III. (Μισθός και νομισματική κυκλοφορία)

ΜΙΣΘΟΣ, ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



4*1



οτήν έχταση χαί τή συγκέντρωση τοΰ τραπεζιτικού συστήματος

άχαιτοδνται πολό πιό λίγα μέσα κυκλοφορίας γιά τήν κυκλοφορία

τοό ίδιου ποσού άξιων χαί γιά τή διεκπεραίωση τοό ίδιου ή ένός

μεγαλύτερου άριθμοό δποθέσεων. "Οσο γιά τό μισθό τής έργασίας, ό άγγλος Εργοστασιακός έργάτης λ χ , τόν ξοδεύει κάθε

βδομάδα στό μπακάλη, ό μπακάλης κάθε βδομάδα τόν στέλνει

στόν τραπεζίτη, ό τραπεζίτης μέ τή σειρά του πάλι τόν στέλνει κάθε βδομάδα στόν έργοστασιάρχη, καί ό έργοστασιάρχης

τόν ξαναπληρώνει στούς έργάτες του κ λ π . Χάρη σ' αΰτό τό

μηχανισμό ό χρονιάτικος μισθός ένός έργάτη, άς πούμε 52 λ ί ρες στερλίνες, μπορεί νά πληρώνεται μέ μιά μονάχα λίρα, πού

κάθε βδομάδα διαγράφει τόν ίδιο κύκλο. Στήν Α γ γ λ ί α μ ά λ ι στα ό μηχανισμός αύτός δέν είναι τόσο τέλειος όσο στή Σκωτία, καί δέν είναι τό ίδιο τέλειος σ' δλα τά μέρη. Καί γι' αΰτό βρίσκουμε λ χ , δτι σέ μερικές γεωργικές περιφέρειες, σέ σύγκριση μέ τίς βιομηχανικές περιφέρειες, άπαιτοϋνται πολύ περισσότερα μέσα κυκλοφορίας γιά νά κυκλοφορήσει ένα πολύ μικρότερο ποσό άξιών.

"Αν διασχίσετε τό στενό τής Μάγχης, θά βρείτε δτι ό

χ ρ η μ α τ ι κ ό ς μ ι σ θ ό ς είναι πολύ πιό χαμηλός άπό τήν

'Αγγλία, δτι δμως στή Γερμανία, στήν 'Ιταλία, στήν Ε λ β ε τ ί α

καί στή Γαλλία κυκλοφορεί μέ τή βοήθεια ένός π ο λ ύ

μεγαλ ύ τ ε ρ ο υ π ο σ ο ύ μ έ σ ω ν κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α ς . Τήν ίδια λ ί ρα δέν τήν πιάνει τόσο γρήγορα στά χέρια του ό τραπεζίτης ή

δέν τήν έπιστρέφει τόσο γρήγορα στό βιομήχανο χεφαλαιοχράτη. Καί έτσι άντί μιά λίρα, πού κυκλοφορεί γιά 52 λίρες στερλίνες τό χρόνο, χρειάζονται ίσως τρεις λίρες, γιά νά κυκλοφορήσει ένας χρονιάτικος μισθός άπό 2 5 λίρες στερλίνες. Έ τ σ ι , άν

συγκρίνετε τίς χώρες τής ήπειρωτικής Εύρώπης μέ τήν "Αγγλία,

θ ' άντιληφθείτε άμέσως δτι ένας χαμηλός χρηματικός μισθός

μπορεί νά χρειαστεί πολύ περισσότερα μέσα κυκλοφορίας γιά νά

κυκλοφορήσει, ά π ' δτι ένας υψηλός χρηματικός μισθός καί δτι

στήν πραγματικότητα πρόκειται έδώ γιά μιά χαθαρά τεχνική

υπόθεση, πού δέν έχει χαμιά σχέση μέ τό θέμα μας.

Σύμφωνα μέ τούς πιό άχριβείς υπολογισμούς, πού μοΰ είναι

γνωστοί, τό χρονιάτικο είσόδημα τής έργατικής τάξης αύτής

τής χώρας (δηλ. τής 'Αγγλίας. Σημ. Μετ.) μπορεί νά όπολογιστεί σέ 2 5 0 έχατομμύρια λίρες στερλίνες. Αύτό τό τεράστιο

ποσό κυκλοφορεί μέ 3 περίπου έχατομμύρια λίρες στερλίνες.

31



4Λ2



KARA ΜΑΡΞ



Ά ς υποθέσουμε τώρα δτι γίνεται μιά αδξηση τών μισθών χ α τά 5 0 % . Τότε, άντί 3 έχατομμύρια λίρες στερλίνες μέσα κ υ κλοφορίας θά χρειάζονταν 4 ' / j έχατομμύρια λίρρς στερλίνες.

Καί έπειδή ένα πολύ σημαντικό μέρος τών καθημερινών Εξόδων

τού έργάτη γίνεται μέ άσημενια χαί χάλκινα νομίσματα, δηλ.

