

chúngtơichỉcóthểtìmkiếmchungiatrongnhữngthủhạcủamình,

nếunhưgặpphảivấnđề,cũngchỉcóthểdựavàophánđốnvàkinh

nghiệmcủamìnhđểgiảiquyết.Bảnthânchúngtơixửlýcơngviệchành

chínhvàcơngvăngiấytờ.Cònvănphònglàmviệccủachúngtơichính

là“chiếcxecổlỗsĩ”cóthểtheochúngtơibấtcứlúcnào.

Lấytơiralàmvídụ,giốngnhưvừarồitơinói,tơilàmộtngườimay

mắn-vơcùngmaymắn.Tơiđãđàođượcmấygiếngdầu.“Nghiệpvụ

củacơngtydầumỏGhét-ti”đanglênvùnvụt.Tơiđượcchọnlàmmột

trợlýcủacơngty,cònkiêmchứcthưký,nhưngkhơngcónghĩalànói,

tơicóthểcởibỏbộquầnáolaođộng,đổisangmặccom-plê.Tuytơiđã

cóchứcvụmới,tơivẫnlàmviệctạigiếngdầu.Bảnsắccủatơicũng

khơngthayđổi,tơithđất,tơibánhợpđồngth,tơiđàogiếng,tìm

kiếmdầumỏ.

“CơngtydầumỏGhét-ti”ngàycàngkiếmđượcnhiềutiền,cổphần

củatơicũngtănglêntới30%,đồngthờitơicũngkiếmđượckhơngít

tiềntừcácmặtđầutưkhác.Tấtcảnhữngcáiđóđềubuộctơiphảicựckỳ

bậnrộn,bậntớimứctơikhơngcóthờigianđểýxemrốtcuộcmìnhđã

kiếmđượcbaonhiêutiền.Vàomộtngàysauđó,tơidừnglại,mớicóthể

kiểmtratỉmỉđượctìnhhìnhtàichínhcủatơi.Tơiđộtnhiênphátgiác

ra,mìnhđãđạtđượcmụctiêuđặtravàotháng9năm1914từlâu.

TrongcácdoanhnghiệpdầumỏcủaMỹ,tơiđãxâydựngđượcmộtnền

tảngsựnghiệpchobảnthânmình.

Khiấytơicònchưađầy24tuổi,nhưngtơiđãtrởthànhmộtngười

khaithácdầumỏđộclậpthànhđạt.Tơiđãkiếmđượcmộttriệuđơla

đầutiêncủamình.

Tơiđãlàmộtngườithànhđạt.

Trướcđó,cuộcsốngcủatơichủyếulàtiêuphívàotrưởngthànhlên,



218



họchànhvàxâydựngsựnghiệp.Nay,24tuổi,tơipháthiệnthấymình

đãkiếmđượcđủtiềnhoặcđủđểchotơisửdụngmộtthờigian.Tơilập

tứchạquyếttâm,từnayvềsau,vứtbỏhếttấtcảmọicơngviệc,chun

tâmvàovuichơi,hưởngthụ.

Tơiđưaraquyếttâmnày,mộtphầnlàvìchiếntranhchâuÂuđang

diễnra,tuynướcMỹchưathamchiến,nhưngtơitinMỹbịcuốnvào

cuộcchiếntranhlàđiềukhơngthểtránhkhỏi.

Tơiđãgửiđơn,mộtkhinướcMỹthamchiến,thìtơisẽbáođềnđất

nước,tơitinmìnhsẽnhậnđượcgiấygọi,chỉlàthờigiansớmhaymuộn

màthơi.Trướcđó,tơimuốnxảhơimộtchút,vuichơithoảthíchmột

chút.

Kểtừnăm1906,mẹtơi,chatơivàtơicómộtngơinhàcốđịnhởLốt

An-giơ-lét.TơiđãhọctạibangCa-li-phc-ni-atrướckhihọctrường

Ốc-xphớt,sauđótơibắtđầusựnghiệpcủamìnhởmỏdầuc-kla-hơma.

“Conđãkiếmđượcnhiềutiền-Conmuốnnghỉhưu”.Tơinóithẳng

vớichamẹtơiđangngạcnhiên.



