2 Báo điện tử và vai trò của Sa-pô với báo điện tử

Dựa vào dịch vụ World Wide Web, Báo điện tử được xây dựng trên

cơ sở những website cung cấp thông tin, bao gồm các văn bản, các file âm

thanh và hình ảnh kỹ thuật số, nhờ đó mà thông tin được phản ánh bằng các

hình thức sống động, hấp dẫn.

Định nghĩa về báo điện tử, ở Điều 3, Luật báo chí năm 1989 (sửa đổi

bổ sung năm 1999) có viết: “Báo điện tử là loại hình báo chí được thực

hiện trên mạng thông tin máy tính” [8]. Trong Từ điển tiếng Việt (Trung

tâm từ điển học, NXB Đà Nẵng năm 2008) lại định nghĩa: “Báo điện tử là

loại hình báo chí mà tin tức, tranh ảnh được hiện thị qua màn hình máy

tính thông qua kết nối trực tuyến với mạng internet, phân biệt với báo hình,

báo ảnh, báo viết”[14]. Theo Wikipedia: “Báo điện tử là loại báo mà người

ta có thể đọc trên máy tính khi kết nối với đường truyền internet qua

modern (dial-up hoặc ADSL) có dây và không dây”

Trong bài giảng với Học viên K13 Cao học báo chí (Đại học Khoa

học xã hội và nhân văn), Thạc sĩ Nguyễn Sơn Minh nhấn mạnh: Báo điện

tử là dòng báo chí mới xuất hiện những năm cuối thế kỷ XX trên thế giới.

Báo điện tử là một hệ thống truyền thông đa phương tiện, hoạt động trên

nền tảng internet, thực hiện chức năng báo chí [9].

Như vậy có thể thấy, để có báo điện tử cần: thông tin báo chí, máy

tính, mạng internet. Những yếu tố này sẽ làm nên đặc trưng riêng biệt của

báo điện tử so với các loại hình báo chí khác. Và đó cũng là cơ sở làm nên

quy tắc riêng cho cách viết bài trên báo điện tử.

1.2.1.2 Đặc trưng của báo điện tử và độc giả của báo điện tử

a/Báo điện tử có nhiều đặc điểm khác biệt so với báo in, phát thanh,

truyền hình. Trong luận văn này, chúng tôi chỉ trình bày một số đặc trưng

của báo điện tử có tác động tới tới việc viết sa-pô cho loại hình báo chí này.



25



Thông tin của báo điện tử được hiện thị trên một màn hình vi tính

(hoặc hiện nay có thể là màn hình điện thoại, thiết bị cầm tay). Độ rung

màn hình, sự phân giải ảnh sáng… là một trong những yếu tố ảnh hưởng

rất nhiều tới thị giác của người đọc. Tiếp xúc quá lâu với màn hình vi tính

có thể ảnh hưởng tới đôi mắt của người đọc và gây khó chịu cho họ. Bởi

vậy, một trong những nguyên tắc khi viết bài cho báo điện tử là viết bài

ngắn với những câu ngắn, đoạn văn ngắn. Nhà báo Trường Giang đúc kết:

“Viết cho báo điện tử cần ngắn gọn, xúc tích, nhằm thẳng đến đối tượng,

chủ đề của bài báo vì tốc độ đọc trên màn hình thường chậm hơn trên báo

giấy khoảng 25%. Cần nhớ rằng, viết để thõa mãn thông tin, ý thích của

người đọc chứ không phải thỏa mãn ý thích của bản thân nhà báo” [37].

Một sự khác biệt cơ bản giữa báo điện tử và báo in là báo in có sự

đồng hiện thông tin trên trang báo trong khi báo điện tử thì thiếu sự đồng

hiện thông tin. Cụ thể là các yếu tố thể hiện thông tin bài viết là tít, sa-pô,

ảnh, chính văn… không thể cùng một lúc xuất hiện trên trang báo do hạn

chế về mặt giao diện màn hình vi tính. Khi độc giả truy cập vào một tờ báo

điện tử thì ngay trên trang chủ của tờ báo này, họ sẽ thấy một loạt những

tin tức nóng nhất, hấp dẫn nhất. Tuy nhiên, chỉ có phần tít, sa-pô (hoặc có

thể thêm avatar) của bài báo được xuất hiện trên trang chủ. Chính sự thiếu

đồng hiện về mặt thông tin này đã ảnh hưởng rất lớn tới việc trình bày

trang báo cũng như biên tập nội dung.

