CHƯƠNG II - KHẢO SÁT NHỮNG HIỆN TƯỢNG CHÊM XEN BIỂU THỊ TÌNH THÁI TRONG TIẾNG ANH.

CHƢƠNG II - KHẢO SÁT NHỮNG HIỆN TƢỢNG

CHÊM XEN BIỂU THỊ TÌNH THÁI TRONG TIẾNG ANH.

A. Xét về mặt kết học

I. Cấu tạo của thành phần chêm xen biểu thị tình thái trong tiếng Anh.

Theo Heather MacFadyen (2006), các biểu thức chêm xen tình thái là

những từ ngữ được chêm vào trong phát ngôn nhằm thể hiện thái độ hoặc sắc

thái tình cảm của người nói. Những biểu thức chêm xen tình thái này không

có quan hệ ngữ pháp chặt chẽ với bất kỳ một thành phần nào khác trong câu.

Ông cũng cho rằng thành phần này hiếm xuất hiện trong văn phong mang tính

chất nghi thức, trang trọng, trừ một số trường hợp trích dẫn trực tiếp.

Biểu thức chêm xen tình thái trong tiếng Anh tồn tại dưới nhiều hình

thức với cấu tạo, ý nghĩa và chức năng khác nhau. Chúng có thể là những từ

hay những cụm từ có nghĩa miêu tả hoặc không có nghĩa miêu tả, có chức

năng định danh hay không có chức năng định danh. Tuy nhiên, chúng đều có

một đặc điểm chung là chứa đựng ý nghĩa tình thái, một loại nghĩa phi miêu

tả. Vì điều kiện còn hạn chế nên luận văn này chỉ đi sâu nghiên cứu những

biểu thức chêm xen tình thái được cấu tạo từ những thành phần có ý nghĩa. Để

phân biệt được biểu thức chêm xen tình thái với các thành phần chêm xen tình

thái khác trong câu, sau đây chúng tôi sẽ phân biệt sự khác nhau giữa biểu

thức chêm xen tình thái và các thán từ tình thái trong tiếng Anh.

1. Phân biệt giữa thán từ tình thái, biểu thức chêm xen tình thái và

từ điệp khúc biểu thị tình thái.

Trong tiếng Anh khẩu ngữ tồn tại một bộ phận không lớn các từ chêm

xen không có chức năng định danh hay chức năng ngữ pháp, không mang

nghĩa từ vựng mà chỉ mang lại ý nghĩa tình thái như: Wow (chà), Yuck

(khiếp), Ouch (Ui da, ái)… Thành phần này mang chức năng lời nói thứ yếu.

Chúng hoạt động như là những cử chỉ bằng lời của người phát ngôn. Trong

33



thực tế, nhiều khi hình thức ngôn ngữ này không được coi là ngôn ngữ mà

chúng chỉ là thứ ngôn ngữ nguyên sơ (protolanguage) như: Wow, oh, gee,

whew, alas, oops, hurrah, ugh…Các từ này thường có vị trí ở đầu câu và cuối

câu hoặc đứng độc lập một mình dưới dạng một phát ngôn đặc biệt.

-



Ouch, that hurt!

(Ui da, đau quá!)

(http://www.arts.uottawa.ca/writcent/hypergrammar/interjct.html)



-



Yuck, I stepped in dog shit!

(Khiếp quá, tôi đã giẫm phải phân chó!)

(Lê Huy Lâm biên dịch, SDTLTGT, Tr.115)



-



Gee, I really can‟t.

(Trời, mình thực sự không thể.)

(Jack C. Richards, Listen for it, tr.59)



-



Arg! We can‟t go fishing.

(Ối! Chúng ta không thể đi câu được.)



-



Eep! I was feeling a little hungry.

(Không! Tôi cảm thấy hơi đói bụng.)



-



Yikes! Is he going to raise our rent?

(Ối, trời ơi! Ông ấy sắp tăng tiền thuê nhà của chúng ta à?)