μέ ά π λ ά σύμβολα πού ή οχέση τής άξιας τους πρός τό χρυσό

έχει καθοριστεί συμβατικά άπό τό νόμο, όπως χαί ή άξία τοο

μή Ανταλλάξιμου χαρτονομίσματος, τότε μιά κατά 5 0 % αύξηση

τοϋ χρηματικού μισθού θά άπαιτοϋσε, στή χειρότερη π ε ρ ί π τ ω ση, μιά πρόσθετη κυκλοφορία άπό λίρες πού τό ποσό τους θά

έφτανε, άς πούμε, τό ένα έκατομμύριο.Ένα έκατομμύριο, πού τ ώ ρα Αναπαύεται μέ τή μορφή ράβδων ή νομισματοποιημένου χρυσού

στά υπόγεια τής τράπεζας τής 'Αγγλίας ή τών ιδιωτικών τραπεζών, θά έμπαινε στήν κυκλοφορία. Μά θά μπορούσαν νά έξοικονομηθοΰν χαί θά έξοικονομοΰνταν πραγματικά Αχόμα χαί τά Ασήμαντα έξοδα, πού προέρχονται Από τήν πρόσθετη κοπή ή τήν πρόσθετη φθορά αύτοΰ τοΰ Εκατομμυρίου, άν παρουσιαζόταν μιά οποιαδήποτε προστριβή εξαιτίας τής ζήτησης τών πρόσθετων μέσων κυκλοφορίας. "Ολοι σας ξέρετε δτι τά μέσα κυκλοφορίας αύτής

τής χώρας χωρίζονται σέ δυό μεγάλα μέρη. Τό ένα είδος Απ' αύτά, πού προσφέρεται σέ χαρτονομίσματα διάφορης όνομαστιχής Αξίας, χρησιμεύει στίς συναλλαγές Ανάμεσα σέ Επιχειρηματίες καί στίς μεγαλύτερες πληρωμές τών καταναλωτών στούς

Επιχειρηματίες, Ενώ στό λιανικό Εμπόριο κυκλοφορεί Ενα άλλο

είδος μέσων κυκλοφορίας, τό μεταλλικό χρήμα. Ά ν καί διαφέρουν τό Ενα Απ' τ ' άλλο, τό καθένα Από τά δυό αύτά είδη

τών μέσων κυκλοφορίας Επενεργεί στό άλλο. Έ τ σ ι τό χρυσό

νόμισμα κυκλοφορεί κατά Ενα πολύ σημαντικό βαθμό Ακόμα

καί σέ μεγαλύτερες πληρωμές, Εχεί δπου of διαφορές Ανάμεσα

στά πληρωτέα ποσά χαί στούς στρογγυλούς άριθμούς είναι μ ι κρότερες Από 5 λίρες στερλίνες. Ά ν αύριο Εκδίδονταν χ α ρ τ ο νομίσματα τών 4 ή τών 3 ή τών 2 λιρών, τότε τά χρυσά νομίοματα, πού γεμίζουν αύτούς τούς Αγωγούς τής κυκλοφορίας,

θά τραβιόνταν άμέσως Απ' αύτούς καί θά Ερεαν σέ κείνους

τούς Αγωγούς δπου θά χρειάζονταν, Εξαιτίας τής αΰξηοης τοϋ

χρηματικού μισθού. "Ετσι τό πρόσθετο έκατομμύριο, πού ά π α ι τείται άπό μιά αύξηση κατά 5 0 % τών μισθών, θά προσφερόταν χωρίς νά χρειάζεται νά προστεθεί Εστω καί μιά χρυσή

λίρα. Ίο ίδιο Αποτέλεσμα θά μπορούσϊ νά προκληθεί, χωρίς ού-



ΜΙΣΘΟΣ, Τ Ι Μ Η ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



472·



τε Εν·, πρόσθετο χαρτονόμισμα, μέ τήν αύξηση τής κυκλοφορίας

τών συναλλαγματικών, δπως είχε ytvet στό Λανκαοίρ γιά ένα

πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ά ν μιά γενική άνοδος τοϋ έπιπέδου τών μισθών—λχ, κ α τά 100% δπως είχε όποθέσει ό πολίτης Ούέστων γιά τούς μισθούς τών έργατών γής—προκαλούσε μιά μεγάλη αύξηση τών

τιμών τών μέσων συντήρησης καί—σύμφωνα μέ τήν άποψή

του—Απαιτούσε ένα ποσό άπό πρόσθετα μέσα κυκλοφορίας πού

δέ μπορεί νά έξευρεθεί, τότε μιά γ ε ν ι κ ή π τ ώ σ η

τού

μ ι σ θ ο ύ τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς θά έπρεπε νά προκαλέσει τό ίδιο

Αποτέλεσμα σέ Αντίθετη κατεύθυνση καί στήν ίδια κλίμακα,

' β ρ α ί α ΐ Ό λ ο ι σας ξέρετε, δτι οί χρονιές 185&-1860 ήταν οί

χρονιές μέ τή μεγαλύτερη Ανθιση γιά τή βαμβαχοβιομηχανία

καί δτι Από τήν Αποψη αύτή ίδιαίτερα τό 1860 είναι μοναδικό στά χρονικοί αύτού τοϋ κλάδου, ένώ τήν ίδια περίοδο σημείωναν μιά μεγάλη Ανθιση καί δλοι οί Αλλοι βιομηχανικοί χ λ ά δοι. Οί μισθοί τών έργατών τής βαμβακουργίας καί δλων τών

Αλλων έργατών πού συνδέονται μέ τόν κλάδο αύτό βρίσκονταν

τό 1860 πιό ψηλά Από κάθε προηγούμενη περίπτωση. 'Ηρθε ή

Αμερικάνικη κρίση καί τό συνολικό ποσό αύτών τών μισθών

περιορίστηκε ξαφνικά στό ένα τέταρτο περίπου τοϋ προηγούμενου συνολικού ποσού τους. Σέ Αντίστροφη κατεύθυνση αύτό

·* Αποτελούσε μιάν αύξηση κατά 3 0 0 % . ' Ο τ α ν ό μισθός τής

έργασίας Ανεβαίνει Από 5 σέ 20, λέμε δτι Ανέβηκε χ α τ ά 3 0 0 % .