Như đã nói ở trên, do sự thiếu đồng hiện thông tin nên ở trang chủ

của một tờ báo thường xuất hiện rất tin bài. Một trang báo in khổ

40cmx30cm thường chỉ có thể đăng tối đa 20 tin bài. Trong khi đó, trên

trang chủ của một tờ báo có thể lên tới hàng trăm tin bài. Ví dụ trên trang

chủ Vnexpress.net hiển thị 87 tin bài, trang chủ Vietnamnet.vn hiện thị 123

tin bài, trang chủ của Dantri.vn hiện thị 99 tin bài… Với lượng tin bài



26



khổng lồ cùng xuất hiện trên màn hình vi tính sẽ làm tăng khả năng “cạnh

tranh” giữa chính các thông tin cùng xuất hiện trên trang chủ. Bởi vậy, việc làm

thế nào để thu hút sự chú ý của độc giả và kích thích họ nhấp chuột để đọc bài

viết của mình giữa hàng trăm tin bài khác là một nhiệm vụ rất quan trọng.

Hơn thế nữa, báo điện tử có một đặc trưng rất khác biệt là tính đa

phương tiện. Ngoài yếu tố ảnh, văn tự, trên báo điện tử cũng có thể xuất

hiện video hoặc file âm thanh. Thông thường, những yếu tố hình ảnh, video

hay file âm thanh luôn thu hút mắt người xem hơn cả. Và điều đó lại càng

là một thử thách để phóng viên, biên tập viên phải biên tập thế nào để thu

hút độc giả vào tin bài của mình.

Một trong những đặc trưng quan trọng của báo điện tử là thông tin

mang tính tức thời, phi định kỳ bởi vì chúng được lưu trên đĩa từ nên thông

tin có thể xóa đi hay bổ sung bất cứ lúc nào, không chỉ được cập nhật theo

giờ một còn theo phút, theo giây. Điều này tạo ra lợi thế để người làm báo

điện tử có thể cập nhật thông tin một cách nhanh nhất, phù hợp với việc bổ

sung, chỉnh sửa nội dung để tường thuật trực tiếp sự kiện đang diễn ra.

b/ Độc giả của báo điện tử và đặc trưng trong cách đọc báo điện tử

Theo số liệu của Hiệp hội báo chí thế giới và các nhà xuất bản

(WAN-IFRA), trong số 2,5 tỷ người đọc báo của họ (năm 2012) có 500

triệu người đọc báo hàng ngày bao gồm cả báo in và báo trực tuyến và 100

triệu chỉ đọc báo trực tuyến. Lượng độc giả khu vực châu Á tăng 3,5% so

với năm trước [44]. Con số thống kê này cho thấy, lượng độc giả đọc báo

trực tuyến trên thế giới là một con số rất lớn, lớn hơn độc giả báo in và

ngày càng gia tăng ở khu vực châu Á. Với lợi thế độc giả này, báo điện tử

vẫn còn nhiều tiềm năng để phát triển. Tuy nhiên, độc giả của báo điện tử

có những đặc trưng riêng so với độc giả của báo in và khán, thính giả của

phát thanh, truyền hình.



27



Báo điện tử phân cấp nhiều trang bởi thế độc giả của báo điện tử sẽ

đọc báo theo chiều sâu. Nếu như với báo in, khi lật giở một tờ báo, một

trang báo, người đọc sẽ nhìn thấy tổng thể một bài viết và tùy theo sở thích

hoặc thói quen của mình, họ cảm nhận để thấy có muốn đọc bài báo đó hay

không. Độc giả báo điện tử thì không như vậy. Ở ngoài trang chủ, họ chỉ có

thể nhìn thấy tít và sa-pô của một bài báo. Vì vậy, việc có tiếp tục đọc bài

báo đó hay không, họ sẽ căn cứ hoàn toàn vào tít và sa-pô. Như vậy có thể

thấy, đối với độc giả của báo điện tử, sa-pô là một trong những căn cứ quan

trọng để giúp người đọc có quyết định đọc bài báo hay không.

Để viết được một sa-pô thu hút độc giả, kích thích họ đọc bài viết

trang trong, cần phải nắm bắt được đặc trưng độc giả của loại hình báo điện

tử để nắm bắt được sở thích, nhu cầu và thói quen của họ.

