2 Khảo sát kỹ năng viết sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi trẻ online

Trung bình Dưới



Báo



chữ/sa-pô



40 Trên



chữ



chữ



40 Sa-pô



Sa-pô dài



ngắn nhất nhất



Vietnamnet



41,9



38%



62% 25



48



Vnexpress



35,7



59%



32% 26



59



Tuổi trẻ



44,2



52%



48% 24



105



Bảng 2.1 Kết quả khảo sát dung lượng của báo điện tử Vnexpress,

Vietnamnet, Tuổi trẻ online

Nhìn vào bảng số liệu này có thể thấy, lượng từ trung bình trong sapô của ba báo không chênh lệch nhau quá nhiều. Đây cũng là lượng từ

thích hợp để người đọc không bị cảm giác ngại khi đọc sa-pô vì quá dài.

Với nội dung được truyền tải trong khoảng 35-45 chữ, người đọc cũng dễ

dàng tiếp nhận và ghi nhớ được nội dung thông tin. Nó cũng phù hợp với

nghiên cứu của của Thạc sĩ Phạm Thị Mai trong Luận văn thạc sĩ đề tài

“Ngôn ngữ thể loại tin trên báo điện tử Việt Nam hiện nay” có nghiên cứu

và cho kết quả: dung lượng trung bình sapo của tin trên báo điện tử là 30,7

chữ và dung lượng trung bình sapo của bài trên báo điện tử là 45,2 chữ [34].

2.2.1.1 Dung lượng sa-pô của báo Vietnamnet

Giới hạn lượng chữ trong sa-pô của báo Vietnamnet được quy đinh

là 50 chữ. Trong đó, lượng sa-pô dài trên 40 chữ chiếm hơn một nửa số sapô của toàn trang. Trên thực tế, các sa-pô của báo dài đều là những sa-pô

chưa được biên tập kỹ càng để đạt được độ ngắn tối đa.

Nhà báo Hương Giang (ban Văn Hóa báo Vietnamnet cho biết):

“Tòa soạn có quy chuẩn cho sa-pô là 50 chữ. Đôi khi, có những sa-pô chứa

nhiều nội dung, tôi viết dài quá số lượng thì ngày cms sẽ báo lỗi và không

cho phép xuất bản.Khi đó, tôi phải chỉnh sửa, cắt gọt từ ngữ để cho vừa

vặn với con số mà tòa soạn yêu cầu.Đây là trường hợp ít gặp còn hầu như

bài viết của tôi, sa-pô chỉ có độ dài từ 40 đến 45 chữ”.



43



Từ kết quả khảo sát trên trang Vietnamnet và phỏng vấn phóng viên

của tòa soạn có thể thấy, hiện nay, phóng viên của Vietnamnet mới chỉ viết

sa-pô ngắn để đối phó với yêu cầu tòa soạn chứ chưa thực sự có sự chuyên

tâm để viết một sa-pô ngắn vì chất lượng bài viết và vì độc giả.

2.2.1.2 Dung lượng sa-pô của báo Vnexpress

Đối với báo Vnexpress, không có có biện pháp khống chế dung

lượng của sa-pô. Phóng viên của tòa soạn này cho biết, tòa soạn có quy

chuẩn là 30 chữ cho sa-pô nhưng có nhiều trường hợp ngoại lệ khi viết bài.

Chỉ khi sa-pô dài quá 3 dòng (hiện thệ trên phần mềm cms) thì mới bắt

buộc phải cắt ngắn.Bởi vậy, nhiều sa-pô trên Vnexpress rất dài, thậm chí có

những sa-pô lên tới 59 chữ.

Ví dụ bài viết “Lùi thời hạn trình Luật đất đai” đăng ngày 22/2 có

sa-pô: “Dự luật đất đai sửa đổi thuộc chương trình cho ý kiến tại kỳ họp

thứ tư, tuy nhiên Chính phủ đề nghị chuyển sang kỳ họp thứ năm và thông

qua tại kỳ họp thứ sáu (cuối 2013) để có thêm thời gian chuẩn bị trình

Quốc hội cùng với việc thông qua Hiến pháp 1992 sửa đổi”.