(Lê Huy Lâm biên dịch, SDTLTGT, Tr.80)



-



He has a new car, eh?

(Hắn có một cái xe mới, hả?)

(Khẩu ngữ)



34



Thứ ngôn ngữ nguyên sơ này thường được các nhà ngôn ngữ học gọi là

các thán từ tình thái. Chúng thường được thốt lên khi chủ thể phát ngôn cảm

thấy kinh ngạc, hay khi gặp sự việc phiền phức, phải chứng kiến những cảnh

không ngờ tới hay khi nghi hoặc trước một sự việc hiện tượng nào đó ở thế

giới quanh họ. Nói cách khác là chúng chỉ diễn đạt những phản ứng tâm sinh

lí của con người mà không mang nghĩa biểu hiện hay nghĩa miêu tả.

Những thán từ tình thái này bị hạn chế về mặt cấu tạo, vị trí cũng như

ý nghĩa, chức năng của chúng trong giao tiếp so với các biểu thức chêm xen

tình thái như “the hell” (địa ngục), “the devil” (ma quái), “damn” (nguyền

rủa)… Các biểu thức chêm xen tình thái được cấu tạo từ những từ có nghĩa

gốc đầy đủ, đa dạng về cấu trúc, vị trí và ý nghĩa trong phát ngôn. Chúng có

thể tồn tại dưới dạng từ như “hell” (mẹ kiếp) hoặc dạng ngữ như “son of a

bitch” (đồ con hoang, đồ chó chết). Không những phong phú về mặt cấu tạo

mà chúng còn đa dạng cả về mặt vị trí và chức năng trong câu. Chúng có thể

đứng đầu câu, giữa câu hoặc cuối câu. Các biểu thức chêm xen tình thái

không chỉ đơn thuần biểu thị sự ngạc nhiên, nghi hoặc, bực bội mà chúng còn

nhiều chức năng khác như chức năng nhấn mạnh, đánh giá biểu cảm, đánh giá

chủ quan của chủ thể phát ngôn trước một hiện thực nào đó và đôi khi còn

tham gia biểu thị mục đích phát ngôn. Những đặc điểm này không có ở những

thán từ tình thái. Đặc biệt là thán từ tình thái không chứa đựng đánh giá chủ

quan của chủ ngôn mà chỉ là phản ứng tâm sinh lý của con người. Hơn nữa,

trong khi các thán từ không phải là những từ ngữ mang ý nghĩa miêu tả thì

các biểu thức chêm xen tình thái đều có nguồn gốc từ những từ ngữ có nghĩa

miêu tả. Khi các biểu thức chêm xen tình thái được chêm xen vào phát ngôn,

chúng bị mất đi ý nghĩa miêu tả của mình và thay vào đó là một ý nghĩa tình

thái. Còn các thán từ thì không có sự thay đổi về ý nghĩa (từ nghĩa miêu tả

chuyển sang nghĩa tình thái) vì bản thân chúng không hề có nghĩa miêu tả.



35



-



Hell, who needs a job?

(Mẹ kiếp, ai cần việc chứ?)

(James Thayer, Force 12, tr.542)



-



Where the devil is Glick?

(Glick đang ở chỗ quái quỉ nào không biết nữa?)

(Don Brown, Angles and Demons, tr. 341)



-



I'm going to sue you, you dirty son of a bitch.

(Đồ chó, tao sẽ đưa mày ra tòa.) (PHT dịch KCGMM, tr. 90)

(Sidney Sheldon, Nothing lasts forever, tr. 64)

Ngoài ra, trong khẩu ngữ tiếng Anh còn tồn tại những biệt tố tình thái



được hình thành từ những từ thông thường được nói luyến vì một lý do tôn

giáo hay tín ngưỡng nào đó. Những từ được nói luyến này được gọi là những

từ điệp khúc. Loại từ điệp khúc này là những từ ngữ chêm xen được chỉnh sửa

chút ít về mặt ngữ âm để giảm mức độ thô tục hoặc tránh nói trực tiếp (vì cấm

kỵ hoặc mang tính tôn giáo). Chúng đều bắt nguồn từ những từ gốc có nghĩa

miêu tả và có cấu tạo vỏ âm thanh khá gần với từ gốc. Chẳng hạn từ “shit”

(phân) được chuyển thành “shoot” hoặc “shaatz” như trong:

-



Shaatz! Look at those cool shoes.

