2 Phương hướng bảo tồn giá tr

Nghề dệt lụa là nguồn sống chính của địa phương. Xí nghiệp và các gia

đình dệt lụa, cùng toàn dân chăm lo xây dựng, bảo vệ và giữ gìn nghề dệt

truyền thống ngày càng tinh xảo, uy tín, phát triển xứng đáng là “Vạn Phúc

quê lụa”.

Về nông nghiệp: Sử dụng đất canh tác đúng mục đích. Phát triển sản

xuất đạt hiệu quả kinh tế cao và bảo vệ môi trường chung.

Các hộ sản xuất kinh doanh mặt hàng nào phải bảo vệ chất lượng mặt

hàng đó, không làm hàng giả hàng dối và chấp hành đầy đủ chính sách, pháp

luật Nhà nước, quy ước địa phương đề ra.

Về xây dựng gia đình văn hóa – nếp sống mới:

Xây dựng gia đình văn hóa đạt 5 tiêu chuẩn: Đời sống kinh tế ổn định

và từng bước phát triển; Đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh, phong phú;

Môi trường cảnh quan sạch đẹp; Chấp hành tốt chủ trương, chính sách của

Đảng, pháp luật của Nhà nước; Có tinh thần đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ lẫn

nhau trong cộng đồng.

Về xây dựng nếp sống trật tự, kỷ cương, đoàn kết thôn xóm:

Tất cả mọi người trong làng đều phải nghiêm túc thực hiện nghĩa vụ

bảo vệ Tổ quốc, đóng thuế và các nghĩa vụ công dân khác.

Thực hiện tốt nếp sống văn minh, lịch sự trong giao tiếp, ứng xử trong

gia đình và xã hội. Cấm việc gây mâu thuẫn làm chia rẽ các gia đình, dòng họ,

làng này với làng khác, khu dân cư này với khu dân cư khác.

Mọi người dân tích cực tham gia các hoạt động tình nghĩa, ủng hộ, giúp

đỡ gia đình gặp khó khăn, hoạn nạn, giúp đỡ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.

Nghiêm cấm việc trộm cắp, cờ bạc, nghiện hút, tàng trữ, vận chuyển,

mua bán, sử dụng ma túy và chất gây nghiện; mua bán dâm…

Về việc cưới, việc tang, ngày giỗ, ngày hội:



106



Việc cưới thực hiện theo đúng luật hôn nhân và gia đình, cấm tảo hôn,

cấm cưỡng ép hôn nhân, cấm thách cưới mang tính chất gả bán. Việc tổ chức

đám cưới phải vui tươi, lành mạnh, phù hợp với hoàn cảnh kinh tế gia đình,

không xa hoa lãng phí.

Việc tang: Điều cốt yếu việc tang là bày tỏ được lòng tưởng nhớ của

người sống với người đã mất. Việc tổ chức tang lễ cần nghiêm trang, tiết

kiệm, đảm bảo vệ sinh theo đúng quy định của ngành y tế, tránh các nghi lễ,

tập tục lạc hậu trong đám tang.

Việc tổ chức lễ hội phải được sự nhất trí của toàn dân và được phép

của các cấp có thẩm quyền. Không nhất thiết năm nào cũng mở hội. Từ 3 – 5

năm tổ chức lễ hội một lần. Cấm những người lợi dụng ngày hội để kinh

doanh trái phép và hoạt động mê tín dị đoan.

Thực hiện tốt phong tục tập quán, mọi người dân có trách nhiệm tham

gia đóng góp ý kiến và thực hiện bài trừ các thủ tục lỗi thời, giữ gìn thuần

phong mỹ tục cổ truyền, xây dựng những phong tục mới (truyền thống hiếu

học, lễ phép, lịch sự) và các hoạt động trồng cây, thi thể thao – văn nghệ.

