Vài nét sơ lược về lịch sử nghiên cứu vấn đề.

Dưới góc độ tâm lý học cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu

tính chính sách ở các cấp độ khác nhau.

-Tâm lý học Xô Viết.

Từ lâu tâm lý học Xô Viết đã nghiên cứu rất nhiều về tính cộng

đồng và tính cá nhân.

Thoe V.h.Chontsicos, người Nga có tính cộng đồng khá cao, có

nguồn gốc từ thế kỷ IX cho đến nay. Điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt

(mùa đông lạnh kéo dài, nhiều đầm lầy, đất có độ axit cao…) vì tình trạng

phân tán, biệt lập của các làng ở vùng nông thôn đã làm cho người Nga

liên tục phải đối phó với những khó khăn và rủi ro. Cuộc sống khó khăn

kéo dài đã làm cho nhóm có ưu thế hơn cá nhân. Vì sự sinh tồn của cả

cộng đồng. Biểu hiện của tính cộng đồng đầu tiên là dòng tộc, thổ ngữ…”

Sau đó đến cộng đồng nông thôn.

Sau này, khi cách mạng tháng 10 Nga thành công, nước Nga Xô

Viết ra đời, tâm lý học xô Viết thường đề cập đến tính cộng đồng trong

khuôn khổ của nghiên cứu về lối sống mà cụ thể là những sinh hoạt trong

xã hội chủ nghĩa. Theo đó xã hội chủ nghĩa được nói đến là lối sống dựa

trên nền tảng của chủ nghĩa tập thể, định hướng tập thể trong đó con

người hành động vì lợi ích tập thể,cộng đồng.

Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng: Trong hơn một thập kỷ qua,

kể từ khi Liên Xô bị sụp đổ, nước Nga đã có nhiều thay đổi mang tính

bước ngoặt, định hướng giá trị và hành vi trong mối quan hệ giữa cá nhân

và cộng đồng của người Nga đã thay đổi căn bản. Nghiên cứu về “tính ích

kỷ” trong nhân các của người Nga đã được Muzôđưbaev tiến hànhvào

năm 2000 cho thấy: có thể hiện rõ hơn ở những người trẻ tuổi, những

người làm dịch vụ trong khu vực kinh tế tư nhân, những người quản lý và

sinh viên. Thể hiện rõ nhất là trong nhóm thanh niên Nga dưới 30 tuổi.

Theo ĐônXốp, khi nghiên cứu cá nhân và tập thể thì đáng lưu ý nhất

là nghiên cứu tính cố kết, mà tính cố kết trên ba phương diện. Một là:

6



hành vi hợp tác, sự tương đồng về định hướng giá trị và cách nhìn nhận và

cuối cùng là lòng tin đối với các thành viên khác.

Ngoài ra, các nhà khoa học phương Tây và phương Đông đã tiến

hành nghiên cứu và có những quan điểm khác nhau nhưng nội dung của

những quan điểm ấy mang tính tương đối đồng nghĩa. Theo Tai-Hocha

(người Hàn Quốc) khi nghiên cứu các thay đổi và định hướng giá trị, hành

vi của người Hàn Quốc trong một thế kỷ (1870 - 1970) đã đi đến kết luận

rằng: Trong tính cộng đồng ở một số khía cạnh có yếu đi và sự thay đổi

diễn ra theo xu hướng cá nhân, nhưng tính cộng đồng trong xã hội Hàn

Quốc khá nổi trội. Các nghiên cứu của Kim và đồng nghiệp cũng cho thấy

quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Nhật Bản đã làm cho mối quan

hệ giao tiếp qua lại với làng xóm láng giềng của người Nhật ngày càng

lạnh nhạt, lỏng lẻo và thưa thớt, nhưng nhìn chung nó không làm thay đổi

một cách đáng kể các giá trị văn hoá cơ bản vốn nhấn mạnh với mối quan

hệ con người.