(Tuyệt thật! Hãy nhìn đôi giày xinh đẹp kia kìa.)



-



Shoot, get out of my side!

(Mẹ kiếp, biến khỏi mắt tao ngay!)

(Khẩu ngữ)



36



Hoặc “fricking”, “frigging” thay cho “fucking”(chết tiệt, mẹ kiếp) vì

bản thân từ “fuck” là một từ dùng để chỉ sự giao cấu, bị coi là rất tục tĩu trong

tiếng Anh.

-



She‟s fricking hot.

(Con bé thật là ngon. )

(Lê Huy Lâm biên dịch, SDTLTGT, tr. 195)



-



Jesus Christ, Mike! We‟re at the frigging North Pole and you still

manage to meet gorgeous women.

(Lạy chúa tôi, Mike! Ở tận cực Bắc khỉ ho cò gáy này mà anh vẫn kiếm

được những cô gái chân dài.) (PHT dịch KCGMM, tr. 95)

(Dan Brown, Deception point, tr. 110)

Ngôn ngữ điệp khúc trong những từ ngữ mang tính tôn giáo cũng được



dùng rất nhiều trong khẩu ngữ. Bởi lẽ tôn giáo là rất đa dạng và nhiều người

nhạy cảm với những lời nói mang tính chất tôn giáo. Đó là lí do họ đã dùng

biện pháp điệp khúc từ để tránh xúc phạm đến tôn giáo của họ. Chẳng hạn

như “gosh” thay cho “God!” (Đức Chúa Trời), “Jeez” thay cho “Jesus” (Chúa

Jê su), “heck” thay cho “hell” (địa ngục, quỷ quái).

-



Jeez, I can‟t.

(Lạy chúa tôi, tôi không thể.)

(Lê Huy Lâm biên dịch, SDTLTGT, Tr.66)



-



Oh, my Gosh, it died.

(Ôi, lạy Chúa tôi, nó chết rồi.)



-



What the heck are you talking about?

(Mày đang nói cái quái gì vậy?)

(Khẩu ngữ)



37



Các điệp khúc này hoàn toàn có ý nghĩa, chức năng, vị trí tương đương

với các biểu thức chêm xen tình thái. Chúng chỉ khác các biểu thức chêm xen

tình thái ở mặt ngữ âm và hình thức từ vựng mà thôi. Ở một phương diện nào

đó, hoàn toàn có thể coi chúng là một dạng đặc biệt của các biểu thức chêm

xen tình thái.

2. Cấu tạo của biểu thức chêm xen tình thái.

Một phát ngôn trong tiếng Anh, tiếng Việt cũng như nhiều ngôn ngữ

khác thường gồm các đơn vị lớn hơn được tạo thành từ các đơn vị nhỏ hơn.

Những đơn vị nhỏ hơn lại được tạo thành bởi các đơn vị nhỏ hơn nữa. Mỗi

đơn vị có thể coi là một thành tố. Như vậy, ngôn ngữ nói cũng như ngôn ngữ

viết đều được cấu tạo từ các thành tố. Các thành tố đơn lẻ kết hợp với nhau

theo các tầng bậc tạo thành cấu trúc thành tố. Cấu trúc thành tố lớn nhất trong

một phát ngôn sẽ là một câu (theo ngữ pháp truyền thống), rồi tiếp sau câu là

cụm từ (hay đoản ngữ) và từ. Nễu xét theo cấu trúc kiểu quan hệ bộ phận –

tổng thể tầng bậc thì mỗi câu bao gồm một hay nhiều đoản ngữ và từ, mỗi

đoản ngữ là sự kết hợp của hai hay nhiều từ, mỗi từ lại được kết hợp từ một

hay nhiều hơn một hình vị. Một từ có thể chỉ có một hình vị như mạo từ “a”