Về quản lý đất đai: Khi xây nhà các hộ phải xin phép và làm đúng mốc

giới. Cấm lấn chiếm đất như: Cạp lấy ao hồ, bờ đê, bờ mương, hoặc xây lấn

nhà vào đất công cộng hoặc đường đi, hệ thống rãnh thoát nước.

Về an toàn giao thông: Giữ gìn đường làng, các loại xe tải không được

vào đường làng, xe lam, xe công nông, xe ngựa…chỉ được đi ở trục đường

chính trong làng, không được vào đường nhánh ngõ xóm.

Về phòng hỏa hoạn: Cơ sở tập thể và các gia đình có phương án phòng

hỏa hoạn, bảo đảm an toàn tài sản, tính mạng trong sản xuất, sinh hoạt.

Về vệ sinh môi trường: Các gia đình sản xuất, kinh doanh chỉ làm trên

đất gia đình và xây hố ga bên trong đất ở, để lắng đọng chất bẩn độc hại, hạn



107



chế thấp nhất ô nhiễm môi trường. Không được họp chợ ra đường, hoặc bày

biện hàng hóa, cản trở đi lại và cảnh quan chung.

Về sử dụng hội trường và tài sản của hội trường: Hội trường là nơi

sinh hoạt của tổ dân phố do tổ trưởng tổ dân phố quản lý. Các tổ chức, đoàn

thể trong tổ dân phố được mượn hội trường để tổ chức sinh hoạt, không phải

trả tiền thuê.

Trong giai đoạn hiện nay, với sự tác động của nền kinh tế thị trường và sự

tăng trưởng của kinh tế Việt Nam, nghề lụa Vạn Phúc có những điều kiện thuận

lợi để phát triển do nhu cầu sử dụng các loại vải cao cấp ngày càng tăng.

Mặc dù có những điều kiện phát triển nhưng những năm gần đây nghề

dệt ở Vạn Phúc vẫn còn những hạn chế gây ảnh hưởng đến quá trình phát

triển làng nghề, đó là: Công nghệ tương đối lạc hậu; Quy mô sản xuất nhỏ;

Chất lượng chưa cao và mẫu mã sản phẩm nghèo nàn, thiếu những mẫu mã

mang tính hiện đại; Thị trường hạn hẹp; Mặt bằng sản xuất chật chội, ô nhiễm

môi trường cao; Chưa khai thác hết các thế mạnh về du lịch; Hệ thống xử lý

nước thải công nghiệp chưa có. Rác thải: chưa có điểm xử lý rác thải gây ô

nhiễm môi trường.

Để giải quyết những vấn đề hạn chế còn tồn tại và để đảm bảo tính bền

vững của quá trình phát triển làng nghề Vạn Phúc, có thể đưa ra những giải

pháp bảo tồn cơ bản sau:

- Định hướng thị trường: Thị trường của sản phẩm làng nghề dệt Vạn

Phúc tập trung vào hai thị trường chính:

+ Thị trường nội địa: Thị trường nội địa sẽ là thị trường chủ đạo, nền tảng

cho sự phát triển của làng nghề. Các thành phố lớn, đặc biệt là thành phố Hà

Nội; thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Quảng Ninh…Đây là các thị trường

truyền thống nơi lụa Vạn Phúc đã có chỗ đứng. Các thành phố, đô thị mới:



108



đây là các thị trường mới, có sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, đời sống của cư

dân được nâng cao và cùng với nó nhu cầu về may mặc cũng sẽ tăng.

Phương hướng khai thác thị trường nội địa:

Tăng cường tuyên truyền quảng bá sản phẩm làng nghề tại các thị

trường mục tiêu thông qua các loại hình đa dạng như tập gấp, chương trình

quảng cáo.

Xúc tiến các chương trình liên kết phổ biến nghề; tham gia các triển

lãm giới thiệu hàng hóa. Khuyến khích người dân mở các cửa hàng, đại lý tại

thị trường mục tiêu.