Độc giả của báo điện tử thuộc mọi tầng lớp của xã hội, bất kể địa vị,

nghề nghiệp, tuổi tác, giới tính, trình độ học vấn vì thế họ có đặc điểm dị

biệt với nhau. Mỗi một đối tượng độc giả sẽ có sở thích, nhu cầu khác nhau

trong việc tiếp nhận thông tin. Bởi vậy, các báo điện tử hiện nay thường lựa

chọn cho mình một đối tượng độc giả nhất định để triển khai nội dung, hình

thức cũng như cách thức làm báo phù hợp với đối tượng độc giả này. Tuy

nhiên, lượng độc giả chủ chốt của báo điện tử là những người trẻ tuổi. Ví

dụ ở Việt Nam, độc giả của báo Thanh niên online, Vnexpress, Vietnamnet

trong độ tuổi 18-40 chiếm 80.6% [30,tr.41].

Độc giả báo điện tử thường đọc lướt: Theo nghiên cứu của thạc sĩ

Nguyễn Thu Giang trong luận văn” Công chúng Hà Nội với việc đọc báo in

và báo điện tử”, 43,6% số độc giả trên 15 tuổi ở Hà Nội đọc lướt qua nhiều

trang cùng một lúc và chỉ đọc các tin hấp dẫn.

Độc giả báo điện tử thường đọc báo kết hợp cùng với nhiều việc

khác: Cũng trong nghiên cứu của thạc sĩ Nguyễn Thu Giang, 23,3% đọc



28



báo điện tử ở nơi làm việc. Việc đọc báo điện tử ở nơi làm việc (hoặc trong

khi đang làm việc) sẽ giảm sự tập trung của độc giả đối với vào việc đọc

báo. Họ sẽ không có nhiều thời gian dành cho việc thu nhận tin tức nên họ

buộc phải lựa chọn những thông tin có ích nhất, hấp dẫn nhất đối với mình.

Họ sẽ chỉ đọc những tin, bài mà họ thực sự hứng thú, quan tâm.

Độc giả báo điện tử thường đọc cùng lúc nhiều trang báo: Thông

thường, độc giả báo in sẽ chỉ đọc một trang báo. Nếu có nhiều trang báo

một lúc, họ sẽ đọc lần lượt từng trang. Với độc giả điện tử thì không như

vậy. 22% độc giả đọc cùng lúc nhiều trang báo (khảo sát của thạc sĩ

Nguyễn Thu Giang). Với việc cùng lúc đọc nhiều trang báo, số lượng thông

tin để người đọc lựa chọn nhiều hơn cũng có nghĩa là sự cạnh tranh giữa các

tin, bài cũng lớn hơn. Hơn nữa, khi đọc cùng lúc nhiều trang báo, độc giả sẽ

có sự so sánh giữa các báo, đặc biệt là khi có những thông tin trùng nhau.

Như vậy, có thể thấy độc giả báo điện tử có ít thời gian nhưng lại có

nhiều sự lựa chọn thông tin. Vì thế họ sẽ lựa chọn cách đọc hoặc là đọc

lướt, hoặc là chỉ đọc những thông tin khiến họ quan tâm. Vì vậy, để lọt vào

mắt độc giả, một bài báo cần có một sa-pô hấp dẫn.

Bên cạnh đó, để đáp ứng nhu cầu đọc nhanh của độc giả, người viết

báo nên chọn viết dạng sa-pô để giúp người đọc có thể nắm bắt được những

thông tin cốt lõi nhất của toàn bài. Nhờ đó, độc giả sẽ không cần phải đọc

toàn bộ bài viết mà vẫn nắm được những nội dung quan trọng nhất.

1.2.2 Tầm quan trọng của sa-pô trên báo điện tử

Sa-pô có vai trò quan trọng trong sự thành công của một bài báo. Đối

với báo điện tử, vai trò của sa-pô càng quan trọng hơn. Đó là chiếc cầu nối

giúp người đọc nắm bắt linh hồn, nội dung, tư tưởng của bài báo. Nó là

điểm nhấn, tạo sự khác biệt giữa bài báo này với các bài báo còn lại. Độc

giả sẽ không bỏ ra một khoảng thời gian lớn đọc toàn bộ nội dung bài báo



29



để nắm bắt thông tin nếu như họ không bị kích thích, thu hút bởi tít, sa-pô của

bài báo. Đặc biệt, với sự bùng nổ của các phương tiện truyền thông hiện nay,

người đọc có nhiều điều kiện và phương thức để tiết kiệm thông tin mới. Họ

không đủ thời gian để tìm thông tin phía sau một sa-pô không hấp dẫn.