4.Cơngviệcmớilàtrọngtâmcủacuộcsống

Mẹvàchatơiđềukhơngthíchquyếtđịnhnàycủatơi.Khicòntrẻhọ

làmviệcrấtchămchỉ.Khihọmớicưới,mẹtơitiếptụcdạyhọcởtrường,

nhằmcóthểcungcấpchiphícầnthiếtđểchatơitiếptụchọcxong

nghiêncứuphápluật.Haingườihọđềutintưởngchắcchắnrằng,một

ngườicầnphảinỗlựclàmviệc,nếukhơngthìsẽsốngvơích,lạinói

ngườicótiềncầnphảitiếptụcđầutư,thìmớikhơngcoilàkiếmtiềnvơ

ích.Chatơichotơibiết,tiềncủamộtthươngnhânlàtiềnvốndùngvào

đầutư,táiđầutư.

“Concầnphảitậndụngtiềncủaconđểsángtạo,kinhdoanh,đểgây

dựngsựnghiệp”,ơngấynói,“Củacảicủaconchothấyconcóthểtạo

việclàmchovơsốngườikhác-cóthểtạocủacảichonhiềungườitrong

đócócon,sốngcuộcsốngtươngđốitốt”.

Tơikhơnghiểunhữnglờicủaơngấycholắm,vàokhiấy.Vềsautơi

mớihiểuđượcýnghĩatrongnhữnglờicủaơngấy,nhưngtơitrướctiên

làmtheoýcủamình.TơimuamộtchiếcxeCa-di-lắcmuitrầnmớitinh,

quầnáođẹp,còncótiềntiêukhơnghết.Tơiđãquyếttâmvuichơicho

thoảthíchmộtphen,cónhữngđiềukiệntiênquyếtnày,tơiđếnbang

NamCa-li-phc-ni-a,LốtAn-giơ-lét,Hơ-li-útmộtcáchkhơnghềkhó



219



khăngì,sốngcuộcsốngnhunglụa.TuykhiấynướcMỹđãtunchiến,

lệnhnhậpngũcủatơiđầutiênlàkéodài,vềsaulạibịhuỷ.Chínhphủ

nói:“Khơngcầnanhthamgiaphụcvụqnngũ”.Kếtquả,trongmấy

nămđạichiếnthếgiớilầnthứnhất,tơithìlạiđangvuichơi.

Quamộtthờigian,tơimớipháthiệnthấymìnhđanglãngphíthời

gian,thậtvơvị.Cuốinăm1918,tơiquảthựccảmthấytẻnhạtkhơngthể

chịunổi.Đầunăm1919,tơilạiquaylạivớisựnghiệpdầumỏ.Khitơi

nóivớichatơi,tơinghỉhưunăm24tuổi,năm26tuổilạiquaytrởlại,

chatơiđãnởnụcườivớitơi“Chađãbảovớicontrướcrồi”,tơicũng

khơngcảmthấyngượngngùng.

Năm1919,sựchúýcủacácthươnggiadầumỏđãtừbangcklahơ-machuyểnsangbangNamCa-li-phc-ni-a,ởđóđãpháthiệnđược

mỏdầumới.Mộtcơnsốtdầumỏmớiđãbắtđầu,tơiquyếttâmdấnthân

vàongaykhibắtđầu.Lầnthửđầutiênlàmộtthấtbạilớn.Giếngdầu

đầutiêntơiđàolạitrốngrỗng.

Thếnhưng,vậnmayởc-kla-hơ-macủatơikhơngvĩnhviễntừbỏ

tơi.Vềsautơiđàođượckhơngítgiếngdầu,mộtsốgiếngdầusảnxuất

đượcrấtnhiềudầu.

Tơitiêutốnhầuhếtthờigianvàocácmỏdầu,làmviệccùngvớicác

thủhạcủatơi.Thóiquenđượchìnhthànhkhiởc-kla-hơ-macủatơi

đãkhiếnchotơicóđượcnhiềuthuhoạchbấtngờ.Thủhạcủatơicoitơi

làbạnbècùngchíhướng,trướckiahọchưabaogiờthấymộtơngchủ

cơngtylạilàmviệccùngvớihọ,điềunàykhiếnchosảnlượngvàsĩkhí

đềurấtcao.

Điềunàyrấtquantrọng,vìbangNamCa-li-phc-ni-amớiphát

hiệnđượchàngtrămgiếng,nhữngcơngnhânmỏcókinhnghiệmcung

khơngđủcầu.Ngườiphụtráchnhânsựcủacáccơngtylớnđiêncuồng

kiếmngười,họtranhnhaudùnggiácaođểtuyểnmộnhâncơng.