Tóm lại, vấn đề tính cộng đồng được rất nhiều nhà khoa học trên thế

giới quan tâm và nghiên cứu. Các nghiên cứu lúc đầu thường tập trung nói

về sự khác biệt hay tương phản của tính cá nhân và tính cộng đồng ở văn

hoá phương Tây và văn hoá phương Đông phần lớn các nghiên cứu đều

cho rằng: Tính cá nhân và tính cộng đồng là hai khái niệm mang tính đối

lập và loại trừ nhau - đã có tính cộng đồng thì không tồn tại, tính cá nhân

và ngược lại… Nhờ các nhà nghiên cứu ấn Độ Hàn Quốc, Nhật Bản… đã

nhà nghiên cứu đã nhận ra rằng: cả tính cá nhân và tính cộng đồng đều có

thể tồn tại ở một nước. ở một cá nhân tuy chúng mang tính lưỡng cực,

tương phản nhưng không loại trừ nhau với tính cộng đồng. Các nghiên

cứu đã đóng góp rất nhiều cho sự hiểu biết về các đặc điểm của tính cộng

đồng và tính cá nhân.



7



1.2. Nghiên cứu tính cộng đồng ở Việt Nam.

Việt Nam là nước châu á, lại là một dân tộc có nên nông nghiệp lúa

nước, hơn nữa chúng ta có lịch sử chống giặc ngoại xâm lâu dài. Tất cả

những yếu tố đó đã góp phần làm nên con người Việt mang tinh thần đoàn

kết, tương trợ nhau khá rõ nét, và tính cộng đồng có thể xem là một nét

tính cách của người dân Việt Nam, đặc biệt là người nông dân. Chính vì

vậy, việc nghiên cứu về vấn đề này là cần thiết. Tuy nhiên phải thừa nhận

rằng, hiện nay có rất ít nhà nghiên cứu tâm lý học Việt Nam nói riêng và

các nhà tâm lý học nước ngoài nói chung nghiên cứu về thái độ hay tình

cảm của người Việt Nam đối với cộng đồng mà chủ yếu là tính cộng

đồng vẫn chỉ là những phần nhỏ lẻ nằm trong các nghiên cứu của dân tộc

học, sử học hay văn hoá học.

Các nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực, các ngành khoa học chuyên ngành

đều đưa đến nhận định: “người Việt Nam có tính cộng đồng chính tính

cộng đồng là nguyên nhân của hàng loạt cái hay cũng như cái dở trong

tính cách của người Việt”.

Nhà tâm lý học Đỗ Long đã chú ý nghiên cứu tính cộng đồng ở Việt

Nam. Trong những công trình nghiên cứu của ông về tính cộng đồng (và

tính cá nhân) của người Việt Nam. Tác giả và các cộng sự đã khẳng định

rằng: Người Việt Nam có tính cộng động và tinh thần cộng đồng là một

đặc điểm nổi bật trong tầm thức của người Việt Nam. Ông chỉ ra tính

cộng đồng qua hàng loạt các yếu tố của văn hoá làng như: Hội làng,

hương ước, quan hệ dòng họ và yếu tố thổ ngữ. Tính cộng đồng cũng

được ông nhấn mạnh khi nghiên cứu trên đối tượng cụ thể là người nông

dân. Tác giả khẳng định rằng: tinh thần cộng đồng của người nông dân

Việt Nam chính là một trong những yếu tố làm nên sức mạnh chiến thắng

cả thiên tai, cả địch hoạ.

Phan Thị Mai Hương nghiên cứu đề tài “tính cộng đồng, tính cá

nhân và cái tôi của người Việt Nam ngày nay” trên mẫu chọn là sinh viên

và kết quả cho thấy “Mạc dù tính cộng đồng trong thanh niên vẫn nổi trội,

8



nhưng cái “tôi của thanh niên càng thể hiện khá cao, khá rõ nét. Điều đó

cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu mà nhiều tác giả đã tiến hành trong

nhiều năm trước đây.

Ngoài ra tính cộng đồng và tính cá nhân cũng được. Lê Văn Hảo rất

quan tâm, tác giả này có nhiều tác phẩm như:

* “Xung quanh một số nghiên cứu về tính cá nhân và tính tập thể”

tạp chí Tâm lý học số 2/4/2001.

* “Khái niệm về tính cộng đồng và tính cá nhân” tạp chí tâm lý học,

số 8, tháng 8/2002.

* Một số lý thuyết về tính cộng đồng và tính cá nhân” tạp chí tâm lý

học, số 10, tháng 10/2004.

* Tính cộng đồng và tính cá nhân từ góc độ nhận thức và mô tả về

cái tôi” Tạp chí Tâm lý học, số 10, tháng 11/2004.