Ό τ α ν πέφτει Από 2 0 σέ 5, τότε λέμε δτι έπεσε χ α τ ά 7 5 % .

Μά τό ποσό κατά τό όποίο στή μιά περίπτωση Ανεβαίνει χαί

στήν Αλλη πέφτει είναι τό ίδιο, δηλ. 15 σελίνια. Ε π ρ ό κ ε ι τ ο

λοιπόν γιά μιά ξαφνική, χωρίς προηγούμενο, Αλλαγή στό έπίπεδο

τών μισθών, πού ταυτόχρονα Αγκάλιαζε έναν Αριθμό έργατών,

πού ξεπερνούσε κατά τό μισό τόν Αριθμό τών έργατών γής,

δταν συνυπολογιστούν δχι μονάχα δλοι οί έργάτες πού Απασχολούνται στή βαμβακουργία, Αλλά χαί οί έργάτες πού Εξαρτώνται έμμεσα Απ' αύτήν. Μήπως έπεσε λοιπόν ή τιμή τοϋ σταριού;

Α ν έ β η κ ε Από τή χρονιάτιχη μέση τιμή τών 4 7 σελ. χαί

8 πέν. τό χουάρτερ γιά τήν τριετία 1858-1860 στή χ ρ ο νιάτικη μέση τιμή τών 5 5 σελ. χαί 10 πέν. γιά τήν τριετία 1861-1863. Κι δσο γιά τά μέσα κυκλοφορίας, τό νομισματοκοπείο έχοψε τό 1861 8.673.232 λίρες στερλίνες Αντί 3.378.

102 λίρες στερλίνες πού είχαν κοπεί τό 1860. Δηλαδή ιό 1 8 6 t



>4



ΚΑΡΛ



ΜΑΡΞ



χόπιjxav 5.295.130 λίρες στερλίνες περισσότερες άπό τό 1860.

Βέβαια, τό 1861 ή κυκλοφορία χαρτονομίσματος ήταν κατά

1.319.000 λίρες στερλίνες μικρότερη άπό τοϋ 1860. "Αν Αφαιρέσουμε αύτό τό ποσό, τότε Εξακολουθεί νά μένει γιά τό 1861,

σέ σύγκριση μέ τή χρονιά τής άνθισης 1860, ένα πλεόνασμα σέ

μέσα κυκλοφορίας πού φτάνει τό ποσό τών 3.976.130 λίρες

στερλίνες ή περίπου 4 έχατομμύρια λίρες στερλίνες. Μά ταυτόχρονα έλαττώθηχε τό άπόθεμα σέ χρυσό τής τράπεζας τής ' Α γ γλίας άν δχι άχριβώς, πάντως περίπου στήν ίδια άναλογία.

Συγκρίνετε τή χρονιά 1862 μέ τό 1842. 'Ανεξάρτητα άπό

τήν τεράστια αΟξηση σέ άξία καί σέ ποσό τών έμπορευμάτων

πού βρίσκονται στήν κυκλοφορία, μόνο τό κεφάλαιο πού είχε καταβληθεί κανονικά μέ τή μορφή μετοχών, δανείων κ λ π ,

στούς σιδηροδρόμους τής 'Αγγλίας καί τής Ούαλλίας άνέβαινε,

τό 1862, σέ 320 έχατομμύρια λίρες στερλίνες, ποσό πού τό 1842

θά φαινόταν μυθικό. Καί δμως τά συνολικά ποσά τοϋ χρήματος πού κυκλοφορούσαν τό 1862 καί τό 1842 ήταν περίπου ίσα.

Καί γενικά θά βρείτε δτι, μπρός σέ μιά τεράστια αύξηση τής

άξίας, δχι μονάχα τών έμπορευμάτων, άλλά δλων τών χ ρ η μ α τικών συναλλαγών, τό χρήμα πού κυκλοφορεί έχει τήν τάση

νά έλαττώνεται προοδευτικά. 'Από τήν άποψη τοϋ φίλου μας

Ούέστων αύτό άποτελεί ένα άλυτο αίνιγμα.

Ά ν είχε έξετάσει κάπως βαθύτερα τό ζήτημα, τότε θά έβρισκε δτι—όλότελα άνεξάρτητα άπό τό μισθό τής έργασίας καί άν

άκόμη τόν έπαιρνε σταθερό—ή άξία χαί ή μάζα τών έμπορευμάτων πού πρόκειται νά κυκλοφορήσουν χαί γενικά τό ποσό

τών χρηματικών συναλλαγών κυμαίνονται καθημερινά, δτι κ υ μαίνεται καθημερινά τό ποσό τών χαρτονομισμάτων πού Εκδίδονται, δτι κυμαίνεται χαθημερινά τό συνολικό ποσό τών π λ η ρωμών πού γίνονται χωρίς τή μεσολάβηση τοϋ χρήματος, μέ τή

βοήθεια συναλλαγματικών, έπιταγών, λογιστικών πιστώσεων,

τραπεζών συμψηφισμοϋ, δτι, στό βαθμό πού χρειάζεται μ ε τ α λ λιχό χρήμα, κυμαίνεται χαθημερινά ή σχέση άνάμεσα στό νόμισμα πού κυκλοφορεί άπό τό ένα μέρος καί στά νομίσματα

χαί τίς ράβδους πού κρατιούνται σέ εφεδρεία ή πού άναπαύονται στά όπόγεια τών τραπεζών άπό τό άλλο, δτι κυμαίνεται

χαθημερινά τό ποσό τοϋ μή νομισματοποιημένου εύγενοϋς μετάλλου, πού άποροφιέται άπό τήν έθνιχή κυκλοφορία, καθώς