Hơn nữa, ở Việt Nam hiện nay xảy ra một tình trạng rất phổ biến là

sự sao chép tin bài giữa các báo điện tử và đăng tải lại các tin bài trên báo

in lên báo điện tử. Điều này khiến cho sự cạnh tranh giữa các báo điện tử càng

tăng cao khi họ có quá nhiều nội dung đăng tải giống nhau. Với những tin bài

giống nhau như thế, cách giật tít và cách viết sa-pô sẽ làm nên đặc trưng riêng

của từng báo và là yếu tố quan trọng nhất thu hút độc giả.

Với tình trạng cập nhật thông tin nhiều như báo điện tử Việt Nam

hiện nay (từ 100 đến 250 bài mỗi báo), độc giả sẽ gặp nhiều khó khăn trong

việc lựa chọn thông tin. Nội dung của sa-pô sẽ là cách gợi ý hợp lý nhất để

độc giả đưa ra lựa chọn cho mình và sự hấp dẫn của sa-pô chính là vũ khí

thứ 2 sau tít để thu hút độc giả.

Với báo in, sa-pô thường chỉ được sử dụng cho các bài viết dài còn

các dạng tin thường không sử dụng sa-pô. Trong phát thanh, truyền hình,

lời dẫn cũng không phải là yếu tố bắt buộc. Báo điện tử không như thế.

100% bài viết trên báo điện tử đều phải có sa-pô dù đó chỉ là một tin ngắn

(nội dung tin chỉ trên dưới 200 chữ). Sa-pô là yếu tố được trình bày ra trang

chủ, hoặc trang chuyên mục cùng với tít, avatar và là một trong 3 yếu tố

quyết định việc người đọc có nhấp chuột vào tin hay không. Hơn nữa, khi

vào trang nội dung bài viết, báo điện tử có một lợi thế là không bị giới hạn

về mặt diện tích trình bày. Bởi thế, việc sử dụng sa-pô cho tin cũng không

phải là một cản trở trong việc trình bày, in ấn như báo in.



30



Do những đặc trưng về mặt loại hình, sa-pô trên báo điện tử có sự khác

biệt so với sa-pô trên báo in và lời dẫn trong phát thanh, truyền hình. Cụ thể

hơn, sa-pô trên báo điện tử có những yêu cầu khắt khe hơn so với báo in.

Về mặt hình thức: Sa-pô trên báo điện tử thường là một đoạn ngắn

được in đậm để phân biệt với phần chính văn trong bài viết. Phần này cũng

có thể được trình bày với co cho chữ lớn hơn so với co chữ trong phần

chính văn.

Sa-pô trên báo điện tử ngắn gọn: Sa-pô báo điện tử cũng đòi hỏi yếu tố

ngắn gọn làm hàng đầu. Như đã nói, độc giả báo điện tử chủ yếu đọc lướt

nên nhu cầu của họ là nắm bắt thông tin một cách nhanh nhất, đơn giản

nhất, dễ nhìn nhất. Thường sa-pô của báo điện tử cũng không quá 3 câu và

ngắn hơn 70 chữ. Theo nghiên cứu của Thạc sĩ Phạm Thị Mai trong Luận

văn thạc sĩ đề tài “Ngôn ngữ thể loại tin trên báo điện tử Việt Nam hiện

nay” có nghiên cứu và cho kết quả: dung lượng trung bình sa-pô của tin

trên báo điện tử là 30,7 chữ và dung lượng trung bình sa-pô của bài trên

báo điện tử là 45,2 chữ [34, 49].

Để đảm bảo tính ngắn gọn, trong sa-pô thường xuyên sử dụng câu ghép

gồm nhiều mệnh đề, ít sử dụng câu đơn để tránh lặp lại những thành tố

không cần thiết. Sa-pô được viết bằng 1 câu là loại sa-pô được khuyến

khích sử dụng nhiều đối với báo điện tử.

