NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

15



(5) Đề xuất một số kiến nghị cho công tác quản lý và bảo tồn khu hệ

thú Linh trưởng tại khu vực nghiên cứu

2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu

2.4.1. Phương pháp kế thừa tài liệu

Kế thừa có chọn lọc các tài liệu liên quan đến khu vực và nội dung

nghiên cứu của đề tài như các công trình đã nghiên cứu tại khu vực, đặc biệt

là các nghiên cứu về đa dạng sinh học, nghiên cứu về khu hệ động

vật…Ngoài ra, bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng, báo cáo về điều kiện tự

nhiên, kinh tế xã hội của Khu BTTN Bắc Mê cũng được thu thập để phục vụ

việc triển khai thực hiện và hoàn thiện đề tài.

2.4.2. Phương pháp xác định thành phần loài

2.4.2.1. Phỏng vấn bán định hướng

Quá trình phỏng vấn nhằm thu thập những thông tin ban đầu về sự có

mặt của các loài Linh trưởng tại khu vực. Đây sẽ là những thông tin hữu ích

cho quá trình điều tra thực địa, đặc biệt khi không bắt gặp hoặc khó bắt gặp

loài ngoài thực địa. Ngoài ra, kết quả phỏng vấn cũng sẽ giúp kiểm chứng các

thông tin ghi nhận ngoài thực địa.

Hai đối tượng chính được lựa chọn để tiến hành phỏng vấn là những

thợ săn có nhiều kinh nghiệm trong khu vực và cán bộ quản lý trong khu bảo

tồn. Ngoài ra, những người dân có những thông tin quan trọng cũng sẽ được

lựa chọn để phỏng vấn.

Trong quá trình phỏng vấn, ngoài hệ thống câu hỏi bán định hướng,

tranh ảnh màu của các loài Linh trưởng cũng được sử dụng để đối tượng

phỏng vấn dễ dàng nhận dạng.

Các thông tin thu được trong quá trình phỏng vấn được ghi vào Mẫu biểu 2.1:



16



Mẫu biểu 2.1. Kết quả phỏng vấn ngƣời dân địa phƣơng

Người điều tra:…………..............................................................................................

Ngày điều tra:…………………………………………................................................

Tên thợ săn:………… Dân tộc:…………….Tuổi:………………………..................

Địa chỉ:………………………………………………………………………………..

TT



Họ tên

chủ hộ



Tên loài

Địa



Phổ



phƣơng



thông



Mẫu



Số



vật



lƣợng



Địa

điểm

gặp



Giá

trị



Mối



Thời



đe



gian



dọa



gặp



Ghi

chú



1

2

…



2.4.2.2. Thu thập mẫu vật

Các mẫu vật ghi nhận trực tiếp tại hiện trường như vết ăn, vết lông, dấu

phân…sẽ được tôi thu thập và phân tích để xác định loài. Với những mẫu vật

phức tạp, khó xác định trực tiếp tại hiện trường sẽ được thu thập và mang về

phân tích bởi các chuyên gia.

Ngoài ra, các mẫu vật tại nhà người dân sống trong hoặc xung quanh

khu bảo tồn (xương sọ, bộ lông, mẫu ép khô…) cũng được thu thập. Đây là

những bằng chứng trực tiếp, cụ thể nhất cho sự có mặt của các loài Linh

trưởng trong khu vực.

2.4.2.3. Điều tra theo tuyến và theo điểm

Căn cứ vào bản đồ địa hình, bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng và kết

quả phỏng vấn sơ bộ người dân, chúng tôi lập 05 tuyến điều tra trong khu bảo

tồn, trong đó có 3 tuyến thuộc địa bàn xã Lạc Nông và 2 tuyến thuộc địa bàn

xã Thượng Tân. Các tuyến này đảm bảo phân bố đều và đi qua các dạng sinh

cảnh khác nhau trong khu bảo tồn, đặc biệt là các khu vực có khả năng bắt

gặp các loài Linh trưởng cao. Trên mỗi tuyến điều tra, tọa độ điểm đầu tuyến



17



và cuối tuyến được chúng tôi đánh dấu. Mỗi tuyến được điều tra lặp lại ít nhất

3 lần. Địa bàn thuộc xã Lạc Nông sẽ được tập trung nghiên cứu do có nhiều

sinh cảnh phù hợp cho sự phân bố của các loài Linh trưởng và các thông tin

bước đầu đều khẳng định đây là khu vực mà các loài Linh trưởng tập trung

đông nhất.