(có nghĩa là một) trong tiếng Anh. Tuy nhiên, các mạo từ “a”, “an” và “the”

trong tiếng Anh luôn tồn tại trong một tổ hợp danh từ hay tổ hợp đại từ để

biểu thị tính xác định của các danh từ hoặc đại từ đó chứ các mạo từ trong

tiếng Anh không thể đứng độc lập đơn lẻ trong phát ngôn. Do đó, trong luận

văn này, vì mục đích thực tiễn, một tổ hợp gồm một mạo từ và danh từ hay

đại từ sẽ được chúng tôi tạm coi là một danh từ đơn.

Dựa trên quan điểm đó, qua thống kê và phân tích các biểu thức chêm

xen tình thái, chúng tôi thấy cấu tạo của các biểu thức chêm xen tình thái

trong tiếng Anh rất đa dạng và phong phú. Chúng cũng tồn tại ở cả dạng từ

đơn và cụm từ (đoản ngữ). Sau đây là miêu tả của chúng tôi:



38



a. Biểu thức chêm xen tình thái là một từ.

Số lượng biểu thức chêm xen tình thái tồn tại dưới dạng từ đơn mang

nghĩa biểu hiện xuất hiện khá nhiều trong tiếng Anh. Tuy sự đa dạng về loại

từ thì không phong phú nhưng tần số xuất hiện thì lại rất cao.

Tất cả các biểu thức chêm xen dưới dạng từ đơn đều có nghĩa biểu hiện

ban đầu, tuy nhiên khi giữ vai trò là những thành phần chêm xen tình thái

trong phát ngôn chúng không còn giữ được ý nghĩa ban đầu của chúng. Các từ

chêm xen này thường đứng độc lập đứng trong câu và không có mối liên hệ

ngữ pháp với các thành phần khác của câu. Xét về mặt từ loại, chúng có thể là

danh từ, động từ, tính từ và cả phó từ.

a. 1. Biểu thức chêm xen tình thái là danh từ.

Mặt từ loại của danh từ chêm xen tình thái vẫn được giữ nguyên như

cấu tạo từ loại ban đầu của chúng. Khi các danh từ chêm xen tình thái đứng

độc lập với các thành phần khác trong câu thì dù ở vị trí nào chúng vẫn được

coi là một danh từ.

(4a) Hell, no. He hated her guts.

(Đời nào. Ông ta căm ghét sự gan góc của nữ bác sĩ này.) (PHTdịch

KCGMM, tr. 16)

(Sidney Sheldon, Nothing lasts forever, Tr. 7)

(4b) Hell, I won‟t even drink myself tonight.

(Mẹ kiếp, tối nay tao sẽ không cho phép mình uống rượu dù chỉ một

giọt.)

(Mario Puzo, The Godfather, Tr. 189)

(4c) Jesus, kid, you had us worried.

(Chà, bố khỉ, cả nhà đang lo sốt vó cho mày đấy.) (THN & ĐTH dịch

Bố Già, tr. 123)

(Mario Puzo, The Godfather, Tr. 79)



39



Trong các câu (4a), (4b), (4d) thì một điều hiển nhiên là các từ chêm

xen tình thái đều tồn tại dưới dạng một danh từ đơn.

a. 2. Biểu thức chêm xen tình thái là tính từ.