Sa-pô báo điện tử có tính thời sự cao: như đã nói ở trên, tính thời sự là

một trong những yếu tố khiến độc giả dễ tò mò và cũng là một trong những

yêu cầu nổi bật của báo chí nói chung, báo điện tử nói riêng. Báo điện tử

cập nhật thông tin theo từng giờ, thậm chí từng phút nên tính thời sự của nó

càng cần được đề cao. Độc giả luôn luôn bị kích thích nếu như họ được biết

về sự kiện ngay khi nó vừa diễn ra, biết thông tin ngay sau khi nó được

công bố… Bởi vậy, trong sa-pô báo điện tử, thường sử dụng những từ ngữ



31



chỉ thời gian ở thời điểm hiện tại như: “sáng nay”, “chiều nay”, “vào lúc a

giờ sáng nay”… hoặc những từ như “đang”, “vừa”, “mới”, “hiện”… Rất

hiếm khi trong sa-pô báo điện tử tồn tại những từ như „hôm qua” hoặc

những từ chỉ thời gian quá khứ. Trong luận văn ““Ngôn ngữ thể loại tin

trên báo điện tử Việt Nam hiện nay”, thạc sĩ Phạm Thị Mai đã khảo sát

được kết quả 47,7% sa-pô tin trên báo điện tử Việt Nam sử dụng cụm từ

chỉ thời gian [34, tr.63].

Line Rose đánh giá: “Quan trọng nhất là tính thời sự. Ngay từ lúc viết

mào đầu cần cho độc giả biết sự việc đó xảy ra hôm qua hay hôm nay” [24,

tr.36]. Quan điểm này đúng với sa-pô của mọi loại hình báo chí và đặc biệt

phù hợp với sa-pô của báo điện tử và thói quen đọc báo của độc giả báo

điện tử.

Sa-pô báo điện tử thường được trình bày theo mô hình tháp ngược:

Thông thường, sa-pô của báo điện tử được viết theo mô hình tháp ngược

với sự sắp xếp thông tin với độ quan trọng từ cao xuống thấp. Nghĩa là nội

dung chủ chốt của toàn bài nằm ở sa-pô, nội dung quan trọng nhất của sapô nằm ở câu đầu tiên, nội dung quan trọng nhất của câu đầu tiên nằm ở vế

đầu tiên…

Điều này, thực ra đúng với sa-pô nói chung. Trong cuốn Cẩm nang

Medianet (được xây dựng trên cơ sở bài giảng của chương trình Medianet

do Bộ Ngoại Giao Anh tổ chức ở Việt Nam) có viết: “Phần mở đầu một bài

báo được coi là tốt nhất khi nó làm được điều lý tưởng: tóm lược được toàn

bộ nội dung câu chuyện – cô đọng tất cả những thông tin quan trọng vào

một số yếu tố căn bản – nhờ vậy, khán giả, độc giả về cơ bản có thể hiểu

bài báo nói về cái gì ngay từ những dòng đầu tiên”[6, tr.23].

Điều này cũng phù hợp với quan điểm của Vốtxkbôinhikốp và Iyriew

trong cuốn “Nhà báo và thông tin”: “Thường gặp hơn cả là những lead( ý



32



chỉ phần mào đầu) mà trong đó, ngay những dòng đầu tiên người ta đã

nhấn mạnh được chính yếu nhất, còn sau đó, theo thứ tự logic, đưa ra tiếp

những khía cạnh khác của thông tin” [27]. Trong cuốn sách này, hai tác giả

cũng trích dẫn một câu nói nổi tiếng trong sách Ấn Độ để làm tăng thêm

sức thuyết phục cho quan điểm của mình: “Tin tức phải nằm ở mũi tàu chứ

không phải buồng lái”. Hai ông cũng nhấn mạnh hơn: “Nếu thông tin mang

tính đa diện thì từ thông tin đó phải lọc ra những khía cạnh chính để rồi

thể hiện chúng ở phần mở đầu”.

Còn trong bài báo “Viết và trình bày website báo chí” đăng trên Tạp chí

Nghề báo số 10-11/2002, nhà báo Trường Giang có viết: “Thật vô nghĩa

nếu từ dòng thứ ba anh viết hay trong khi người đọc chỉ đọc đến dòng thứ

hai là họ đã bỏ đi rồi” [37].