Tuy nhiên, những sa-pô dài như thế này rất ít khi xuất hiện trên

Vnexpress. Ngược lại, sa-pô của báo này viết tương đối ngắn với số lượng

khảo sát ngày 20.2 tại 3 mục là xã hội, văn hóa, pháp luật, trung bình sa-pô

dài 35 chữ/bài (khảo sát 39 bài). Trong đó, có nhiều bài viết với sa-pô rất

ngắn (chỉ dưới 20 chữ). Ví dụ, chỉ tính riêng mục mục xã hội, trong số 15

bài ngày 222 có 3 bài có sa-pô dưới 20 chữ.

Như vậy có thể thấy, mặc dù không đặt ra một quy chuẩn về độ dài –

ngắn khi viết sa-pô nhưng các phóng viên của Vnexpress khi thực hiện bài

viết đã chú trọng nhiều tới phần sa-pô của bài. Đây cũng là một lưu ý quan

trọng và cần thiết đối với việc viết sa-pô cho báo điện tử.

2.2.1.3 Dung lượng sa-pô của báo Tuổi trẻ online



44



Tòa soạn Tuổi trẻ online không có quy chuẩn cho lượng chữ được

phép xuất hiện trên sa-pô nên trên báo này nên xuất hiện tình trạng sa-pô

dài ngắn không đều. Sa-pô dài 50-60 chữ xuất hiện nhiều trên báo Tuổi trẻ

online và đều là những sa-pô dài và thừa.

Một sa-pô trên báo Tuổi trẻ online dài 105 từ: “Phó thủ tướng

Nguyễn Xuân Phúc vừa có ý kiến giao bộ trưởng Bộ Văn hóa - thể thao và

du lịch, bộ trưởng Bộ Y tế theo thẩm quyền và trách nhiệm chỉ đạo thanh

tra việc chấp hành pháp luật về đầu tư xây dựng cơ bản, kết luận về chất

lượng xây dựng đối với dự án đầu tư xây dựng Bệnh viện Thể thao Việt

Nam (thuộc Bộ VH-TT&DL) và xử lý sau thanh tra Bệnh viện Răng hàm

mặt trung ương TP.HCM (thuộc Bộ Y tế) theo quy định pháp luật, báo cáo

kết quả lên Thủ tướng Chính phủ”.(Xử lý sau thanh tra Bệnh viện Răng

hàm mặt T.Ư TP.HCM, 26/3)

Việc chênh lệch về độ dài giữa các sa-pô là yếu tố không tránh khỏi

vì nó tùy thuộc vào trình độ xử lý ngôn từ, rút gọn vấn đề cũng như phong

cách của từng người viết. Tuy nhiên, khi nằm trên cùng một tờ báo, sự

chênh lệch quá lớn (lên tới 81 chữ của báo Tuổi trẻ online) cho thấy sự

không thống nhất và thiếu chuyên nghiệp trong khâu viết sa-pô của các

phóng viên, biên tập viên. Hơn nữa, khi các sa-pô này cùng xuất hiện ngoài

trang chủ hoặc trang chuyên mục sẽ làm xấu đi bố cục trang báo. Nhược

điểm này là hệ quả của việc tòa soạn báo Tuổi trẻ online không có quy định

về lượng chữ sử dụng cho sa-pô.

Trên thực tế, việc báo điện tử sử dụng lại bài viết trên báo in ở Việt

Nam hiện nay rất phổ biến. Do sự khác nhau về loại hình báo chí, các bài

viết của báo in khi được đăng tải trên báo điện tử, cần được biên tập lại,

nhất là phần sa-pô để phù hợp hơn. Tuy nhiên, báo Tuổi trẻ online đã

không biên tập sa-pô khi sử dụng lại bài viết trên Tuổi trẻ phiên bản báo



45



giấy. Riêng với các tin ngắn, tin sâu của báo in, Tuổi trẻ online thường cắt

đoạn văn đầu tiên để làm thành sa-pô cho bài trên báo điện tử. Đây chính là

một trong những nguyên nhân dẫn tới việc sa-pô trên báo Tuổi trẻ online

dài và không thể kiểm soát được số chữ.