χαί τό ποσό πού στέλνεται στό έξωτερικό γιά τή διεθνή χ υ χ λ ο -



ΜΙΣΘΟΣ, Τ Ι Μ Η ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



472·



φορία. Θά Ιβριοκε δτι τό δόγμα του γιά ί ν α σταθερό μέσο κυκλοφορίας άποτελεί μιά τερατώδη πλάνη, πού είναι άσυμβίβαστη μέ τήν καθημερινή κίνηση. Θά είχε Εξετάσει τούς νόμους,

πού δίνουν τή δυνατότητα στή νομισματική κυκλοφορία νά

προσαρμόζεται σέ συνθήκες πού άλλάζουν άσταμάτητα, άντί νά

μετατρέψει σέ έπιχείρημα ένάντια σέ μιά αδξηση τών μισθών

τή λαθεμένη άντίληψή του γιά τούς νόμους της νομισματικής

κυκλοφορίας.

IV. ( Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Α ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΙΙ)

Ό φίλος μας Ούέστων στηρίζεται στό λατινικό ρητό δτι

«Repititio est mater studiorum», δηλ. δτι ή έπανάληψη είναι

ή μητέρα τής μάθησης, καί γΓ αύτό έπανέλαβε τό άρχικό του

δόγμα μέ νέα μορφή, δτι ένας περιορισμός τής νομισματικής

κυκλοφορίας, πού θά προέκυπτε άπό μιά δψωση τών μισθών,

θά προκαλούσε μιάν έλάττωση τοϋ κεφαλαίου κ.ο.κ. Κι άφοϋ

ξετινάχτηκε ή φαντασιοπληξία του σχετικά μέ τή χρηματική

κυκλοφορία, θεωρώ δτι είναι ολότελα περιττό νά άσχοληθώ μέ

τίς φανταστικές συνέπειες, πού φαντάζεται δτι άπορέουν άπό

τίς φανταστικές του κυκλοφοριακές περιπέτειες. Καί τώρα θά

άναγάγω τό έ ν α κ α ί τ ό α ύ τ ό δ ό γ μ α του, πού Επαναλαμβάνεται μέ τόσα σχήματα στήν α π λ ο ύ σ τ ε ρ η θ ε ω ρ η τ ι κ ή

του μορφή.

Ό μή κριτικός τρόπος μέ τόν όποιο πραγματεύτηκε τό

θέμα του, γίνεται φανερός άπό μιά καί μόνη παρατήρηση. Ε κ φράζεται ενάντια σέ μιάν αύξηση τών μισθών ή ενάντια στόν υψηλό μισθό τής έργασίας, πού θά ήταν τό άποτέλεσμα μιάς τέτιας

αύξησης. Έ γ ώ δμως τόν ρ ω τ ώ : τί είναι υψηλός καί τί είναι

χαμηλό; μισθός ; Γιατί λ χ , τά 5 σελίνια σημαίνουν χαμηλό καί

τά 2 0 σελίνια υψηλό βδομαδιάτικο μισθός "Αν τό 5 συγκρινόμενο μέ τό 2 0 είναι χαμηλό, τότε τό 2 0 συγκρινόμενο μέ τό

2 0 0 είναι άκόμα χαμηλότερο. "Αν κάποιο; έπρόκειτο νά κάνει

μιά διάλεξη γιά τό θερμόμετρο κι άρχιζε νά ρητορεύει γιά υψηλού; καί χαμηλού; βαθμού;, τότε δέ θά μεταβίβαζε κανενός

είδους γνώσει; στού; άλλους. Θά έπρεπε πρώτα νά μο·") πεί, πώς

βρίσκεται τό σημείο πήξης καί πώς βρίσκεται τό σημείο βρασμού, καί πώς αύτά τά σταθερά σημεία καθορίζονται μέ φυσι-



>466



ΚΑΡΛ



ΜΑΡΞ



χούς νόμους χαί δχι ούμφωνα μέ τά γούστα τών πουλητών ή

τών κατασκευαστών θερμομέτρων. Τώρα, σχετικά μέ τό μισθό

τής έργασίας χαί τό χέρδος, ό πολίτης Ούέστων 8χι μονάχα πα«

ρέλειψε νά βγάλει άπό τούς οίχονομιχούς νόμους τέτια οταθερά

σημεία, άλλά δέ θεώρησε χάν άναγχαίο νά τά άναζητήσει.

Ά ρ χ έ σ τ η χ ε νά δεχτεί τίς συνηθισμένες κοινές έκφράσεις « χ α μηλός» χαί «υψηλός» σάν χάτι πού έχει καθορισμένη σημασία,

άν καί είναι ολοφάνερο δτι οί μισθοί της έργασίας μπορούν νά

χαρακτηριστούν όψηλοί ή χαμηλοί μονάχα δταν τούς συγκρίνει

κανείς με ένα σταθερό μέτρο πού μ' αύτό θά μετριόνταν τά

μεγέθη τους.