Nhưngđasốcácthợmỏcứngkhơngthíchlàmviệccậtlựcbởisự

cámdỗlợiích,họthàrằnglàmviệcchonhữngơngchủkhơngtrảgiá

cao,nhưnglạihiểuđượchọ,sánhvaicùnghọlàmviệc.

Tơikhơngthểqnđượckhitơiđàogiếngđầutiên,gầnđóvừavặn

cómộtcơngtydầumỏlớncũngđangđàogiếng.Cơngtyđótrảđãingộ

cựckỳtốtchocơngnhân,lạicònkhơngíttiềnthưởng.Họthậmchí

cungcấpcảtắmnướcnóngchocơngnhân,còncócảmáygiặtnữa.

Saukhikhởicơng,mộtbuổichiều,mộtcơngnhânđếnbêngiếngcủa

tơi,nóianhtamuốngặpơngchủ.Saukhicóngườichỉvềphíatơi,anh

tabướclại,lậptứcxintơichoanhtamộtcơngviệc.



220



“Hiệnnayanhcóviệclàmchứ?”Tơihỏi.

“Vâng.”Anhtatrảlời.

“Ởđâu?”

“Bênkia”.Ngườicơngnhânđótrảlời.Tơinóivớianhta,thủhạcủa

tơikhơngcóđiềukiệnvậtchấtdễchịugì.Tơicònnói,tơiquảthật

khơnghiểutạisaoanhtalạimuốnrờikhỏimơitrườnglàmviệcsướng

nhưtiênkiađểgianhậpvàomơitrườnglàmviệcngunthủycủatơi

đây.

“Tơiđãởbênđóbốntháng,”ngườicơngnhânđókhơngvuinói,

“nhưngchúngtơichỉđàođược4000thướcAnh!”

Tơicười.Hiệusuấtkémnhưvậy,mớicó4000thướcAnh!

“Anhthửđốnxemởđâytơiđào4000thướcAnhphảimấtbao

nhiêuthờigian?”Tơihỏi.

“Xéttìnhhìnhcơngviệccủacácanh,mấtkhoảng10ngàylàxong!”

Anhtacườinói,“Vìvậy,tơithàrằnglàmviệcchoanh…”

Tơiđãthanhta,anhtalàmviệcchotơimấynămtrời.Tơilạibổ

sungthêmmộtđiểm,tơiđàoxonggiếngđúngthờihạn,chứngminhlà

giếngdầu.Còngiếngbêncạnhkialàgiếngkhơ,cuốicùngđànhphảitừ

bỏ.



5.Chủvàthợtintưởnglẫnnhausẽtạonênthànhtích

Mộtvídụkháccóthểchứngminhnếunhưchủvàthợđềucólòng

tinvềnhau,sẽtạonênthànhtíchcựckỳtốt:

Cómộtmiếngđấttrongrừngrậmmuốnchoth.Rấtbấtngờ,

nhữngcơngtyđangkhaithácdầumỏởgầnđólạibỏquamảnhđấtđó.

Mộtcơngtymàtơicócổphầnrấtlớnđãthđượcnó,nhưngđang

chuẩnbịchấpnhậntổnthấttừbỏnó.Mọingườiđềuđồngý,miếngđất

đóquảthựckhơngthểcứuvãnđượcnữa.Thứnhất,diệntíchcủanócòn

nhỏhơncảmộtngơinhà.Thứhai,chỉcómộtconđườngnhỏdàivài

trămthướcAnhthơngtớimảnhđấtđó,nhưngchỉrộngbốnthướcAnh,

khơngcócáchnàođểxetảivậnchuyểnđồđạcvàođược.Chodùcóvào

được,thìcũngkhơngthíchhợpđểthaotáccơngviệcđàogiếng.Cộng

thêmcáccơngtykhaithácdầumỏgầnđótừchốiviệcchúngtơiđiqua

đấtcủahọ,họsợchúngtơiđàođượcmộtgiếng,dầucóthểcócùngmột

nguồn,tấtsẽảnhhưởngtớisảnlượngdầucủahọ.



221



“Thơibỏđi,”cáctrợthủcủatơinóivớitơi,“Anhkhơngcócáchnào

đểkhaithácởđóđâu,trongvòngmộttriệunămcũngkhơngđược.”

Nhưngtơilạingoancốchorằngnhấtđịnhsẽcócách.Tơiđưavấnđề

nàyravớinhữngngườitơitínnhiệmnhất,họđềulàthủhạcủatơi.Họ

nghetơinóixongđềucóphảnứnggiốngnhưtơi.Họchorằngđâylàmổ

tháchthứckhơngthểtừbỏđược.

