3 Các biện pháp tu từ ngữ âm thông dụng

Biện pháp tu từ ngữ âm trong tập thơ “Tiếng hát trong rừng” của

Hữu Thỉnh

thành trời. Thiếu một phương, thì khơng thành đất. Thiếu một đức, thì khơng thành

người.

Với ngắt nhịp đều đặn của các cấu trúc sóng đơi kết hợp với sự phối hợp các

thanh của mỗi âm tiết cuối ngữ đoạn đã tạo sự hài hoà, cân đối cho các câu văn. Có

khi các âm tiết đi liền nhau có sự nhịp nhàng với nhau (Xuân, Hạ, Thu, Đông,

Đông, Tây, Nam, Bắc, Cần - Kiệm – Liêm – Chính), có khi các âm tiết đứng xa

nhau nhưng vẫn có cân xứng nhờ sự luân phiên các thanh bằng trắc của các âm tiết

(mùa – phương - Bắc - đức - trời - đất - người), các âm tiết mở kết hợp với âm tiết

đóng (mùa - trời - người – phương- bắc - đức - đất), các âm tiết kết thúc bằng phụ

âm vang hữu thanh đi liền nhau (Cần, Kiệm, Liêm, Chính) tạo sự vang vọng, các

âm tiết đóng đứng cạnh nhau (bắc - đức - đất) tạo sự gân guốc, dứt khốt trong lời

nói.

1.3.2 Biện pháp điệp âm

Điệp âm là biện pháp cố ý lặp lại một số yếu tố ngữ âm nào đó (phụ âm đầu,

vần hoặc thanh) để tạo ra sự cộng hưởng ý nghĩa, có tác dụng tơ đậm thêm hình

tượng hoặc cảm xúc, gợi liên tưởng, đồng thời giúp cho lời văn, lời thơ thêm nhạc

tính.

Có hai loại biện pháp điệp âm:

Thứ nhất: Điệp phụ âm đầu là biện pháp tu từ ngữ âm lặp lại phụ âm đầu để

tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng, tăng tính tạo hình và diễn cảm cho câu thơ. Tuỳ

theo đặc điểm của phụ âm đầu được chọn làm phương tiện mà nó có thể gợi những

liên tưởng tinh tế khác nhau.

Nỗi niềm chi rứa Huế ơi

Mà mưa xối xả trắng trời Thừa Thiên

Sự lặp lại các cặp phụ âm đầu n-n (nỗi niềm), m-m(mà mưa), x-x (xối xả), trtr (trắng trời), th – th (Thừa Thiên) một cách liên tiếp, gối đầu lên nhau tạo nên ấn

tượng mạnh mẽ về những cơn mưa triền miên, dai dẳng, khắc sâu thêm tâm trạng

đau đáu của tác giả về Huế.



SVTH: Lê Thị Mai



12



Biện pháp tu từ ngữ âm trong tập thơ “Tiếng hát trong rừng” của

Hữu Thỉnh

Thứ hai: Điệp vần là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta cố ý tạo ra sự

trùng điệp về âm hưởng bằng cách lặp lại những âm tiết có phần giống nhau, nhằm

mục đích tăng sức biểu cảm, tăng nhạc tính cho câu thơ.

Điệp vần là một biện pháp tu từ rất phổ biến. Trước hết là thơ ca rồi đến ca

dao, tục ngữ, thành ngữ, văn xi và cả trong giao tiếp hàng ngày. Nói đến điệp

vần là trùng điệp cả âm chính, âm cuối và hầu hết cả thanh điệu.

Lá bàng đang đỏ ngọn cây

Sến giang mang lạnh đang bay ngang trời

( Tố Hữu )

Như vậy, trong hình thức điệp vần, vần khơng chỉ là yếu tố thuần túy hình

thức mang âm điệu, vần còn đóng vai trò là mối liên hệ ngữ nghĩa giữa các từ ngữ,

các câu mà nó nối liền.

Trong giao tiếp mà nhất là trong sáng tác văn học, biết vận dụng một cách

nghệ thuật các hình thức điệp vần sẽ đưa đến hiệu quả là làm cho câu thơ có tính

nhạc, tính liên tục; câu thơ nhịp nhàng, uyển chuyển, sinh động dễ nhớ. Đồng thời

điệp vần còn có tác dụng tăng thêm giá trị gợi cảm, sức mạnh biểu đạt, khả năng

diễn tả trạng thái, tư tưởng, tình cảm con người.