Δέ θά είναι σέ θέση νά μού έξηγήσει γιατί ένα ορισμένο ποσό χρήματος δίνεται γιά ένα ορισμένο ποσό έργασίας. "Αν

θά μού άπαντούσί δτι «αύτό καθορίστηκε άπό τό νόμο τής

προσφοράς καί τής ζήτησης», τότε έγώ θά τόν ρωτούσα πρίν

ά π ' δλα μέ ποιό νόμο λοιπόν ρυθμίζονται οί ίδιες, ή προσφορά χαί ή ζήτηση; Καί ή άντίρηση αύτή θά τόν έθετε άμέσως

έχτός μάχης. Οί σχέσεις άνάμεσα στήν προσφορά χαί στή ζ ή τηση τής έργασίας παθαίνουν συνεχείς άλλαγές καί μαζί τους

καί οί τιμές τής έργασίας στήν άγορά. "Αν ή ζήτηση ξεπερνά

τήν προσφορά, δ μισθός τής έργασίας άνεβαίνει. ' Α ν ή προσφορά ξεπερνά τή ζήτηση ό μισθός τής έργασίας πέφτει, άν χαί

χ ά τ ω άπό αύτές τίς συνθήκες θά χρειαζόταν ίσως νά έ ξ α κ ρ ι β ω θ ε I , λ χ , μέ μιά άπεργία ή μέ κάποιον άλλο τρόπο, ή π ρ α γ ματική κατάσταση τής ζήτησης καί τής προσφοράς. "Αν δμως

παραδέχεστε τήν προσφορά καί τή ζήτηση σάν τό νόμο πού

ρυθμίζει τό μισθό τής έργασίας, τότε θά ήταν τόσο παιδιαχίστιχο

δσο χαί άσκοπο νά ξεσπαθώνετε ένάντια σέ μιά αύξηση τών μ ι σθών γιατί, σύμφωνα μέ τόν όπέρτατο νόμο πού έπιχαλείστε,

μιά περιοδική αύξηση τών μισθών είναι τό ίδιο σκόπιμη χαί

άναγχαία δσο χαί μιά περιοδική πτώση του μισθού τής έργασίας.

"Αν δ έ ν παραδέχεστε τήν προσφορά χαί τή ζήτηση σάν τό

νόμο πού ρυθμίζει τό μισθό τής έργασίας, τότε έπαναλαμβάνω

πάλι τήν έρώτηση, γιατί ένα ορισμένο ποσό χρήματος δίνεται γιά ένα όρισμένο ποσό έργασίας;

"Ας έξετάσουμε δμως τό ζήτημα πιό π λ α τ ι ά : Θά βρισκόσασταν σέ λαθεμένο δρόμο άν νομίζατε δτι ή άξία τής έργασίας ή ένός οποιουδήποτε άλλου έμπορεύματος καθορίζεται σέ

τελευταία άνάλυση άπό τήν προσφορά καί τή ζήτηση. Ή προσ-



ΜΙΣΘΟΣ, Τ Ι Μ Η ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



472·



φορά χαί ή ζήτηση δέ ρυθμίζουν τίποτα άλλο παρά τίς π α ροδικές δ ι α κ υ μ ά ν σ ε ι ς τών τιμών τής άγοράς^ Μπορούν νά

σ ί ς έξηγήσουν γιατί ή τιμή τής άγοράς ένός έμπορεύματος άνεβαίνει πάνω άπό τήν ά ξ ί α του ή πέφτει κάτω άπ* αύτήν, μά

ποτέ δέ μπορούν νά σ<2ς έξηγήσουν αύτή τήν ίδια τήν ά ξ ί α .

Υποθέστε οτι ή προσφορά καί ή ζήτηση ισοζυγίζονται ή, δπως

τό λένε αύτό οί οικονομολόγοι, άλληλοκαλύπτονται. Λοιπόν,

άπ* τή στιγμή πού οί δυό αύτές άντίθετες δυνάμεις γίνονται

ίσες, ά π ' αύτή τή στιγμή άλληλοεξουδετερώνονται καί δέν έπενεργούν πιά πρός τή μιά ή πρός τήν άλλη κατεύθυνση. Ά π * τή

στιγμή πού ή προσφορά καί ή ζήτηση ισοζυγίζονται καί γ ι '

αύτό παύουν νά έπενεργούν, ή τ ι μ ή τ ή ς ά γ ο ρ Α ς ένός έμπορεύματος συμπίπτει μέ τήν π ρ α γ μ α τ ι κ ή

του

άξία,

μέ τήν κανονική τιμή, πού γύρω της κυμαίνονται οί τιμές τής

άγοράς του. "Οταν έξετάζουμε λοιπόν τή φύση αύτής τής ά ξ ί α ς

δέν έχουμε πιά καμιά δουλιά μέ τις προσωρινές έπιδράσεις τής

προσφοράς καί τής ζήτησης πάνω στίς τιμές τής άγοράς. Τό

ίδιο πού ισχύει γιά τίς τιμές δλων τών άλλων έμπορευμάτων

ισχύει καί γιά τό μισθό τής έργασίας.

V . (ΜΙΣΗΟΙ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ)

Ό τ α ν δλα τά έπιχειρήματα τού φίλου μας Ούέστων άναχθούν

στήν πιό άπλή θεωρητική τους έκφραση, καταλήγουν στό Ινα

καί μοναδικό δόγμα, δ τ ι : « Ο ί τ ι μ έ ς τ ώ ν έ μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν

καθορίζονται ή ρυθμίζονται άπό τούς

μισθούς

τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς ».

Θά μπορούσα νά έπικαλεστώ τήν πραχτική παρατήρηση,

γιά νά τή χρησιμοποιήσω σάν άπόδειξη ένάντια σ* αύτή τήν

Απαρχαιωμένη καί έγκαταλειμένη σοφιστεία, θ ά μπορούσα νά

σ ί ς π ώ δτι οί άγγλοι έργοστασιακοί έργάτες, άνθρακωρύχοι,

ναυπηγοί κ λ π , πού ή έργασία τους πληρώνεται σχετικά καλά

βάζουν κάτω σχεδόν δλα τά άλλα έθνη μέ τή φτήνια τού προϊόντος τους. Έ ν ώ τόν άγγλο έργάτη γής, πού ή έργασία του