“Chúngtahãyđixemxem,ơngchủ,”mộtthủhạcủatơinói,“chúng

tasẽnghĩđượccách-đừnglo”.Mấyngườicùngtơitớihiệntrườngquan

sát,chúngtơicảmthấyquảthậthyvọngrấtmỏngmanh.

“Tơinghĩchúngtacóthểsửdụngcơngcụnhỏhơnmộtsốđểđào,”

ngườikianóisaumộthồisuynghĩ,“nếunhưanhtìmđượcngườithiết

kế,chếtạora,thìchúngtacóthểratayđược.Tơibiếtlàmthếnàomới

cóthểvậnchuyểnđượcnhữngthứcầnthiếttớiđây…”

Vấnđềgiaothơnglnkhiếntơituyệtvọng,mặcdùtơiđãchuẩnbị

tiếpnhậnkiếnnghịcủangườikia.Nhưngtơinghĩ,nếunhưchúngtơicó

thểsửdụngcơngcụnhỏhơn,tạisaolạikhơngsửdụngđườngsắtnhỏ

hơnmộtcỡ?Đâylàmộtđápánhồnmỹ,tậndụngđườngrayloạinhỏ

đểvậnchuyểnnhữngthứcầnthiếttớihiệntrường.

Khơngchịuthua?Haylàcốýchứngminhchúngtơicóthểthựchiện

đượcướcmuốnmàngườikháccholàkhơngthểthựchiệnđược?Cóthể

lắm.Nhưngcũngchỉlàcóthểmàthơi.Tuynóilàvậy,máymóccỡnhỏ

vàđườngsắtloạinhỏrốtcuộcđềucóthểthựchiệnđược.Chúngtơivận

chuyểnlinhkiệncủamáymóccỡnhỏđếnhiệntrường,lạilắpráplại.

Chúngtơiđãđàogiếng,đãpháthiệnđượcdầumỏ.

Tơicònnhớnhữngcâuchuyệnđàogiếngkhácvàonhữngnăm20.

Tơiđãmuamộtmiếngđấtvớigiá12ngànđơlatạingoạiơLốtAn-giơlét.Vìtơitựlàmơngchủ,tơibiếttiềnmặtcủatơikhơngnhiều,vìvậytơi

kiêmlncảgiámsáthiệntrường.Thủhạcủatơicóbathợgiỏinhất

trongngànhdầumỏ.Ngày16tháng2năm1925chúngtơiđàochiếc

giếngđầutiên,giếngđósâu4350thướcAnh,mỗingàycóthểsảnxuất

1500thùngdầu.Sauđókhơnglâu,tơilạiđàođượcchiếcgiếngthứhai,

mỗingàysảnxuấtđược2000thùngdầuthơ.Trong9nămsauđó,sau

khihaigiếngdầuởvùngnàyđãkhấutrừhếtchiphí,chúngđãgiúptơi

kiếmđược400ngànđơlaMỹròng.

ĐiềukhảquanhơnlàởmiếngđấtmàA-la-miđãmuađược,đólà

miếngđấtmộtmìnhtơimuavàotháng10năm1926vớigiá8000đơla,

mấyngàytrướcđóanhtamớidùng4000đơlamuađược,anhtabán

traotaykiếmđượcgấpđơi,tơithìlạimuađượcmộtmiếngđấtvàng.



222



Ngày21tháng2năm1927đàođượcchiếcgiếngđầutiên,vềsaulại

đàođượcbagiếngnữatrêncùngmộtmảnhđất.Bốngiếngđóđềusản

xuấtralượngdầuthơkhổnglồ,mỗingàycóthểđạttới17ngànthùng

Mỹ.Trongthờigiantừnăm1927đến1939,mấygiếngdầunàyđãkiếm

giúptơi800ngànđơlaMỹ-lợinhuận10000%.Thếnhưng,trongvòng

vàituầnsaukhiđàochiếcgiếngđầutiên,tơikhơngnhữngstnữamất

đimộtmóncủalớn,cònstnữamấtđimiếngđấtnày.Trongsựkiện

nàycóhaicâuchuyện.Mộtcâuchuyệnchothấytìnhhìnhxungđột

giữanhữngngườikhaithácdầutựdovớinhữngcơngtydầumỏlớn.

