1 Tổng quan về kiều hối

có nguồn gốc là thu nhập của người lao động, dân di cư ở nước

ngoài, được thể hiện trong cán cân thanh toán quốc tế là các khoản

chuyển tiền (ròng)”. Mặc dù việc chuyển tiền (remittances) có thể

mang tính quốc tế hoặc nội địa (giữa các vùng khác nhau của cùng một

nước) nhưng trong luận án chỉ đề cập đến việc chuyển tiền quốc tế

(international remittances). Theo Puri & Ritzema (1999), kiều hối

(international remittances) có thể được định nghĩa là “phần thu nhập

của người lao động ở nước ngoài gửi về nước”.

Theo quyết định 170/1999/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ ngày

19/08/1999 đã giải thích định nghĩa về kiều hối: “Kiều hối là các ngoại

tệ tự do chuyển đổi được chuyển vào Việt Nam theo các hình thức

sau:Chuyển ngoại tệ thông qua các tổ chức tín dụng được phép;

Chuyển ngoại tệ thông qua các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tài

chính bưu chính quốc tế; Cá nhân mang ngoại tệ theo người vào Việt

Nam. Cá nhân ở nước ngoài khi nhập cảnh vào Việt Nam có mang theo

ngoại tệ hộ cho người Việt Nam ở nước ngoài phải kê khai với Hải

quan cửa khẩu số ngoại tệ mang hộ từ nước ngoài gửi về cho người thụ

hưởng ở trong nước.

Như vậy, quan điểm về định nghĩa kiều hối của Việt Nam thống

nhất với định nghĩa của Ngân hàng thế giới và luận án dựa vào quan

điểm thống nhất này làm cơ sở lý luận cho phân tích.

1.1.2 Sơ lược về dòng chu chuyển kiều hối toàn cầu

Trên khắp thế giới, nhóm nước nhận kiều hối nhiều nhất trong năm

2010 bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc, Mêhicô, Philippin và Pháp. Báo cáo

mới cập nhật của Ngân hàng thế giới (WB) nhận định kiều hối toàn thế giới

năm 2013 ước tính đạt 534 tỉ USD và sẽ tăng lên 685 tỉ USD vào năm 2015.

8



Trong đó, các nước đang phát triển sẽ nhận được tổng cộng 406 tỉ USD

kiều hối năm 2012, tăng 6,5% so với năm 2011. Dẫn đầu danh sách này là

Ấn Độ với 70 tỉ USD. Theo sau là Trung Quốc (66 tỉ USD), Philippines và

Mexico (cùng 24 tỷ USD), Nigeria (21 tỉ USD), Hy Lạp (18 tỉ USD),

Pakistan và Bangladesh (cùng 14 tỉ USD).

1.1.3 Các nhân tố ảnh hưởng tới dòng kiều hối giữa các quốc gia

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng có 3 nhóm nhân tố cơ bản có thể tác

động đến dòng kiều hối: 1) nhóm các yếu tố tác động bởi tình cảm

(altruistic); 2) nhóm các yếu tố kinh tế vi mô (micro-economic) và 3) nhóm

các yểu tố kinh tế vĩ mô (macro-economic)

Từ những nhân tố cơ bản có thể tác động đến dòng kiều hối, có thể

phân tích những nguyên nhân hình thành dòng tiền kiều hối giữa các quốc

gia như sau:

Nguyên nhân thứ nhất là khoảng cách chênh lệch về tiền lương giữa

nước giàu và nước nghèo.

Nguyên nhân thứ hai là do những người định cư ở nước ngoài có nhu

cầu muốn trở về quê hương đầu tư sản xuất kinh doanh với mong muốn tìm

kiếm lợi nhuận và đóng góp công sức của bản thân trong công cuộc xây

dựng và phát triển quê hương.

Nguyên nhân thứ ba là người di cư thường gửi tiền về nhà vì anh ta

quan tâm tới cuộc sống của gia đình anh ta ở quê nhà. Với động cơ này,

người đi lao động hoặc sống ở nước ngoài cảm thấy giảm bớt lo lắng cho

gia đình của mình tại quê hương họ.

Nguyên nhân thứ tư có thể phân tích về nhân khẩu học. Khi dân số

ngày càng già đi, các quốc gia phát triển sẽ phải tìm các nguồn lao động

khác để thúc đẩy kinh tế bởi lẽ nếu không có những người lao động mới,

9



chính phủ sẽ tới lúc không đủ tiền để trả lương hưu cho số người già

đang tăng.

Nguyên nhân thứ năm là do các quốc gia tiếp nhận kiều hối ngày càng

đưa ra nhiều chính sách ưu đãi nhằm thu hút dòng tiền kiều hối về nước,

coi như một dòng vốn ngoại tệ từ bên ngoài.

Nguyên nhân thứ sáu là thanh toán các khoản nợ. Thông thường các

gia đình phải vay tiền để trang trải chi phí cho người đi xuất khẩu lao động

hoặc sang học tập ở nước ngoài, với hy vọng rằng sau một thời gian lao

động và học tập hoặc có việc làm, họ sẽ gửi một phần tiền về để thanh toán

một phần hoặc toàn bộ các khản nợ trước đó. Đây thực chất giống như một

khoản đầu tư.