πληρώνεται σχετικά λίγο, τόν βάζει κάτω σχεδόν κάθε άλλο

έθνος, λόγω τής Ακρίβειας τοϋ προϊόντος του. Κάνοντας σύγκριση άνάμεσα στά είδη μιάς καί τής αύτής χώρας καί ά ν ά μεσα στά Εμπορεύματα διαφόρων χωρών θά μπορούσα, π α ρ α -



>488



ΚΑΡΛ



ΜΑΡΞ



βλέποντας ορισμένες Εξαιρέσεις, πού είναι χι αύτές περισσότερο φαινομενικές «αρά πραγματικές, νά Αποδείξω δτι, χ α τ ά

μέσο 2ρο, ή έργασία πού πληρώνεται χ α λ ά παράγει εμπορεύματα μέ χαμηλή τιμή χαί 8τι ή έργασία πού πληρώνεται

λίγο παράγει έμπορεύματα μέ υψηλή τιμή. Αύτό βέβαια δέ

β' Αποτελούσε Απόδειξη Ζτι στή μιά περίπτωση ή όψηλή τιμή

τής έργασίας χαί στήν Αλλη ή χαμηλή της τιμή είναι οί Αντίστοιχες αιτίες τόσο διαμετρικά Αντίθετων Αποτελεσμάτων,

πάντως 8μως θ* άποτελούσε μιά Απόδειξη δτι οί τιμές τών έ μ π ο ρευμάτων δέν καθορίζονται Από τίς τιμές τής έργασίας. Ωστόσο

είναι πέρα γιά πέρα περιττό γιά μάς νά χρησιμοποιήσουμε αύτή

τήν Εμπειρική μέθοδο.

Ηά μποροϋσε ίσως νά Αμφισβητηθεί Ζτι ό πολίτης Ούέστων

(χει διατυπώσει τό δόγμα, Ζτι : « Ο ί τ ι μ έ ς τ ώ ν έ μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν κ α θ ο ρ ί ζ ο ν τ α ι ή ρ υ θ μ ί ζ ο ν τ α ι Από τ ο ύ ς

μ ι σ θ ο ύ ς τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς » . Καί πραγματιχά δέν τό διατύπωσε ποτέ. 'Αντίθετα, είπε δτι χαί τό χέρδος χαί ή γαιοπρόσοδος Αποτελούν έπίσης συστατικά μέρη τών τιμών τών

έμπορευμάτων, γιατί Από τίς τιμές τών έμπορευμάτων πρόκειται

νά πληρωθούν δχι μονάχα οί μισθοί τοϋ έργάτη, μά επίσης καί

τά κέρδη τοϋ χεφαλαιοχράτη χαί οί πρόσοδοι τοϋ γαιοχτήμονα.

Πώς Ζμως, χατά τή γνώμη του σχηματίζονται οί τιμές; Πρώτα

Από τό μισθό τής έργασίας. Έ π ε ι τ α προστίθεται σ' αΰτόν ένα

πρόσθετο ποσοστό πρός δςελος τοϋ χεφαλαιοχράτη χαί ένα

Αχόμα πρός δφελος τοϋ γαιοχτήμονα. Υποθέστε δτι ό μισθός

γιά τ ' ν έργασία πού χρησιμοποιήθηκε στήν /παραγωγή

ένός

Εμπορεύματος είναι 10. "Αν τό ποσοστό τού χέρίους ήταν 1 0 0 % ,

σχετικά μέ τό μισθό έργασίας, τότε ό χεφαλαιοκράτης θά

πρόσθετε 10 στόν μισθό τής έργασίας πού έχει χαταβάλει,

χαί Αν τό ποσοστό τής γαιοπροσόδου ήταν έπίσης 1 0 0 % ,

τότε θά πρόσθετε Αλλα 10 χαί ή συνολική τιμή τού Εμπορεύματος θά έφτανε τά 30. 'Αλλά ένας τέτιος χαθορισμές τών τιμών

θά άποτελοϋσε άπλά τόν καθορισμό τους άπό τό μισθό τής

έργασίας. "Αν στήν παραπάνω περίπτωση ό μισθός τής Εργασίας

Ανέβαινε στά 20, τότε ή τιμή τοϋ έμπορεύματος θ' άνέβαινε

στά 6 0 χ.ο.χ. Γι' αύτό δλοι οί Αναχρονιχοί συγγραφείς πολιτικής

οικονομίας πού ήθελαν νά χάνουν παραδεχτό τό δόγμα Ζτι ό

μισθός τής Εργασίας είναι πού ρυθμίζει τίς τιμές, προσπάθησαν

νά τό Αποδείξουν θεωρώντας τό χέρδος χαί τή γαιοπρόσοδο



ΜΙΣΘΟΣ, Τ Ι Μ Η ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



472·



«άν ά π λ ά

ποσοστά πού

προσθέτονται

ατό

μ ι σ θ ό τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς . Κανένας τους δμως δέν ήταν φυσιχά σέ θέση ν* άναγάγει τά δρια αύτών τών ποσοστών σέ Ινα

οποιοδήποτε οικονομικό νόμο. 'Αντίθετα, φαίνεται δτι νόμιζαν

δτι τά κέρδη καθορίζονταν άπό τήν παράδοση, άπό τή συνήθεια,

άπό τή θέληση τοΰ χεφαλαιοχράτη ή άπό μιά οποιαδήποτε ά λ λη, τό ίδιο αύθαίρετη χαί άνεξήγητη μέθοδο. "Λν ισχυρίζονται

δτι τά καθορίζει ό συναγωνισμός άνάμεσα στούς κεφαλαιοχράτες,

τότε μέ αύτό δέ λένε τίποτα. Δέ χωράει άμφιβολία δτι αύτός

ό συναγωνισμός έξισώνει τά διάφορα ποσοστά τοϋ κέρδους στούς

διάφορους κλάδους τής παραγωγής, τά άνάγει σε 2να μέσο

έπίπεδο, μά τ ο τ έ δέ μπορεί νά καθορίσει τό ίδιο τό έπίπεδο,

είτε τό γενικό ποσοστό τοϋ κέρδους.