Mộtcâuchuyệnkhácchứngminh,khimộtsốcơngtydầumỏnàođó

địnhhuỷdiệtmộtngườikhaithácdầutựdo,cáccơngtydầumỏkhácsẽ

trợgiúpnó.

Saukhitơiđàođượcchiếcgiếngđầutiêncóthểmỗingàysảnxuất

được5100thùng,tơibènđếnkhắpnơitìmngườitớimuadầucủatơi.

Điềukhiếntơikinhngạclà,tấtcảcáccơngtydầumỏmàtơitìmđếnkia

lạikhơngcócơngtynàomuadầucủatơi.Độngcơđằngsauchưađầy

mấyngàysauđãlộrangồi.Cótớimấyvịkháchgiấutêngọiđiệntới

chotơi,đòimuadầucủatơivớigiárấtthấprõrànglàmuốnépgiá.Mấy

vịkháchgiấutênđótừchốitiếtlộchủmuathựcsựlàai.Lúcnày,tơiđã

làmộttaylõiđờitronggiớidầumỏ.Tơithấyđượccóngườiđangcó

hànhđộngmộtcáchcótổchức.Cóngườimuốnmuamiếngđấtcủatơi.

Nếunhưtơikhơngbánnóvớigiárấtthấp,thìtơikhơngthểtìmđược

ngườimuadầu.

Đãkhơngbánđượcdầu,thìtơiphảitìmlấymộtnơichứadầu.Tại

khuvựcLốtAn-giơ-lét,nơichứadầuduynhấtlàmộtnhàmáyluyện

dầucũnát-haichiếcthùngkhổnglồ,tổngcộngcóthểchứađược155

ngànthùngdầuthơ,tơilậptứcthchúng.Đồngthời,trongkhitơi

đangcốgắngtìmngườimua5100thùngdầuthơmàgiếngdầuthứnhất

mỗingàysảnxuấtra,thìgiếngdầuthứhaimỗingàylạichora5000

thùngdầuthơ.Tiếpđến,giếngthứbalạimỗingàysảnxuấtđược5100

thùng,giếngthứtưmỗingày2100thùngdầu.

Tốcđộsảnxuấtnhưvậy,chẳngmấychốcsẽđổđầyvàohaithùng

dầulớnkia-tơivẫnkhơngthểnàotìmđượcngườimua.Tơibiếtrằng

mộtkhidầuđãđầy,thìtơiphảilậptứcdừnglạimọicơngviệc.



6.Liềuchếtmộtphenvớiâmmưucủakẻkhác

Rõràng,bốngiếngdầunàykhơngđemlạichotơimộtxunào.Tiền

vốnhoạtđộngcủatơiđãsắphết.Khỏiphảinói,tìnhtrạngnàyrấtdễ

gâyrathảmkịchlớnvềmặttàichính.Tơiquyếtđịnhđụngđầuvớimột

223



cơngtydầumỏlớnnhất.CơngtynàylàCơngtydầumỏShell.

ChủtịchhộiđồngcơngtydầumỏShelllàtướcsĩGic-giơvừavặn

lạiđếnLốtAn-giơ-lét.Trongtìnhtrạngkhơngcòncáchnàokhác,tơi

ucầuđíchthântớithămơngta,kếtquảđãđượcđồngý.Tướcsĩ

Gic-giơlàmộtngườinhiệtthànhthânthiện,ơngtanlặngnghehết

nhữnglờitơinói.Ơngtanóivớitơi,cơngtycủaơngtakhơngthamgia

vàoâmmưunày,màơngtacũngkhơngtánthànhviệcsửdụngthủ

đoạnnày.Khitơinóixong,ơngtamỉmcườibảođảmvớitơi.

“Đừnglo”,ơngtacườinói:“Chúngtơisẽgiúpanh”.

TướcsĩGic-giơbảovớitơi,đểgiữchữtín,cómộtsựkhởiđầutốt,

cơngtycủaơngtasẽmua1,75triệuthùngdầumàmảnhđấtnàyđãsản

xuấtđượccủatơi.Ơngtacònđồngýlắpđặtmộtđườngốngdẫndầu,

trựctiếpnốitớicơngtydầumỏShell.Cơngtrìnhbắtđầungayvàongày

hơmsau.

TướcsĩGic-giơvàcơngtydầumỏShellđãgiữđúnglờihứa,ngay

sángsớmngàyhơmsau,nhânviêncủahọđãtớilắpđặtđườngốngdẫn

dầu.Âmmưucủangườikhácđãđổbể,mỏdầucủatơiđãgiữđược,lợi

nhuậnlạicó.