46



Sa-pô ngắn dài cùng xuất hiện trên báo Tuổi trẻ online. Sự chênh lệch về

số chữ giữa các sa-pô làm mất đi tính thẩm mỹ của trang báo

Như vậy, sau khi khảo sát có thể thấy, sa-pô báo Vnexpress tương

đối ngắn, sa-pô báo Vietnamnet có độ dài trung bình nhưng vẫn có thể biên

tập để rút gọn còn sa-pô báo Tuổi trẻ online quá dài và không có sự đồng

đều về mặt dung lượng.

2.2.2. Vấn đề sử dụng câu trong sa-pô trên ba báo Vnexpress,

Vietnamnet và Tuổi trẻ online

Báo



Sa-pô 1 câu



Sa-pô 2 câu



Sa-pô từ 3 câu

trở lên



Vietnamnet



65%



29%



6%



Vnexpress



70%



30%



0%



Tuổi trẻ online



66%



18%



16%



Bảng 2.2 : Kết quả khảo sát vấn đề sử dụng số lượng câu trên báo điện tử

Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi trẻ online

Kết quả này cho thấy, cả ba báo đều rất chú trọng việc viết sa-pô

ngắn gọn trong vòng 1 câu. Các câu này đều là câu ghép, nhiều mệnh đề.

Các sa-pô hai câu thường được sử dụng là hai cũng là hai câu ghép. Tách ra

hai câu là cách để không quá ôm đồm nội dung trong một câu, nhằm giúp

độc giả tiếp nhận thông tin một cách dễ hiểu hơn. Trên thực tế, nếu diễn

giải những câu này thành các câu đơn thì lượng chữ sẽ dài hơn. Như vậy có

thể thấy, ba báo điện tử chúng tôi khảo sát đã ý thức được viết sử dụng câu

ghép nhiều mệnh đề là kỹ năng quan trọng trong việc viết sa-pô ngắn.

Ví dụ trên báo Vnexpress ngày 20.2 có bài “Canh bạc đầu tư ra nước

ngoài” với phần sa-pô: “Các doanh nghiệp xem đầu tư ở nước ngoài như

đ

" ào ao ra biển "để săn cơ hội lớn . Còn giới chuyên gia lo ngại nế u quản



47



không chặt , mang hàng tỷ USD đ ến xứ người chỉ là canh bạc tất tay khi

trong nước còn nhiề u khó khăn”

Hoặc bài viết “10.000 thí sinh dự giải Trần Đại Nghĩa” trên báo Tuổi

trẻ Online có sa-pô: “Giải Trần Đại Nghĩa năm thứ 10 do báo Giáo Dục

TP.HCM phối hợp cùng Học viện Yola tổ chức vừa tổng kết và phát thưởng

sáng 12-5 tại Trường THPT Lê Quý Đôn, TP.HCM. Giải đã thu hút khoảng

10.000 học sinh từ lớp 8-12 các trường THCS và THPT tại TP.HCM và các

tỉnh thành phía Nam”.

Tuy nhiên trên báo Tuổi trẻ online vẫn có tới 16% bài viết sử dụng

trên 3 câu ở sa-pô. Theo khảo sát, 100% bài viết này đều là bài viết được

sản xuất bởi báo in Tuổi trẻ. Báo Tuổi trẻ online chỉ đăng tải lại bài viết

nhưng lại không biên tập lại sa-pô.

2.2.3 Cấu trúc sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi trẻ

online

Cấu trúc hiệu quả nhất khi viết sa-pô là hình tam giác ngược ngược.

Theo đó, những thông tin chính yếu nhất sẽ được thể hiện ở câu đầu tiên.

Những nội dung quan trọng nhất của câu đầu tiên sẽ được trình bày ở

những vế đầu tiên. Tuy nhiên, cả ba báo Vnexpess, Vietnamnet và Tuổi trẻ

online đều ít khi sử dụng cấu trúc này khi viết sa-pô. Khảo sát 25 tin bài

thuộc mục Kinh tế của mỗi báo trong 2 ngày: 25/3 và 26/3/2013 trên báo

Vnexpress chỉ có 7 sa-pô được viết theo hình tháp ngược, báo Vietnamnet

và Tuổi trẻ online chỉ có 5.