Τί έννοοϋμε δταν λέμε δτι οί τιμές τών έμπορευμάτων

καθορίζονται άπό τό μισθό τής εργασίας; Μιά κι ό μισθός τής

έργασίας δέν είναι παρά μιά ά λ λ η όνομασία γιά τήν τιμή τής

έργασίας, έννοοϋμε δτι οί τιμές τών έμπορευμάτων ρυθμίζονται

άπό τήν τιμή τής έργασίας. Ε π ε ι δ ή δμως ή « τ ι μ ή » είναι

ά ν τ α λ λ α χ τ ι κ ή άξία—χαί δταν μιλώ γιά άξία εννοώ π ά ν τ α τήν

ά ν τ α λ λ α χ τ ι χ ή άξία—δηλ. ά ν τ α λ λ α χ τ ι κ ή ά ξ ί α ε κ φ ρ α σ μ έ ν η

σ έ χ ρ ή μ α , ή θέση αύτή καταλήγει στό δτι « ή ά ξ ί α τ ώ ν

έμπορευμάτων

καθορίζεται άπό τήν άξία τής

έ ρ γ α σ ί α ς » ή δτι «ή ά ξ ί α τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς ά π ο τ ε λ ε ί

τό γ ε ν ι χ ό μ έ τ ρ ο

τής

άξιας».

Πώς δμως καθορίζεται τότε ή « ά ξ ί α τής ίδιας τής

έ ρ γ α σ ί α ς » ; Έ δ ώ φτάνουμε ο'ένα νεκρό σημείο. Σ' ένα νεκρό

σημείο, φυσικά στήν περίπτωση μονάχα πού προσπαθούμε νά

σχεφτοϋμε λογικά. Οί κήρυκες δμως αύτοϋ τού δόγματος, δέν

πολυσχοτίζονται γιά τίς άπαιτήσεις της λογικής. Αχ, ό φίλος

μας ό Ούέστων. Πρώτα μάς δήλωσε δτι ό μισθός τής εργασίας

είναι πού ρυθμίζει τήν τιμή τοϋ έμπορεύματος καί δτι έπομένως δταν άνεβαίνει ό μισθός τής έργασίας πρέπει ν' άνέβουν

καί οί τιμές. "Γστερα έκανε στροφή γιά νά μάς δείξει δτι μιά

αδξηση τών μισθών δέ θά ώφελοϋσε σέ τίποτα, γιατί οί τιμές

τών έμπορευμάτων θά άνέβαιναν καί γιατί οί μισθοί στήν π ρ ά ξη θά μετριόνταν μέ τίς τιμές τών εμπορευμάτων γιά τά όποία

θά ξοδεύονταν. Έ τ σ ι άρχίζουμε λέγοντας δτι ή άξία τής έργασίας καθορίζει τήν άξία τών έμπορευμάτων καί τελειώνουμε

λέγοντας δτι ή άξία τών έμπορευμάτων καθορίζει τήν άξία τής



>490



ΚΑΡΛ



ΜΑΡΞ



έργασίας. "Ετοι στριφογυρίζουμε μέσα οτόν πιό φαύλο κύκλο

χαί δέν καταλήγουμε οέ χανένα Απολύτως συμπέρασμα.

Γενιχά, είναι ξεκάθαρο δτι δταν τήν άξία ένός έμπορεύματος, λ χ , τής έργασίας, τού σταριού ή οποιουδήποτε άλλου έμπορεύματος, τήν χάνουμε γενιχό μέτρο χαί ρυθμιστή τής άξίας,

μεταθέτουμε μονάχα τή δυσχολία, γιατί καθορίζουμε τή μιά

άξία μέ μιάν άλλη, πού μέ τή σειρά της χρειάζεται νά καθοριστεί.

Τό δόγμα δτι «ό μισθός τής έργασίας καθορίζει τίς τιμές

τών έμπορευμάτων» έκφραζόμενο μέ τήν πιό άφηρημένη του διατύπωση καταλήγει στό δτι «ή άξία καθορίζεται άπό τήν άξία»,

χ α ί ή ταυτολογία αύτή σημαίνει στήν πραγματικότητα δτι δέν

ξέρουμε άπολύτως τίποτα γιά τήν άξία. "Αν έπιμείνουμε σ' αύτη τήν όπόθεση, τότε κάθε συλλογισμός σχετικά μέ τούς γ ε νικούς νόμους τής πολιτικής οίκονομίας κ α τ α ν τ ά κούφια φλυαρία. Γι* αύτό, ή μεγάλη υπηρεσία πού πρόσφερε ό Ριχάρντο

ή τ α ν δτι στό έργο του «On the Principles of Political Economy»

(«Οί Αρχές τής Πολιτικής Οίκονομίας»), πού έχδόθηχε τό 1817,

ξετίναξε άπό τή βάση της τήν παλιά συνηθισμένη χαί ξεφτισμένη σοφιστεία, σύμφωνα μ ί τήν όποία «ό μισθός τής έργασίας καθορίζει τίς τιμές», μιά σοφιστεία πού ό "Ανταμ Σμίθ

χ α ί οί γάλλοι πρόδρομοι του είχαν περιφρονήσει στά π ρ α γ μ α τ ι κ ά έπιστημονικά μέρη τών μελετών τους, πού δμως τήν π α ρουσίαζαν στά πιό Επιφανειακά χαί έχλαίχευτιχά κεφάλαια τών

έργων τους.