Thời gian điều tra chính là ban ngày vì đây là thời điểm hầu hết các loài

Linh trưởng hoạt động; điều tra vào ban đêm với các loài Cu li. Người điều

tra đi dọc tuyến với tốc độ chậm, cẩn thận quan sát 2 bên tuyến để ghi nhận sự

có mặt của các loài Linh trưởng. Các loài Linh trưởng là các loài cực kỳ nhạy

cảm với các tác động do vậy việc đi lại, quan sát phải hết sức nhẹ nhàng.



Hình 2.1. Sơ đồ các tuyến điều tra thú Linh trƣởng tại Khu BTTN Bắc

Mê, Hà Giang



18



Các loài Linh trưởng được ghi nhận qua quan sát trực tiếp hoặc thông

qua tiếng hót. Dụng cụ hỗ trợ điều tra là ống nhòm Nikon (10x42) và máy ảnh

kỹ thuật số. Tọa độ nơi ghi nhận loài sẽ được thu thập và lưu trữ phục vụ việc

xác định sự phân bố của loài.

Ngoài việc điều tra theo tuyến, chúng tôi cũng bố trí 4 điểm điều tra

(điểm nghe) để quan sát và ghi nhận tiếng kêu của các loài Linh trưởng đặc

trưng. Các điểm điều tra này thường đươc bố trí ở khu vực đỉnh núi, tầm nhìn

và nghe thoáng, có thể quan sát rộng ra xung quanh.

Tuyến điều tra từ điểm đầu đến điểm cuối tuyến có chiều rộng từ 250m

- 500m, số lần điều tra lặp lại trên mỗi tuyến 3 lần. Tổng số quãng đường điều

tra là 35 km nên diện tích điều tra vào khoảng 95 ha.

Kết quả điều tra trên tuyến và điểm được tổng hợp theo Mẫu biểu 02.

Mẫu biểu 2.2. Kết quả điều tra thực địa các loài Linh trƣởng

Người điều tra: ..................................... Ngày điều tra: .......................................

Thời tiết: ............................................... Địa điểm điều tra: .................................

Tuyến điều tra: ..................................... Chiều dài tuyến: ...................................

Thời gian bắt đầu: ................................ Thời gian kết thúc: ...............................

Sinh cảnh: ............................................................................................................

Thời gian



Loài



Số lƣợng



Tuổi/giới tính



Hoạt động



Ghi chú



2.4.3. Phương pháp phân chia sinh cảnh và xác định phân bố của các loài

Linh trưởng

Có nhiều quan điểm khác nhau về phân chia các dạng sinh cảnh rừng

Việt Nam. Thái Văn Trừng (1978) đã phân rừng Việt Nam thành 14 kiểu.



19



Trong khi đó, Lê Mộng Chân và Vũ Văn Dũng (1992) phân chia thành 9 kiểu

rừng chính ở Việt Nam. Kiểu rừng ở đây đồng nghĩa với dạng sinh cảnh.

Tuy nhiên, trong giới hạn luận văn này việc mô tả các dạng sinh cảnh

chính ở Khu BTTN Bắc Mê được thực hiện bằng sử dụng phương pháp quan

sát trực tiếp trên tuyến điều tra. Sau khi đã xác định được các dạng sinh cảnh

chính, tôi sẽ thống kê sinh cảnh bắt gặp các loài Linh trưởng điều tra được

trên các tuyến. Kết quả được tổng hợp theo Mẫu biểu 2.3.