Một số sa-pô hình tam giác ngược có thể lấy làm dẫn chứng:“Mức

giải ngân 2,7 tỷ USD trong FDI quý I tăng hơn 7% so với cùng kỳ 2012.

Vốn đăng ký của nhà đầu tư ngoại cũng đạt hơn 6 tỷ USD, tăng 63,6%.(

Bài viết “Giải ngân 2,7 tỷ USD vốn FDI trong quý I” ngày 25/3/2013 – báo

Vnexpress)



48



Hoặc: “Giá sữa, nhất là sữa ngoại liên tiếp tăng mạnh, tăng bất hợp

lý khi đầu vào không biến động, tăng không không cần đăng ký và lách luật

để tăng giá… xem ra, giá sữa còn hơn cả độc quyền” (Bài “Giá sữa hơn cả

độc quyền” ngày 25/3/2013 trên Vietnamnet).

Hoặc “Giá này rẻ hơn gần 40 tỷ đồng so với mức được Hội đồng

quản trị Công ty Đô thị Dầu khí - chủ sở hữu tòa nhà ước tính hồi cuối

năm 2012” (“Tòa nhà cao nhất Bạc Liêu đấu giá khởi điểm 202 tỷ đồng” –

ngày 25/3/2013 đăng trên Tuổi trẻ Online).

Ngoài một số ít các sa-pô được viết theo hình tam giác ngược, các

sa-pô còn lại hầu hết được diễn đạt theo cấu trúc câu: thời gian, ai/cái gì –

làm gì/ ra sao… Đặc biệt, trên báo Tuổi trẻ online, đây là cách viết lặp đi

lặp lại với mọi dạng tin, bài.

Ví dụ: “Hiệp hội Du lịch TP.HCM (HTA) và Hãng hàng không

Vietnam Airlines (VNA) đã chọn tám doanh nghiệp lữ hành tại TP.HCM

tham gia chương trình khuyến mãi kích cầu du lịch nội địa bằng đường

hàng không (“Giảm 40% giá tour nội địa” – Tuổi trẻ ngày 25/3/2013). Nội

dung quan trọng nhất của sa-pô này là 8 doanh nghiệp lữ hành tại Tp.HCM

được chọn tham gia chương trình khuyến mãi du lịch bằng đường hàng

không. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng nhất đã không được đưa lên ngay ở

phần đầu của sa-pô. Nếu viết theo mô hình tam giác ngược, sa-pô này có

thể được sửa thành: “8 doanh nghiệp lữ hành tại TP.HCM sẽ tham gia

chương trình khuyến mãi kích cầu du lịch nội địa bằng đường hàng không

theo sự lựa chọn của Hiệp hội Du lịch TH.HCM và Hãng hàng không

Vietnam Airlines”.

Hoặc: “Bà Phó Nam Phượng, phó giám đốc Trung tâm Xúc tiến

thương mại và đầu tư TP.HCM (ITPC), cho biết sẽ tiếp tục tổ chức đưa

doanh nghiệp VN sang thăm và làm việc tại Myanmar nhằm xúc tiến đầu tư



49



thương mại giữa hai nước trong tháng 6” (“Đẩy mạnh xúc tiến thương mại

tại Myanmar” ngày 25/3/2013 trên Vietnamnet). Nội dung chính của sa-pô

này là việc tiếp tục tổ chức đưa doanh nghiệp Việt Nam sang thăm và làm

việc tại Myanmar. Nội dung này khi được đưa lên đầu sa-pô theo mô hình

tam giác ngược sẽ thành: “Sẽ tiếp tục tổ chức đưa doanh nghiệp VN sang

thăm và làm việc tại Myanmar nhằm xúc tiến đầu tư thương mại giữa hai

nước trong tháng 6”. Đó là lời khẳng định của bà Phó Nam Phượng, phó

giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại và đầu tư TP.HCM (ITPC).

Rõ ràng, khi được viết bằng mô hình tam giác ngược, nội dung chính

của thông tin sẽ được nhấn mạnh hơn. Những thông tin độc giả cần biết sẽ

đập ngay vào mắt họ ngay từ những từ, những chữ đầu tiên khiến họ nắm

bắt được thông tin nhanh, hiệu quả nhất.