1.3.3 Biện pháp điệp thanh

Điệp thanh là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta sử dụng lặp lại các

thanh điệu cùng nhóm (bằng/trắc) để tạo ra sự cộng hưởng về ý nghĩa, tăng tính

nhạc, tính tạo hình và diễn cảm cho câu thơ.

Mục đích thi đua ái quốc là gì ?

Diệt giặc đói khổ,

Diệt giặc dốt nát,

Diệt giặc ngoại xâm...

Sự xuất hiện liên tục các thanh trắc trong một ngữ đoạn lớn: Diệt giặc đói

khổ/Diệt giặc dốt nát/Diệt giặc ngoại xâm,... đã tạo ra hơi văn đặc biệt, góp phần

nhấn mạnh mục đích của việc “thi đua ái quốc” đặt ra đồng thời thể hiện ý chí

mạnh mẽ của người phát ngơn.

Sương nương theo trăng ngừng lưng trời

Tương tư nâng lòng lên chơi vơi

(Xuân Diệu)



SVTH: Lê Thị Mai



13



Biện pháp tu từ ngữ âm trong tập thơ “Tiếng hát trong rừng” của

Hữu Thỉnh

Ở đây tác giả đã liên tiếp sử dụng các thanh bằng đã góp phần tạo nên sự êm

đềm, nhẹ nhàng, trầm, buồn.



SVTH: Lê Thị Mai



14



Biện pháp tu từ ngữ âm trong tập thơ “Tiếng hát trong rừng” của

Hữu Thỉnh

Chương 2: Một số biện pháp tu từ ngữ âm trong tập

thơ Tiếng hát trong rừng của Hữu Thỉnh

2.1 Biện pháp điệp âm

2.1.1 Thống kê

Bảng 2: Thống kê biện pháp điệp âm trong tập thơ Tiếng hát trong rừng của Hữu

Thỉnh

STT



Ngữ liệu



Phân loại



1 Chiều sông Thương cho sắc mặt mùa màng

bên cầu con ghé đợi

cả chiều thu sang sơng

2 Chợ chim



3 Chuyến đò đêm

giáp ranh



Điệp

Điệp

phụ âm vần

đầu

X

X



Anh Vũ mua bán đàng hoàng

Ăn xong múa lượn cả làng cùng xem



X



Con sáo mua bán màu mè



X



Quạ đen đánh quỵt còn khoe đủ điều



X



Chèo bẻo đanh đá nói điều chanh chua



X



Bán thì bán đấy chẳng đòi cơng đâu

Tiếng bìm bịt bập bềnh trong đêm nước

lên



X

X



Đêm căng như tờ giấy

Chia đều sang hai trang

Người lái đò cố dấu đi hình dáng thật của

mình



4 Đi trong mây



SVTH: Lê Thị Mai



X



Đêm giáp ranh có cái gì đầm đậm



X



Đợi đồn anh vượt nốt đám mây này



X



15



Biện pháp tu từ ngữ âm trong tập thơ “Tiếng hát trong rừng” của

Hữu Thỉnh

5 Đêm chuẩn bị



Chính khẩu súng đã làm ta tươi tốt



X



Mưa choang choang như đá đập trên đầu



X



đất đẫm ướt gian nan không định trước



X



ta nóng lòng ơm súng ngóng ngày lên



X



Ta đi trong rừng suốt một thời trai trẻ



X



6 Giấc ngủ trên

đường ra trận



Cả cái vấp cũng găm thành nỗi nhớ



X



Mặc bom Mỹ cắn vào đêm mơ mộng



X



7 Mùa hạ đi đâu

8 Sang thu



Chùm vải trọc đầu trốn biệt trên cây

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu



X

X



9 Tiếng hát trong

rừng



Người bỗng bồn chồn tốt tươi náo động

Tay vẫy tay mình mà tưởng nắm tay ai



X



Anh vịn vào tiếng hát vượt gian lao



X



đừng đánh đu tơi, đừng chòng chàng,

váng vất



X



tơi là nỗi khát khao không mỏi của trên

bờ



X



Con chim xanh mê trái lựu trước vườn

Mùa hạ trôi qua từ ngày chim trốn tiếng



X



Nếu em về đường sơng gió sẽ thơi than

thở bến đò

Những mầm cây ríu rít nói về em

Em đỏ thắm một mình đi giữa lá



X



em kiêu kỳ và đùa dai, điều đó có theo

anh ra trận khơng



X



trăng thân mật lại mập mờ xa lạ



X



10 Tôi đi bào ngư



11 Trở lại mùa xuân



12 Ý nghĩ không vần



SVTH: Lê Thị Mai



16



X