V I . (ΑΞΙΑ ΚΑΙ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α )

Πολίτες, έφτασα τώρα σ* ίνα σημείο, πού πρέπει νά μ π ώ

στήν πραγματική άνάπτυξη τού ζητήματος: Δέ μπορώ νά

Υποσχεθώ δτι θά τό χάνω μέ πολύ ίχανοποιητιχό τρόπο, γ ι α τ ί τότε θά ήμουνα υποχρεωμένος νά διατρέξω δλο τό πεδίο τής

πολιτικής οικονομίας. Μπορώ νά θίξω μονάχα τά κύρια σημεία ή δπως θά έλεγαν οί γάλλοι «effleurer la question*».

Τό πρώτο ζήτημα, πού πρέπει νά θέσουμε, ε ί ν α ι : Τί ε ί ναι ή ά ξ ί α ένός έμπορεύματος; Πώς καθορίζεται;

Μέ τήν πρώτη ματιά θά μπορούσε νά φανεί, δτι ή άξία ένός

* θ(γ«ο κολύ όλαφρά τό ζήτημα. (Σημ. Μ·*.)



ΜΙΣΘΟΣ, Τ Ι Μ Η ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣ



472·



έμπορεύματος είναι « ά τ ι πέρα γιά πέρα σ χ ε τ ι κ ό χ α ί δτι

δέ μπορεί νά καθοριστεί χωρίς νά έξεταστεί τό ένα έμπόρευμα στίς σχέσεις του μέ δλα τά ά λ λ α έμπορεύματα. Πραγματικά

δταν μιλάμε γιά τήν άξία, γιά τήν ά ν τ α λ λ α χ τ ι χ ή άξία ένός

έμπορεύματος, έννοούμε τίς ποσοτικές άναλογίες στίς οποίες ά ν ταλλάσσεται μέ δλα τά ά λ λ α έμπορεύματα. Μά τότε γεννιέται

τ ό έρώτημα : Πώς ρυθμίζονται οί άναλογίες πού μεταξύ τους

άνταλλάσσονται τ ά έ μ π ο ρ ε ύ μ α τ α ;

Ά π ό τήν πείρα ξέρουμε δτι οί άναλογίες αύτές είναι σέ

άπειρο βαθμό ποικίλες. Ά ν πάρουμε Ινα ξεχωριστό έμπόρευμα,

λ χ , τό στάρι, θά βρούμε δτι Ινα κουάρτερ στάρι άνταλλάσσεται σέ μιάν άμέτρητη σχεδόν ποικιλία άπό άναλογίες μέ τ ά

πιό διαφορετικά έμπορεύματα. Ωστόσο, έ π ε ι δ ή ή ά ξ ί α

τ ο υ π α ρ α μ έ ν ε ι π ά ν τ α ή ί δ ι α , είτε είναι εκφρασμένη σέ μετάξι, είτε σέ χρυσό, είτε σέ ένα οποιοδήποτε ά λ λ ο

έμπόρευμα, πρέπει νά είναι κάτι τό διαφορετικό, τό άνεξάρτητο ά π ό αύτές τίς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς ά ν α λ ο γ ί ε ς

άνταλλ α γ ή ς μέ τά διάφορα είδη. Πρέπει νά είναι δυνατό, αύτές οί

ποικίλες έξισώσεις μέ ποικίλα έμπορεύματα νά εκφράζονται μέ

μιά μορφή, πού νά διαφέρει πολύ άπό αύτές.

Ά ν π α ρ α κ ά τ ω πώ, δτι Ινα κουάρτερ στάρι ά ν τ α λ λ ά σ σ ε τ α ι σέ ορισμένη άναλογία μέ σίδερο, ή δτι ή άξία ένός κουάρτερ σταριού έκφράζεται σέ ένα ορισμένο ποοό ά π ό σίδερο, τ ό τε λέγω δτι ή άξία τού σταριού καί τό ισοδύναμο του σέ σίδερο είναι ίσα μέ κ ά τ ι τ ρ ί τ ο , πού δέν είναι στάρι, οδτε

σίδερο, γιατί καί τά δυό τά όποθέτω δτι έκφράζουν τό ίδιο

μέγεθος, μέ δυό διαφορετικές μορφές. Καί τ ά δυό λοιπόν, τό

στάρι ή τό σίδερο, θά πρέπει άνεξάρτητα τό ένα άπό τό ά λ λο, νά μπορούν ν' άναχθούν σ* αύτό τό τρίτο, πού είναι τό

χοινό τους μέτρο.

Γιά νά κάνω αύτό τό σημείο κατανοητό θά προσφύγω

σ' Ι ν α πολύ άπλό γεωμετρικό παράδειγμα. Ποιά μέθοδο ά κ ο λουθοϋμε δταν συγκρίνουμε μεταξύ τους τά έμβαδά τριγώνων

πού έχουν δλες τίς δυνατές μορφές καί μεγέθη ή τριγώνων μέ

όρθογώνια, ή μέ οποιαδήποτε ά λ λ α εύθύγραμμα σ χ ή μ α τ α ; Α ν ά γουμε τό έμβαδόν κάθε τριγώνου σέ μιά έκφραόη πού διαφέρει

όλότελα άπό τήν όρατή του μορφή. Ά φ ο ύ άπό τή φύση τού

τριγώνου βρήκαμε δτι τό έμβαδόν του είναι ίσο μέ τό μισό

τοδ γινομένου τής βάσης του πρός τό ύφος του, μπορούμε τ ώ -