So sánh cùng một sự kiện, khi hai báo đưa mô hình viết khác nhau sẽ

cho thấy hiệu quả khác nhau.Ví dụ cùng viết về vấn đề Ngân hàng Nhà

nước quyết định hạ trần lãi suất huy động với tiền gửi dưới 12 tháng, các

báo có sa-pô như sau:

“Chiều 25-3, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã công bố quyết định

hạ trần lãi suất huy động đố i với tiề n gửi dư ới 12 tháng bằ ng đồ ng VN

xuống mức 7,5%/năm thay vì 8%/năm như trước đó, áp dụng từ ngày 26-3”

(Tuổi trẻ Online) – theo mô hình tam giác thường

“Quyết định giảm lãi suất được Ngân hàng Nhà nước được đưa ra

ngay sau khi có thông tin chỉ số giá tiêu dùng cả nước tháng 3 giảm

0,19%” (Vnexpress) – theo mô hình tam giác ngược.

Thông tin chính của hai sa-pô này là “Quyết định giảm lãi suất”. Báo

Tuổi Trẻ Online diễn đạt thông tin này theo cách thông thường trong khi đó

báo Vnexpress nhấn mạnh thông tin này ngay từ những chữ đầu tiên của

sa-pô bằng cách sử dụng câu bị động. Cách viết theo mô hình tam giác



50



ngược của báo Vnexpress vừa nhấn mạnh thông tin chính, lại vừa ngắn gọn

hơn so với báo Tuổi trẻ online

Như vậy có thể thấy, để có thể viết sa-pô theo mô hình tam giác

ngược, nhà báo cần phải nắm bắt được thông tin quan trọng nhất và có khả

năng sử dụng ngôn ngữ, biện pháp tu từ. Nếu viết được sa-pô theo cấu trúc

tam giác ngược, hiệu quả sa-pô mang lại cho bài báo sẽ cao hơn. Tuy nhiên

hiện tại, cả ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi trẻ online đều chưa thực

sự chú trọng tới nguyên tắc viết sa-pô này.

2.2.4 Cách xử lý số liệu trong sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet

và Tuổi trẻ online

Số liệu là thông tin rất cần thiết đối với báo chí nhưng nếu sử dụng

không khéo léo có thể gây ra nhàm chán, khô khan. Số liệu đó nếu như

không được xử lý theo hướng thiết thực cho bạn đọc thì độc giả sẽ rất khó

ghi nhớ cũng như ấn tượng với nó.

Đặc trưng của sa-pô là ngắn gọn, dễ hiểu và dễ nhớ nên khi sử dụng

số liệu, người viết cũng cần có sự xử lý để số liệu xuất hiện với tần suất

phù hợp và dễ nhớ đối với người đọc.

Cả ba báo Vnexpress, Tuổi trẻ Online và Vietnamnet đều không sử

dụng quá nhiều số liệu trong sa-pô. Theo khảo sát 50 tin bài mục kinh tế tài chính có sử dụng số liệu trên 3 báo này vào ngày 30/3/2013 và

31/3/2013 cho thấy: 72% sa-pô của báo Vnexpress sử dụng số liệu, 80% sapô của Tuổi trẻ online sử dụng số liệu và chỉ có 44% sa-pô của báo

Vietnamnet có sử dụng số liệu.

Trong 1 sa-pô không xuất hiện quá 4 số liệu. Khi sử dụng 3 đến 4 số

liệu thì đây đều là những số liệu tương đối (%, áng chừng (khoảng)).Vì

vậy, người đọc không bị rối mắt khi phải tiếp nhận quá nhiều số liệu trong

một đoạn văn ngắn.



51



Ví dụ trong bài viết “Gần 1.000 tỷ đồng xây mới khu tập thể Nghĩa

Đô” đăng trên Vnexpress ngày 30.3 có sa-pô: “Công trình bao gồm 515

căn hộ đáp ứng cho quy mô dân số khoảng 2.100 người, trong đó có 215

căn chủ đầu tư được kinh doanh để thu hồi vốn”. Sa-pô này sử dụng 3 số

liệu là 515, 2.100 và 215. Đây là những con số rất cụ thể nhưng không đến

mức khó nhớ so với người đọc.