+ Thị trường nước ngoài: Thị trường nước ngoài cần được xác định là thị

trường mục tiêu nhằm nâng tầm của làng nghề Vạn Phúc. Các thị trường nước

ngoài là các thị trường có nhu cầu lớn, khả năng thanh toán cao song đòi hỏi

phải có những nỗ lực quảng cáo: Thị trường Châu Âu, Đông Âu, Mỹ…

Phương hướng khai thác:

Thông qua các hội chợ triển lãm quốc tế để giới thiệu sản phẩm.

Thông qua các phương tiện truyền thông phổ biến như Internet,

truyền hình để quảng cáo, giới thiệu sản phẩm lụa Vạn Phúc.

Kêu gọi, thu hút đầu tư từ Việt kiều tại các thị trường trên để phát triển

các kênh phân phối sản phẩm.

Thông qua hoạt động xúc tiến thương mại tại các cơ quan đại diện ngoại

giao của Việt Nam tại thị trường nước ngoài và các cơ quan đại diện ngoại

giao của nước ngoài tại Việt Nam.

- Định hướng sản phẩm:

+ Nâng cao chất lượng sản phẩm: Chất lượng sản phẩm đóng vai trò quan

trọng trong giai đoạn hiện nay. Sản phẩm dệt của Vạn Phúc phải đảm bảo chất

lượng cả hình thức, độ bền, yếu tố sức khỏe người tiêu dùng.



109



+ Đa dạng hóa sản phẩm: Các sản phẩm của dệt lụa Vạn Phúc cần tập

trung theo các hướng:

* Nghiên cứu nhu cầu thị trường để phát triển và đa dạng hóa sản phẩm

truyền thống.

* Nghiên cứu nhu cầu thị trường để phát triển và đa dạng hóa các sản

phẩm mới phù hợp với xu thế của thời đại.

* Phát triển các sản phẩm ở giai đoạn sau của nghề dệt như các sản

phẩm may mặc, đồ thủ công mỹ nghệ từ lụa và các sản phẩm dệt lụa.

- Định hướng phát triển nguồn nguyên liệu:

Hiện nguồn nguyên liệu cho sản phẩm may mặc của làng nghề chủ yếu

là nhập khẩu. Để chủ động trong sản xuất kinh doanh, cần phải có tổ chức

chuyên trách hoặc bộ phận chức năng trong Hợp tác xã hoặc Hội nghề nghiệp

của làng đảm nhiệm mọi công đoạn của quá trình cung ứng bao gồm: nguồn

hàng, chất lượng, chủng loại, vận chuyển, giá cả, thời gian nhằm duy trì được

sự liên tục, ổn định về nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất. Công tác quy

hoạch gồm có:

+ Căn cứ vào tình hình sản xuất kinh doanh của các hộ kinh doanh, các

đơn vị sản xuất trong làng, các số liệu của Hiệp hội làng nghề…chiến lược

phát triển của ngành, của quốc gia. Trên cơ sở phân tích tổng hợp số liệu, xu

thế diễn biến của thị trường để hoạch định nguyên liệu sản xuất về các mặt số

lượng, chất lượng, chủng loại, giá cả, thời hạn giao hàng.

+ Tiến hành tìm kiếm và thu thập thông tin về các nhà cung ứng, các

vùng nguyên liệu.

+ Chuẩn bị các điều kiện về cơ sở vật chất kỹ thuật, nguồn lực, công

nghệ bảo quản, quản lý nguyên liệu…

- Định hướng phát triển nguồn nhân lực:



110



+ Tiến hành nghiên cứu, điều tra hiện trạng lao động trong làng nghề,

trên cơ sở hiện trạng lao động tiến hành đào tạo bổ sung nguồn nhân lực cho

hoạt động sản xuất nghề truyền thống.

+ Lựa chọn các hạt nhân để đào tạo phát triển thành các nghệ nhân

nghề truyền thống để nâng cao chất lượng sản phẩm nghề thủ công truyền

thống.