CuốithậpkỷXX,cácdoanhnghiệpdầumỏcủaMỹđãcósựthayđổi

mạnh.Làmtiếpnghềnàykhókhănrấtnhiều.Chiphíkhaithácdầumỏ

tănglênrấtnhiều,cầnnhiềutiềnvốnhơnđểmuamáymóc,khítài.

Dầuởđasốcácvỉabềmặtđềuđãbịpháthiệnvàhúthết,cầnphảikhai

thácởtầngsâuhơnmớiđược.

Nhiềucơngtydầumỏđãhợpnhất,khơngítngườikhaithácdầuđộc

lậpđãphásản,hoặcbánchocáccơngtydầumỏlớn.Nềnkinhtếnước

Mỹđứngtrướcthửtháchlớn,giácổphiếutănglênnhanhchóng.Có

ngườicảnhbáo,phiềnphứclớnhơnvẫncònởphíasau.

Đốivớingườikhaithácdầuđộclập,nhấtlàđốivớitơimànói,đâylà

lúcđầyrẫykhókhăn.Tơicầnphảiquantâmtớinhữngsựnghiệpđang

khơngngừngpháttriểncủamình.Cònnữa,nhữngnămnay,tơiđãbán

đikhơngítcổphiếucủanhữngcơngtykiacủachatơi.Hiệntại,tình

hìnhsứckhoẻcủachatơingàycàngxấuđi,tơicàngcầntíchcựctham

giavàoviệckinhdoanhcủanhữngcơngtynày.

Năm1929,thịtrườngcổphiếusụpđổ.Nămsauđó,chatơibịtrúng

gió,tuytuổicủaơngđã75,76rồi,vẫndũngcảmđấutranhvớitửthần

đượcmấytuần,khơngmayđãbịtửthầnđánhbạivàongày31tháng5

năm1930.

Mẹtơivàtơikhơngcóthờigianđểđaubuồn.Chúngtơicầnphải



224



làmchocơngviệckinhdoanhcủacơngtyơngấyđượctiếptục.Chính

quyềnlạiđangthúcgiụcnộpthuếdisản.Nhiềuviệccầnphảigiảiquyết

ngay.Lạicộngthêmđangởvàothờikỳlosợlớn,tấtcảlạicàngkhơng

thểtưởngtượngnổi.Nhiềungườikhuntơibánqchmọithứ,khơng

nhữngbánđicơngtycủachatơi,cònbántấtcảnhữngcáicủatơi.

“Tìnhhìnhthươngmạicàngngàycàngtồitệ,”họdòđốn,“nềnkinh

tếMỹsẽsụpđổhồntồn.”

Tơilạikhơngcảmthấynhưvậy.TơitinnềnkinhtếMỹchủyếuvẫn

làkiệntồn,mặcdùtrongtươnglaigầnnhấtcóthểsẽcòntồitệhơn,

cuốicùngvẫncóthểsốnglại,pháttriểnhơntrước.Tơicảmthấyđâylà

lúcnênmuachứkhơngphảilàbán.

Giácổphiếucủanhiềucơngtydầumỏđềuởmứcthấpnhất,hoặclà

thứgiárẻnhất.Tơidườngnhưthấyđượcmộtsốđiều,cáccơngtydầu

mỏtươnglaicầnphảilàmviệcmộtcáchnhấtqnmớiổn,khaithác,

vậnchuyển,luyệndầu,tiêuthụđềucầnphảinhấtthểhố,màkhiấytơi

chỉtiếnhànhkhaithácmộtcáchcơlập.

Trongthươngmại,cũnggiốngnhưtrongchínhtrịvậy,muốnđi

ngượclạivớisuynghĩvàcáchlàmcủađạiđasốngườilàmộtviệcrất

khó.Nhữngthươnggiacósuynghĩkhácvớimọingườirấtdễbịchửi

rủa,bịngườikhácchènép.Vìvậy,khinềnkinhtếMỹsasútnhấtvào

nhữngnăm30,tơithìlạicàngrasứcmuacổphiếucủacáccơngtydầu

mỏ,xâydựngđượcdoanhnghiệpdầumỏcủariêngmình.Bạnbècủatơi

vànhữngngườiquenbiếtvớitơi-càngkhỏiphảinóitớinhữngđốithủ

củatơi-đềunóitơiliềumạngmuavàonhưvậysẽlàmộtvếtthươngchí

mạng.Sauđó,khitơitunbốmuamộttrongbảycơngtydầumỏlớn,

ngaycảnhữngngườitrướcđâyủnghộtơi,cũnghồinghiviệctơicócòn

lýtríhaykhơng.