Động cơ cuối cùng có thể xem xét là động cơ đồng bảo hiểm. Người di

cư có thể đầu tư vào bất kể tài sản tài chính nào tại nước mình làm việc,

nhưng lại không thể tránh được những rủi ro do thị trường tài chính không

hoàn hảo. Chính vì vậy, một chỗ dựa vững chắc để giảm thiểu rủi ro này là

chuyển tiền về cho gia đình.

1.1.4 Tác động của kiều hối đến phát triển kinh tế xã hội của các nước

đang phát triển

1.1.4.1 Những tác động tích cực của kiều hối đến phát triển kinh tế xã

hội của các nước đang phát triển

Những đóng góp tích cực của kiều hối đến phát triển kinh tế xã hội trên

một số điểm nổi bật sau: kiều hối là kênh cung cấp ngoại tệ mạnh, làm tăng

dự trữ ngoại hối và tài trợ cho thâm hụt cán cân vãng lai; góp phần thúc đẩy

đầu tư và tiêu dùng, là động lực cho tăng trưởng kinh tế; kiều hối mang

tính ổn định, giảm thiểu rủi ro tín dụng và gánh nặng nợ nần; góp phần

hoàn thiện hệ thống tài chính non trẻ và chuyển giao kiến thức, công

10



nghệ; góp phần giảm đói nghèo ở các nước đang phát triển; kiều hối có

tác động tích cực đến nguồn nhân lực. Kiều hối có thể giúp gia đình nhận

kiều hối đầu tư nhiều hơn vào nguồn nhân lực dưới dạng tăng chi tiêu cho giáo

dục và sức khỏe.

1.1.4.2 Những tác động tiêu cực của kiều hối đến phát triển kinh tế xã

hội ở các nước đang phát triển

Những hạn chế cơ bản của dòng kiều hối được thể hiện ở những điểm

như: kiều hối làm gia tăng tình trạng đô la hoá; gia tăng độ nhạy cảm với

ngoại tệ trong nền kinh tế; gây ra những trở ngại trong việc xác định

lượng tiền cung ứng’ làm tăng nguy cơ lạm phát; việc sử dụng ngoại tệ

từ kiều hối còn nhiều bất cập; tác động của kiều hối đến thị trường lao động:

các thành viên của gia đình nhận tiền kiều hối có thể phụ thuộc vào nguồn tiền

kiều hối và không nỗ lực lao động.

1.2 Tổng quan về chính sách kiều hối

1.2.1 Khái niệm và nội dung chính sách kiều hối

Chính sách kiều hối là hệ thống các biện pháp, các chính sách vĩ mô và

vi mô nhằm thu hút, quản lý và sử dụng có hiệu quả nguồn kiều hối phục vụ

cho công cuộc phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Nội dung của chính sách kiều hối bao gồm:

*) Chính sách quản lý ngoại hối

*) Chính sách khuyến khích người định cư nước ngoài và lao động nước

ngoài đầu tư về nước

*) Chính sách xuất khẩu lao động

11



*) Chính sách về tự do hoá các dịch vụ tài chính ngân hàng.

*) Cạnh tranh dịch vụ kiều hối

1.2.2 Chính sách nhằm thu hút dòng kiều hối phục vụ cho phát triển

kinh tế và xã hội ở các nước đang phát triển

Một là, phát triển và hoàn thiện cơ sở luật pháp quốc tế thông qua các

hiệp định, thỏa thuận ký kết song phương và đa phương chính thức với các

nước và các tổ chức quốc tế trên thế giới.

Hai là, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm bảo hộ và tạo điều kiện cho

doanh nhân, tri thức kiều bào về nước làm việc, đầu tư kinh doanh, khuyến

khích việc hình thành các hiệp hội chuyên ngành, mở rộng hợp tác trong

cộng đồng và với nước ngoài.

Ba là, tích cực hỗ trợ cư dân cư trú ở nước ngoài ổn định và phát triển,

giữ gìn bản sắc dân tộc thông qua việc mở rộng các hoạt động giao lưu trên

nhiều mặt như văn hóa, giáo dục, thể thao, từ thiện… giữa cộng đồng kiều

bào trong và ngoài nước.

Bốn là, cần nghiên cứu đánh giá cụ thể tình hình cộng đồng của từng

nước, từng khu vực nhằm khuyến khích, động viên kịp thời những nhân tố

tích cực, phát huy thế mạnh của cộng đồng, hạn chế mặt tiêu cực, tranh thủ

tối đa đóng góp của kiều bào cho sự nghiệp phát triển đất nước.

Năm là, làm cho kiều bào tiếp cận và hiểu các chính sách phát triển

kinh tế xã hội của đất nước một cách nhanh chóng, chính xác và đúng đắn.

1.2.3 Chính sách quản lý và nâng cao hiệu quả sử dụng dòng kiều hối

Một là, Nhà nước thực thi các chính sách nhằm định hướng hoặc tạo

động lực để kiều hối đầu tư vào khu vực sản xuất và các lĩnh vực con người

như giáo dục và sức khỏe cộng đồng… nhằm tạo ra các hiệu ứng phát triển

tích cực về dài hạn cho đất nước.

12