- Định hướng tổ chức kinh doanh:

+ Nghiên cứu, đổi mới hoạt động của mô hình hợp tác xã nghề thủ

công phù hợp với những đòi hỏi của nền kinh tế thị trường.

+ Khuyến khích tạo điều kiện cho các hộ sản xuất chuyển đổi thành các

doanh nghiệp để nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh.

+ Xây dựng khu sản xuất làng nghề tập trung theo mô hình các khu

công nghiệp.

+ Xây dựng mô hình trung tâm nghiên cứu phát triển mẫu mã và thời

trang nhằm đưa Vạn Phúc trở thành một điểm tham quan và mua sắm thời

trang hấp dẫn.

- Xây dựng, phát triển mô hình làng nghề thủ công truyền thống trở

thành điểm du lịch hấp dẫn:

+ Xây dựng khu trưng bày giới thiệu sản phẩm làng nghề bao gồm: một

nhà để lưu giữ và giới thiệu với khách những công cụ sản xuất, sản phẩm thủ

công của làng nghề và các khu bán hàng lưu niệm ngay trong làng nghề.

+ Xây dựng điểm tham quan sản xuất theo phương thức truyền thống

và có kết hợp với công nghệ hiện đại, hình thành cho khách những khu vực tự

tham gia làm sản phẩm lưu niệm cho mình.

+ Tổ chức khôi phục, phát triển lễ hội, hoạt động sinh hoạt văn hóa

truyền thống ở làng.

- Định hướng quy hoạch kiến trúc làng nghề kết hợp với du lịch:



111



+ Đối với không gian làng nghề truyền thống: Không gian làng nghề

truyền thống được quy hoạch trên cơ sở bảo tôn tạo thành không gian thăm

quan cho khách du lịch.

* Bảo tồn, tu bổ các công trình kiến trúc cổ, các di tích lịch sử đã xuống

cấp. Công tác bảo tồn phải gắn với sự phát triển, trên cơ sở tôn tạo, tu bổ để

giữ gìn bản sắc.

* Đưa các hoạt động sản xuất nghề thủ công có quy mô lớn ra khu sản

xuất tập trung.

* Đưa không gian làng nghề truyền thống hiện tại thành không gian

tham quan và tham gia trực tiếp vào hoạt động sản xuất theo mô hình trải

nghiệm.

* Điều chỉnh, nắn tuyến hệ thống giao thông trong không gian làng

nghề cổ để đảm bảo các yêu cầu về an toàn chữa cháy và tạo điều kiện thuận

lợi cho việc đi lại của dân cư và khách du lịch tham quan.

* Hình thành các khu kết hợp tái định cư và dãn dân tại khu ruộng hiện

tại ở phía Bắc xã, giáp với dự án đường Lê Văn Lương kéo dài với mục đích

vừa tái định cư dân phục vụ giải phóng mặt bằng cho các dự án chỉnh trang hệ

thống giao thông, vừa đáp ứng nhu cầu dãn dân tại khu làng nghề cổ.

+ Đối với không gian dịch vụ du lịch làng nghề truyền thống: Quy

hoạch, xác định vị trí xây dựng đảm bảo hạn chế tác động đến không gian

làng nghề truyền thống đồng thời đảm bảo mối liên hệ giữa không gian dịch

vụ với không gian làng nghề truyền thống.

+ Đối với không gian tổ chức sản xuất tập trung: Quy hoạch khu sản

xuất tập trung đáp ứng nhu cầu sử dụng đất của các đơn vị sản xuất đồng thời

tách hoạt động sản xuất quy mô lớn khỏi không gian làng nghề cổ để hạn chế

tác động đến môi trường sống và xây dựng định hướng phát triển bền vững

ngành nghề.



112



Tiểu kết chương 3

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của nền kinh tế, cùng với xu

hướng đô thị hóa của thành phố Hà Đông cũng như của làng Vạn Phúc, đã có

tác động 2 mặt: tích cực và tiêu cực đối với không gian văn hóa làng. Sự tác

động ấy diễn ra trên tất cả các bình diện từ kinh tế, văn hóa, xã hội…của làng.