Cơngtydầumỏlớncóthểthườngmualạicáccơngtynhỏkhaithác

dầuđộclập.Thếnhưng,mộtngườikhaithácdầuđộclậpđòimuamột

cơngtydầumỏlớnsẽkhiếnngườitahồntồncảmthấylàmộttrò

đùa,cốtìnhlấytrứngchọivớiđá.

Thếnhưng,tơivẫncứtiếnhànhtheokếhoạch,vìcáimàtơicầnlà

tươnglai,tấtcảnhữngcơngtymàtơicócổphầncựckỳlớn,cóthểkiểm

sốtđược,chủyếuđềulàtìmkiếmdầumỏ,khaithácdầumỏ.Đểtìmthị

trườngchodầumỏ,tơicòncầnphảiđầutưmộtcơngty,bảnthânnó

cầncóđủthiếtbịtinhluyệnvàtiêuthụ,ởbangCa-li-phc-ni-achỉcó

bảycơngtynhưvậy,đềulàcáctổchứckhổnglồ.

MộtcơngtylớnnhấtlàcơngtydầumỏStandardởbangCa-liphc-ni-a-rõrànglàđốivớimộtngườikhaithácdầuđộclậpmànói,



225



quảlàhơilớnq,khơngthểtiêuhố.Đừngnóitơi,ngaycảcơngty

Shellcũngkhơngnuốtnổinó.Vậythìliênhợpcáccơngtydầumỏlại

thìthếnào?Nhưngbảnthânnócónguồndầuthơ.Cơngtydầumỏ

General?Cũngnhưvậy.Huốnghồnólàmộtcơngtykhépkín,cổphiếu

khơngbáncơngkhai.Cònlạibacơngty,cơngtydầumỏFutian,khiấy

nợnầnkhơngít,vìvậykhơngphảilàđốitượngđượcchọn;cơngtydầu

mỏbangTếch-dát,gánhnặngcũngkhơngnhỏ;cuốicùnglàcơngtydầu

mỏTai-đơ.

CơngtyTai-đơgầnnhưlàđốitượngcựctốtđểlựachọn.Bảnthân

cơngtynàychỉcóthểcungcấpmộtnửanguồndầuthơcầnthiết,một

nửakhácphảimuacủangườikhác.Nhưngnócómộttổchứctiêuthụ

rấttốt,sảnphẩmcủanórấtcóuytíntrongngườitiêudùng.

NếunhưliênhợpcơngtycủatơivớicơngtyTai-đơ,tơithấycónhiều

điểmcólợi.Trướctiên,cơngtycủatơi-baogồmcơngtyGic-giơ

Ghét-tivàcơngtyphươngTâyTháiBìnhDương,dầuthơkhaithác

đượckhơngsợkhơngcóngườimua;đồngthờicơngtyTai-đơcũng

khơnglokhơngcódầuthơnữa.Ngồira,haicơngtynàycùnglàmviệc

vớinhau,cóthểtiếtkiệmđượcrấtnhiềutiền.Từđóhạthấpgiáthành,

khiếnchongườitiêudùngđượclợi,họcóthểmuađượcdầumỏvớigiá

tươngđốithấp.Hơnnữanhữngngườisởhữucủa34.668cổphiếucủa

cơngtyTai-đơcũngcóthểcóđượccổtứctươngđốicao.

Tháng3năm1932,tơibắtđầumua1200cổphiếucơngtyTaiđơvới

giámỗicổphiếu2,5đơla.Trongvòngsáutuần,cổphiếucủatơităng

lêntới41ngàncổphiếu.Sau20năm,chỉkhitơiđãmuađượcmấytriệu

cổphiếu,tơimớihồntồncóđượccơngtynày.



7.Thờigiansẽchứngminhsựchínhxáccủađơimắt

KhitơibắtđầumuavàocổphiếucủacơngtyTai-đơvớigiácựckỳ

thấp,dựđốncủatơikhơngsai.Qua5năm,mỗicổphiếulêntới16

đơla.Cuốicùng,mỗicổphiếulạităngthêmmấylần.