Mẫu biểu 2.3. Biểu điều tra loài theo sinh cảnh

Người điều tra: ............................... Ngày điều tra: .............................................

Thời tiết: ......................................... Địa điểm điều tra: .......................................

Tuyến điều tra: ............................... Chiều dài tuyến: .........................................

Thời gian bắt đầu: .......................... Thời gian kết thúc: .....................................

Sinh cảnh: ............................................................................................................

Dạng sinh cảnh

Stt



Tên loài

SC1



SC2



SC3



….



1

2

Trong đó: SC1, SC2, SC3… là các dạng sinh cảnh bắt gặp loài

Từ bảng số liệu này chúng tôi sẽ xác định được sự phân bố của các loài

Linh trưởng theo sinh cảnh.

2.4.4. Phương pháp xác định các mối đe dọa

Các mối đe dọa tới các khu hệ Linh trưởng được ghi nhận trực tiếp

trong quá trình điều tra. Chúng tôi xếp các mối đe dọa theo 5 nhóm sau: Săn

bắn trái phép, khai thác gỗ trái phép, phá rừng làm nương rẫy, thu hái lâm sản

ngoài gỗ, chăn thả gia súc,.



20



2.4.5. Phương pháp nội nghiệp

Tên khoa học và hệ thống phân loại của thú Linh trưởng theo Wilson

and Reader trong tài liệu của Nguyễn Xuân Đặng và Lê Xuân Cảnh (2009).

Tên phổ thông của thú Linh trưởng theo Đặng Huy Huỳnh và cộng sự (1994),

Lê Vũ Khôi (2000).

Giá trị bảo tồn của các loài thú linh trưởng được xác định căn cứ vào

Danh lục Đỏ IUCN, 2014[17]; Sách Đỏ Việt Nam, 2007[1]; Nghị định 322006/NĐ-CP[2].

Danh lục thú Linh trưởng được xây dựng dựa trên kết quả nghiên cứu

của chúng tôi và kết quả nghiên cứu trước đây của các tác giả khác.

Phương pháp để đánh giá mức độ quan trọng của các mối đe dọa là phương

pháp TRA (Threats Reduction Assessment) được phát triển bởi (Margoluis &

Salafsky, 2001). Phương pháp đánh giá các mối đe dọa dựa vào 3 tiêu chuẩn:

phạm vi, cường độ và mức độ cấp thiết. Các tiêu chuẩn này được định nghĩa

như sau:

Phạm vi: Tỷ lệ diện tích trong Khu BTTN mà mối đe dọa sẽ tác động đến.

Mối đe dọa này sẽ tác động tới toàn thể Khu BTTN hay chỉ một phần nhỏ của

Khu BTTN?

Cƣờng độ tác động: Cường độ suy thoái đa dạng sinh học do mối đe dọa đó

gây ra. Trong diện tích quan tâm, mối đe dọa sẽ phá hủy hoàn toàn tài nguyên

đa dạng sinh học hay chỉ gây ra sự thay đổi nhỏ?

Mức độ cấp thiết: Tính cấp thiết của mối đe dọa. Mối đe dọa đó đang xảy ra

ngay bây giờ hay là chỉ xảy ra trong tương lai gần/xa?

Trong khi phân hạng mức độ đe dọa tới các loài Linh trưởng trong Khu

BTTN, mối đe dọa ảnh hưởng trên phạm vi lớn nhất sẽ được cho điểm cao

nhất, trong khi đó mối đe dọa ảnh hưởng đến diện tích nhỏ nhất sẽ được cho

điểm thấp nhất. Tương tự như vậy, mối đe dọa có cường độ tác động lớn nhất



21



và cấp thiết nhất sẽ được cho điểm cao nhất và ngược lại. Cụ thể, điểm cho

mỗi tiêu chí được chọn từ 1 đến 5. Việc cho điểm các mối tác động được

thống nhất giữa người điều tra với cán bộ quản lý khu bảo tồn. Sau khi cho

điểm, tổng điểm của 3 tiêu chí sẽ được cộng lại và phân cấp mức độ đe dọa

được xác định dựa trên tổng điểm của 3 tiêu chí đó. Mối tác động có điểm cao

nhất là mối tác động chính. Đây là mối tác động có thể ảnh hưởng nghiêm

trọng tới tính toàn vẹn của tài nguyên đa dạng sinh học ngay trong thời điểm

hiện nay.