Về kinh tế của làng phát triển theo xu hướng của thời mở cửa. Nông

nghiệp giảm trong khi thương mại dịch vụ tăng nhanh, nhiều ngành nghề kinh

doanh mới ra đời. Thu nhập của người dân nâng cao, đời sống ngày được cải

thiện, con người dần quen với những dịch vụ mới, lối sống mới. Tuy nhiên

kinh tế làng nghề càng phát triển thì mặt trái của làng nghề - vấn đề ô nhiễm

môi trường ngày càng gay gắt và ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và sức

khỏe của người dân. Ở Vạn Phúc, hiện nay phát triển hình thức kinh doanh

cho thuê nhà trọ, những người ở nơi khác đến với những phong tục, lối sống

và cách thức sinh hoạt của địa phương mình đã ảnh hưởng không nhỏ tới con

người nơi đây, làm xáo trộn ít nhiều đến lối sống của người Vạn Phúc.

Bên cạnh sự phát triển của kinh tế, dẫn đến những biến đổi về văn hóa.

Làng Vạn Phúc có sự biến đổi không gian truyền thống - Không gian kiến

trúc mới hình thành. Nhiểu yếu tố cổ đã bị mai một, thậm chí mất đi và thay

vào đó là kiểu kiến trúc mới – kiến trúc đô thị. Không gian sống của làng

trong quá trình biến đổi chứa đựng cả ba nhân tố: truyền thống, sự đan xen, sự

đổi mới.

Quá trình đô thị hóa tác động tới những phong tục, tập quán của người

dân, con người bị ảnh hưởng của lối sống mới trong thời đại công nghiệp hóa

– hiện đại hóa. Các dịp lễ tiết trong năm ở Vạn Phúc đang có xu hướng đơn

giản hóa. Bên cạnh đó sự chuyển đổi về lối sống của người Vạn Phúc cũng

đang diễn ra mạnh mẽ. Quan hệ của các thành viên trong gia đình cũng như

quan hệ giữa những người cùng làng đã thay đổi, mọi người sống khép mình



113



trong gia đình nhỏ của mình, tuy nhiên tình làng nghĩa xóm, lối sống đoàn kết

thương yêu và giúp đỡ lẫn nhau vẫn là nét đặc trưng trong tính cách của người

Vạn Phúc.

Không gian văn hóa Vạn Phúc là không gian văn hóa làng nghề, luận

văn đã mạnh dạn đưa ra một số định hướng để phát triển làng nghề một cách

bền vững, tránh làm mai một đi nghề truyền thống của làng như một số làng

nghề khác của tỉnh Hà Tây (cũ).



114



KẾT LUẬN

Làng nghề truyền thống Vạn Phúc nổi tiếng với nghề dệt không chỉ ở

trong nước mà còn ở cả nước ngoài. Nghề dệt đóng vai trò quan trọng trong

đời sống kinh tế văn hóa xã hội của làng Vạn Phúc. Xuất phát từ nhu cầu tự

cung tự cấp, tận dụng thời gian nhàn rỗi, những người nông dân nơi đây đã

phát triển nghề thủ công truyền thống ngày một cao hơn, dưới bàn tay tài hoa

của người thợ thủ công tinh hoa nghề đã được bộc lộ. Nhờ có vị trí địa lý

thuận lợi, hoàn cảnh lịch sử và tính cách con người đã mang lại cho nơi đây

sự tôn vinh cao quý.

Điều kiện tự nhiên, con người, xã hội và lịch sử ở Vạn Phúc tác động

rất lớn đến sự hình thành và phát triển của không gian văn hóa làng. Không

gian văn hóa làng Vạn Phúc là không gian văn hóa của làng nghề - mà ở đây

nghề dệt lụa tơ tằm là nghề truyền thống của làng.