Tuy vậy, đăng kí phải nói đến công trình cá nhân của người dân xã

Tam Hiệp, Thanh Trì, Hà Nội” của ông. Đây có thể coi là công trình lớn

và qui mô nhất, cụ thể nhất về tính cá nhân và tính cộng đồng biểu hiện

trên ba mặt nhận thức: định hướng giá trị và hành vi, khách thể nghiên

cứu là 415 người dân xã Tam Hiệp, Thanh Trì, Hà Nội. Kết quả cho thấy:

tính cộng đồng tồn tại song song cùng với tính cá nhân, tính cá nhân biểu

hiện khá rõ nét, nhưng tính cộng đồng (tập thể) vẫn chiếm ưu thế hơn,

tính cá nhân của những khách thể nghiên cứu gắn với hoàn cảnh, tình

huống. Các kết quả này đồng nhất với các kết quả của các tác giả khác.

2. Khái niệm cơ bản của đề tài.

a.Khái niệm về tính cộng đồng.

Định nghĩa tính cộng đồng.

Tính cộng đồng là một đặc điểm tâm lý rất đặc trưng của con người,

tính cộng đồng xuất hiện ở mỗi cá nhân văn hoá khác nhau thì tính cộng

đồng này thể hiện ở các mức độ không giống nhau. Nó có ảnh hưởng rất

lớn đến nhiều mặt của đời sống xã hội.



9



Tác giả Trần Ngọc Thâm (21.191) định nghĩa: “Tính cộng đồng là

sự liên kết các thành viên trong làng lại với nhau, mỗi người đều hướng

tới những người khác - nó là đặc trưng dương tính, hướng ngoại”. Theo

định nghĩa này, mỗi người trong cộng đồng đều hướng tới những người

khác. Đó chính là một biểu hiện dẫn đến sự liên kết ở cấp độ làng.

Tác giả H.Trianchs cho rằng: “tính cộng đồng tập thể là xu hướng

của con người, nhấn mạnh (ưu tiên) cho cách nhìn nhận nhu cầu, mục đích

của nhóm nội hơn là bản thân; niềm vui làm mình hoà chung với nhóm

nội hơn là niềm tin phân biệt mình với nhóm nội; Sự sẵn sàng hợp tác với

thành viên nhóm nội; gắn bó về mặt cảm xúc với nhóm nội”. Nhìn vào

định nghĩa của H.triandis chúng ta thấy định nghĩa của ông những hạn chế

là ông quá nhấn mạnh đến tính cộng đồng trong nhóm nội, nhưng trong

một số hoàn cảnh nhất định thì nhóm ngoại cũng có thể được ưu tiên.

S.Yamaguchi khi nghiên cứu về tính cộng đồng của người Nhật Bản

cũng đưa ra định nghĩa: “Tính cộng đồng là xu hướng coi trọng các mục

đích của nhóm hơn các mục đích của cá nhân, khi các mục đích này có

mâu thuãn” theo chúng tôi thì định nghĩa này quá đơn giản, không nêu

được hội hàm của khái niệm, nó chỉ nhấn mạnh đến biểu hiện của tính

cộng đồng trong hoàn cảnh cụ thể là khi mục đích cá nhân và mục đích

của nhóm bị mâu thuẫn, chứ không bao quát được hoàn cảnh khác.

Đỗ Long cho rằng: tính cộng đồng là một đặc trưng tâm lý xã hội

của nhóm, thể hiện năng lực phối hợp, kết hợp ở sự thống nhất của các

thành viên trong hành động và làm cho các quan hệ qua lại của các hoạt

động diễn ra một cách nhịp nhàng nhất”. Theo định nghĩa này tính cộng

đồng chính là một đặc điểm tâm lý của nhóm, một cộng đồng gồm nhiều

cá thể người hợp thành. Nó là một yếu tố tạo nên sức mạnh của nhóm và

sức mạnh ấy được thể hiện qua năng lực phối hợp hành động của các cá

nhân trong nhóm. Nó không phải là phép cộng đơn thuần các đặc điểm cá

nhân, mà khi đã có tính cộng đồng thì nhóm sẽ có sức mạnh lớn hơn rất

nhiều so với sức mạnh của tất cả các thành viên gộp lại.

10