Khu vực ưu tiên bảo tồn được xác định dựa vào sự phân bố và tình

trạng của các loài ưu tiên bảo tồn, kết hợp với các mối đe doạ đến chúng. Kết

quả được thể hiện trên bản đồ bằng phần mềm Mapinfo 11.0.



22



Chƣơng 3

ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI

KHU VỰC NGHIÊN CỨU

3.1. Điều kiện tự nhiên

3.1.1. Vị trí địa lý

Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Mê nằm trên địa bàn 3 xã: Thượng Tân,

Minh Ngọc, Lạc Nông, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang. Trụ sở Ban quản lý

khu BTTN Bắc Mê đặt tại trung tâm thị trấn Bắc Mê, khu BTTN Bắc Mê tiếp

giáp với các đơn vị hành chính sau:

- Phía Bắc giáp xã Yên Phú, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang.

- Phía Nam giáp xã Thuý Loa, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang.

- Phía Đông xã Yên Cường và Phiêng Luông, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà

Giang

- Phía Tây giáp xã Yên Định huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang.



Hình 3.1. Bản đồ ranh giới Khu BTTN Bắc Mê, Hà Giang



23



Kết quả rà soát, quy hoạch 3 loại rừng theo theo Chỉ thị 38/2005/CTTTg ngày 15/12/ 2005 của Thủ tướng Chính phủ, về việc rà soát quy hoạch 3

loại rừng (Được UBND tỉnh Hà Giang phê duyệt tại Quyết định 2104/QĐUBND ngày 01/008/2008). Tổng diện tích KBT thiên nhiên Bắc Mê có

9.042,5 ha. Trong đó chia ra các phân khu chức năng: Phân khu bảo vệ

nghiêm ngặt 8.298,9 ha; Phân khu phục hồi sinh thái 743,6 ha; không có phân

khu dịch vụ hành chính.

3.1.2. Địa hình

Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Mê nằm ở vùng lõm của Cánh cung Sông

Gâm về phía Đông Nam tỉnh Hà Giang, địa hình cao dốc, mức độ chia cắt

mạnh, có nhiều đỉnh cao trên 1000m dọc theo các dãy cánh cung Sông Gâm,

cao nhất là đỉnh Thải Giàng Phìn có độ cao 1.465m. Thấp nhất là khu vực hồ

thuỷ điện Tuyên Quang có độ cao 120m. Địa thế khu vực nghiêng dần từ

Đông Bắc sang Tây Nam. Độ dốc bình quân 300, nhiều nơi độ dốc trên 400.

3.1.3. Khí hậu, thủy văn

3.1.3.1. Khí hậu

Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Mê có đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió

mùa, chịu ảnh hưởng sâu sắc của khí hậu vùng núi cao phía Bắc Việt Nam.

Mùa Hè có gió Đông Nam, Tây Nam kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10.

Mùa Đông có gió mùa Đông Bắc kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau.

Chế độ nhiệt:

+ Nhiệt độ trung bình năm: 22,6 – 230C

+ Nhiệt độ trung bình cao nhất: 27,2- 27,50C

+ Nhiệt độ tối thấp trung bình: 1,50C

Các tháng 11, 12 đến tháng 1, tháng 2 năm sau nhiệt độ xuống rất thấp,

nhiều vùng nhiệt độ xuống dưới 00C, nhiều năm xuất hiện băng, tuyết.