Không gian văn hóa làng biểu hiện ở hai khía cạnh: Khía cạnh vật thể

của không gian văn hóa và Khía cạnh phi vật thể của không gian văn hóa. Do

không gian văn hóa của làng là không gian văn hóa của làng nghề cho nên các

khía cạnh vật thể của không gian văn hóa ảnh hưởng rất lớn của tính chất làng

nghề.

Từ việc tổ chức không gian sống: Cấu trúc thôn, xóm, ngõ, bố trí nơi

sản xuất và bán hàng ảnh hưởng của nghề dệt. Ở Vạn Phúc không có nông

dân thuần túy, cũng không có thợ thủ công thuần túy, cho nên nghề dệt được

sản xuất khắp nơi trong làng, hầu như nhà nào cũng có máy dệt. Còn nơi bán

hàng được bố trí ở một khu riêng, bố trí ở đầu làng.

Trong việc tổ chức không gian sinh hoạt đời sống tâm linh: đền - đình chùa - miếu, người dân Vạn Phúc rất coi trọng đời sống tâm linh. Nhưng một

đặc điểm riêng biệt ở Vạn Phúc do ảnh hưởng của nghề dệt, ngoài chùa là nơi

thờ Phật, còn các không gian khác như đình, miếu, đền đều liên quan đến



115



nghề dệt. Đình là nơi thờ thành hoàng làng - đó là bà Ả Lã Đê Nương, miếu là

nơi bà hóa, còn đền là nơi tôn thờ các vị tiền bối đã mang nghề dệt về cho

nhân dân. Không gian sinh hoạt đời sống tâm linh ở làng mang đậm lòng biết

ơn, sự tôn thờ đối với tổ nghề và các bậc tiền bối đã có công dạy nghề để từ

đây nghề dệt được truyền từ đời này sang đời khác. Nghề dệt từ đó đã trở

thành ngành kinh tế chính của làng. Bên cạnh đó, nghề nông vẫn tồn tại, song

diện tích đất nông nghiệp đã bị thu hẹp đi rất nhiều.

Khía cạnh phi vật thể của không gian văn hóa làng Vạn Phúc biểu hiện

ở một số khía cạnh sau: Phong tục tập quán; lễ thức cá nhân và lễ thức cộng

đồng.

Phong tục tập quán của làng quy định rất cụ thể về các mặt đời sống,

chính trị, hôn lễ, tang lễ và một số phong tục khác. Có tục nay đã mất đi, có

cái vẫn còn đó. Xã hội phát triển, nhận thức của người dân ngày một nâng

cao, nhiều tục lệ cổ hủ, rườm rà nay đã biến đổi và được đơn giản hóa đi rất

nhiều, không còn mục hình phạt, mục hộ dân như trước nữa.

Lễ thức cá nhân như các tục lệ trong sinh đẻ có những điều kiêng khem

riêng, thời nay vẫn sử dụng. Trong hôn lễ, tang lễ một số phong tục đẹp của

quê hương vẫn được giữ gìn. Bên cạnh đó thực hiện chỉ thị 06 của quận ủy Hà

Đông, làng Vạn Phúc cũng có những quy định rất cụ thể về việc cưới, việc

tang, bỏ những tục cổ hủ, thay vào đó là những lễ tục mới giản đơn nhưng rất

tiên tiến mà vẫn thấm đượm bản sắc của dân tộc, của quê hương, thấm đượm

tình người, tình làng nghĩa xóm trong các công việc riêng trọng đại của cá

nhân.

Không gian văn hóa làng Vạn Phúc mang rất nhiều giá trị, đặc biệt là

giá trị của không gian văn hóa làng nghề. Trước xu thế chuyển mình của nền

kinh tế, là một vùng cận kề với thủ đô và thành phố Hà Đông sầm uất, làng

Vạn Phúc cũng chuyển mình theo xu thế của thời đại, trở thành một phường



116