MuốnkhốngchếđượccơngtyTai-đơkhơngphảilàchuyệndễ.Phải

mạohiểmkhơngít,phảiđốiphóvớikhơngítđốithủ,kiệncáokhơngít

vụ,xảyravơsốtìnhhuốngcăngthẳng.Kếtquảrasao,thườnglàmột

consốchưabiết.

LầnđầutiêntơimuốncóđượcquyềnphátngơncủacơngtyTai-đơ

làvàotháng5năm1932.Tơiđemtheo4100cổphiếucủamình,cùng

với126ngàncổphiếumàngườikháctraochotơiquyềncổphiếuđể

thamdựĐạihộicổđơng.Đếngiờphútcuốicùng,tìnhhìnhbỏphiếu



226



bấtlợivớitơi,nhữngcốgắngcủatơiđềuuổngcơngvơích.Tơimua

thêmcàngnhiềucổphiếuhơn,muốnthuyếtphụccácủyviênhộiđồng

quảntrịcủacơngtyTai-đơ.Nhưngquanđiểmcủahọkhácvớicủatơi,

vìvậyđãbắtđầumộtcuộcphấnđấugiankhổlâudài.

Tạisao?

Tơinghĩcómấylýdo.Thứnhất,tơilàngườingồicuộc.Tơikhơng

cókinhnghiệmvớikiểuhọphộiđồngquảntrị.

MộtủyviênhộiđồngquảntrịcủacơngtyTai-đơnghenóitơimuacổ

phiếucủacơngtynàytừnhiềuphía,khơngnhữngđãcườikhẩy,ơngta

nói:“PơnGhét-tinênởchỗmàanhtacầnở-trênmỏdầu”.Tơilolắng

cácủyviênhộiđồngquảntrịkháclạicàngkhơngcóthiệncảmđốivới

tơivàlòngthamcủatơi.

Tơinghiêncứuchitiếttìnhhìnhtổchứcvàkinhdoanhcủacơngty

Tai-đơ,giớithiệunónêncómộtsốcảicáchvàphươngthứclàmviệc.

Nhữngkiếnnghịnàyđốivớinhữngủyviênhộiđồngquảntrịbảothủ

kiarõrànglàqđáng,vìvậyđãgâyrasựáccảmcựckỳlớn.

Đồngthờitơicảmthấy,thiếtbịluyệndầucủacơngtyTai-đơqcũ,

cầnphảilậptứcđàothải.Tơitinrằngcơngtynàycầnphảiđổimới,thế

nhưngnhữngngườiđanggiữchứclạitừchốiviệctăngchitiêudocục

diệnkinhtếkhơngđượctốtlắm.Cácủyviênhộiđồngquảntrịgọiđólà

“sựcảnhgiáccầnthiết”.Tơichorằnghọnhìnqngắn,qvìcáinhỏ

màđánhmấtcáilớn.

Năm1933,tậpđồntàichínhGhét-ticóđược260ngàncổphiếucủa

cơngtyTai-đơ-đâylàmộtconsốkhơngthểcoithường.Tơicũngđược

bầulàmủyviênhộiđồngquảntrị,nhưngđâykhơngthểcoilàthắnglợi,

vìchỉlàmộttrongsốnhiềuủyviênhộiđồngquảntrị,cácủyviênhội

đồngquảntrịkhácđềuphảnđốitơivàcáckiếnnghịcủatơi.

TơitiếptụcmuacổphiếucủacơngtyTai-đơ.Sauđóxảyramộtloạt

cácxungđột,kiệncáokhơngítvụ.Cuốinăm1937,tậpđồntàichính

Ghét-ticóđủsốcổphiếu,cuốicùngđãcóđượcquyềnphátngơn.Ba

nămsau,chúngtơitổngcộngcó1,734577triệucổphiếu,vượtqmột

phầntư,vìvậynhiềukiếnnghịcủatơiđềuđượcthựchiện.Năm1951,

tơicoinhưlàđãcóthểkiểmsốtcơngtynàymộtcáchcóhiệuquả.Hai

nămsau,ngồimộtủyviênhộiđồngquảntrịra,tấtcảcácủyviênkhác

đềudotậpđồntàichínhGhét-tibầura,chiếndịchcoinhưđãkếtthúc.

Ngàynay,tàisảncủacơngtyTai-đơđãvượtq800triệuđơla.

Năm1938,tơiđãmuakháchsạnBinởNiuc,giácảlà2,35triệu

đơla,cònchưabằngmộtphầntưgiáthànhvốncócủanó.Vềsau,tơi



227