1.3 Nguyên tắc viết sa-pô cho báo điện tử

Sa-pô trên báo điện tử là một đoạn văn bản rất ngắn nhưng như thế

không có nghĩa là việc viết nó đơn giản và không cần đầu tư thời gian, chất

xám. Ngược lại, viết sa-pô trên báo điện tử gặp một khó khăn rất lớn bởi

chức năng của sa-pô trên báo điện tử mâu thuẫn nhau. Sa-pô phải “cung

cấp cho độc giả thông tin tổng hợp đồng thời lại phải thúc đẩy họ muốn tìm

hiểu nhiều thông tin hơn nữa có nghĩa là cho phép họ chỉ đọc đến đỏ là đủ

nhưng đồng thời lại thúc đẩy họ đọc hết bài báo” [23, tr.77]

Line Rose tác giả cuốn “Nghệ thuật thông tin” có viết: “Khi chuẩn bị

mào đầu, người ta tự hỏi đâu là cái mới nhất, gần nhất, bất ngờ nhất, bất

thường nhất. Điều gì là quan trọng nhất thực sự có giá trị nhất, hấp dẫn

nhất với công chúng quen thuộc của tờ báo. Yếu tố dành được những chỉ số

cao nhất theo 3 giá trị nêu trên sẽ là những điều ta cần phải tìm thấy ở

ngay phần mở đầu của tin tức” [24, tr.83].

Điều quan trọng nhất khi viết sa-pô là phải nắm rõ nội dung bài báo và

chọn được một góc độ để đề cập, tức là chọn một nội dung thông tin được



33



ưu tiên. Chẳng hạn, khi có một tin về tai nạn giao thông, có rất nhiều cách

để triển khai viết sa-pô. Nếu chọn khía cạnh kinh tế, có thể đưa ra những

con số thiệt hại do tai nạn giao thông gây ra đối với xã hội, với các hãng

bảo hiểm, với cá nhân… Nếu chọn khía cạnh cảnh báo thì có thể liệt kê các

biện pháp xử lý vi phạm mà chính phủ đưa ra với các loại xe và các dự án

cải thiện hệ thống đường sá… Nếu chọn khía cạnh giải thích thì có thể nêu

ra các nguyên nhân dẫn đến việc gia tăng các tai nạn giao thông, đặc điểm

của các tai nạn, những địa điểm thường xảy ra tai nạn. Hoặc cũng có thể

bắt đầu bằng cách kể chuyện về cuộc sống của nạn nhân hoặc phân tích lỗi

của người lái xe dẫn đến tai nạn… Vấn đề ở đây, là tùy theo định hướng

của tòa soạn và mục đích bài viết của mình, phóng viên lựa chọn khía cạnh

phù hợp để truyền tải nội dung tới độc giả của mình một cách hiệu quả

nhất. Nhưng chú ý rằng một bài báo hay và có ảnh hưởng xã hội luôn liên

quan đến lợi ích độc giả. Và điều này, tốt nhất nên được thể hiện ngay ở

phần sa-pô để tạo sự chú ý với độc giả. Điều này rất phù hợp với nhận định

của nhà báo Linda Sherwood - người đứng chuyên mục “Học viết báo”,

thuộc phiên bản điện tử của tờ NewYork Times: “Tất cả mọi thứ đều bắt

đầu từ một sa-pô tốt” [53].

Một trong những nguyên tắc khi viết sa-pô là nhà báo nên coi trọng thời

giờ của độc giả và dĩ nhiên không nên cố sức kéo độc giả vào bài viết của

mình bằng một sa-pô đánh lừa kiểu “treo đầu dê bán thịt chó”. Đây là cách

viết bài giật gân, câu khách rẻ tiền , một trong những sai lầm lớn nhất của

người làm báo chuyên nghiệp nhưng lại là kiểu viết sa-pô khá phổ biến trên

báo điện tử thời gian gần đây.

Nguyên tắc tiếp theo là cần phải giới hạn phạm vi đề cập của bài viết

trong sa-pô. Sa-pô cần dựng lên được kết cấu cho phần còn lại của bài báo.

Nếu có một sa-pô tốt, phần còn lại sẽ đến một cách rất rõ ràng. Rất nhiều

phóng viên mất nhiều thời gian cho việc nghĩ một sa-pô phù hợp. Để



34