Hoặc sa-pô: “Chố t ngày gia o di ̣ch thứ sáu quanh mố c 1.597 USD,

giá vàng quốc tế khép lại một tuần với mức gi ảm gần 0,8%. Giới chuyên

giá dự đoán giá sẽ đi lên trong tuần tới nhưng khó phá vỡ ngưỡng cản

1.620 USD” (“'Giá vàng khó phá vỡ ngưỡng



1.620 USD tuầ n tới '” đăng



trên Vietnamnet ngày 30/3/2013). Sa-pô này sử dụng 3 số liệu được sử

dụng trong sa-pô và đều là những số liệu cần thiết. Sở dĩ số liệu 1.597 và

1.620 không được xử lý áng chừng bởi với thông tin kinh tế, nhất là sự biến

động của giá vàng thì con số này cần chính xác tuyệt đối.

Với những số liệu không đòi hỏi độ chính xác cao, ba báo này đều có

những cách xử lý số liệu là làm tròn, áng chừng để người đọc dễ dàng tiếp

nhận thông tin hơn.Ví dụ sa-pô: “ Vàng vừa có một ngày tăng gần nửa

triệu đồng mỗi lượng trong khi giá quốc tế đi xuống, khiến chênh lệch giữa

hai đầu nới rộng” (Hậu đấu thầu, chênh lệch giá vàng càng rộng hơn” ngày

29/3/2013 trên Vnexpress). Số liệu gần nửa triệu đồng được làm tròn từ

hàng loạt số liệu chi tiết trong bài. Cách viết tổng quát này cho phép người

đọc dễ dàng tiếp nhận thông tin hơn mà ảnh hưởng tới tính chính xác của

số liệu.

Theo khảo sát chúng tôi nhận thấy khả năng xử lý số liệu ở sa-pô

trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi trẻ onlinetương đối tốt.Các báo

này đều không tham đưa số liệu và đều biết cách xử lý số liệu cho ngắn

gọn, dễ nhớ và ấn tượng hơn. Nhờ vậy, khi đọc sa-pô có số liệu trên các



52



báo này, độc giả không bị rối mà ngược lại, luôn bị ấn tượng bởi các con

số.

2.3 Khảo sát tính hiệu quả của sa-pô trên ba báo Vnexpress,

Vietnamnet, Tuổi trẻ online

Một sa-pô hiệu quả là sa-pô đáp ứng được ít nhất 1 trong hai tiêu chí

sau: mới và hấp dẫn. Mới ở đây là tính thời sự của thông tin và hấp dẫn là

khả năng khơi gợi, thu hút của thông tin. Khi đạt được một trong hai (hoặc

cả hai) tiêu chí này, sa-pô đó được coi là một sa-pô hiệu quả.

2.2.1 Tính thời sự của sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi trẻ

online

Tính thời sự là một trong những yếu tố quan trọng làm nên sức hút

đối với độc giả, nhất là độc giả báo mạng – những người muốn nắm bắt

thông tin nhanh chóng, tức thời. Nhất là với những tin tức sự kiện xã hội

nóng, yếu tố thời sự luôn được đặt lên hàng đầu.

Báo



Sa-pô có yếu tố thời gian



Vnexpress



32,1%



Vietnamnet



32,2%



Tuổi trẻ online



75%



Bảng 2.3: Kết quả khảo sát tỷ lệ sử dụng sa-pô có yếu tố thời gian trong

mục Xã hội của ba báo Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi trẻ online

2.3.1.1 Tính thời sự của sa-pô trên báo Vietnamnet

Trên Vietnamnet, ít sa-pô mang tính thời sự. Cụ thể, trong số 21 bài

(mục xã hội ngày 20/2) chỉ có 3 bài có sa-pô mang yếu tố thời gian.Ngày

22/2 có 6/18 bài, ngày 24/2 có 6/22 bài.Ngày 27/2 có 7/19 bài.

Trong đó, các yếu tố thời sự được thể hiện ở những từ ngữ như sau:

“rạng sáng ngày 20/2”, “Ngày 21/2”, “Chiều 24/2”… Cũng có một vài sapô có thời gian cụ thể hơn như: “Vụ hỏa hoạn xảy ra vào khoảng 12 giờ



53