Thế giới là một tổ chức tồn tại muôn vạn vật với các mối quan hệ tổng

hòa đan xen phức tạp. Mỗi sự vật hiện tượng đều có những đặc tính riêng biệt

để phân biệt chúng với những đối tượng khác trong tự nhiên. Và thường khi

nói về các đặc tính của một sự vật hiện tượng nào đó được phản ánh bởi tư

duy, con người thường sử dụng một công cụ hữu hiệu để miêu tả nó, đó là

ngôn ngữ. Tuy nhiên, ngôn ngữ cũng là một kho dụng cụ khổng lồ mà muốn

khai thác chúng con người cần phải có sự lựa chọn phù hợp cho từng đối

tượng và bối cảnh sử dụng cũng phải phù hợp để đạt đích ngôn trung. Để diễn

tả đặc điểm, tính chất của một đối tượng nào đó trong hiện thực, một trong

những phương thức phổ biến là con người thường lựa chọn những tính từ xác

đáng phù hợp đối với đối tượng. Chính vì thế tính từ rất hay được kết hợp với

danh từ hoặc đại từ để bổ trợ cho danh từ hoặc đại từ đó. Trong tiếng Anh,

tính từ thường được đặt trước danh từ giữ chức vụ một định ngữ bổ nghĩa cho

danh từ.

Tuy nhiên, khi nghiên cứu các tư liệu thu thập được về các biểu thức

chêm xen tình thái trong tiếng Anh, chúng tôi thấy trong tiếng Anh tồn tại một

số lượng khá lớn các biểu thức chêm xen tình thái mà về mặt hình thức (ở đây

là vị trí và quan hệ đối đãi với từ ngữ hữu quan) giữ vai trò như một tính từ bổ

nghĩa cho danh từ. Trong các ví dụ sau đây, từ chêm xen tình thái sẽ được in

đậm, còn danh từ liên đới sẽ được in nghiêng.

(5a) Stop that fucking thing.

(Dừng cái chết tiệt đó lại. )

(Phim Silence becomes you)



40



(5b) …is that it's from another friggin' planet.

(…là chúng phát sinh từ một hành tinh chết tiệt nào đó.) (Tr. 109)

(Dan Brown, Deception point, tr. 127)

(5c) But that bastard Jack Woltz is playing me off, he won't give it to me.

(Thế mà thằng chó đẻ Uônt chơi con, không chịu giao cho con vai

đó.)(THN & ĐTH dịch, tr. 56)

(Mario Puzo, The Godfather, tr. 39)

Trong các câu (5a), (5b), (5c), các từ “fucking”, “friggin‟” và “bastard”

đều đứng trước danh từ và giữ vai trò như các tính từ. Đặc biệt, ở câu (5c) từ

“bastard” hoạt động như một tính từ chứ không phải là một danh từ nữa. Điều

này thể hiện một sự linh hoạt trong ngôn ngữ. Trên thực tế thì ngôn ngữ

không hoạt động theo những khuôn mẫu cứng nhắc nào đó mà nó có khả năng

biến hóa linh hoạt trong các trường hợp khác nhau , nhằm đáp ứng những nhu

cầu diễn đạt nào đó.

Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra là tại sao tất cả các tính từ khác lại không

thể là biểu thức chêm xen tình thái mà các từ trong ba ví dụ vừa nêu lại được

coi là những biểu thức chêm xen tình thái? Tất nhiên, số lượng tính từ trong

hệ thống mỗi ngôn ngữ thì nhiều vô kể, nhưng không phải tất cả chúng đều có

thể được coi là tính từ chêm xen tình thái. Bởi lẽ, các tính từ thông thường

khác luôn miêu tả đúng thực chất sự vật hiện tượng hoặc gần đúng như vậy

theo đánh giá chủ quan của người nói. Thế nhưng, những từ được xét trong

ba ví dụ vừa nêu đều là những đánh giá bất thường về tính chất hay phẩm chất

của các sự vật được đề cập đến. Chúng không hề phản ánh thực chất hiện

tượng khách quan mà chỉ duy nhất phản ánh thái độ chủ quan của người nói.

Chính vì thề mà các từ “fucking”, “friggin’”, “bastard” trong ba câu (5a), (5b)

và (5c) đều được coi là các từ chêm xen tình thái, thuộc hệ thống các biểu

thức chêm xen tình thái.



41



a. 3. Biểu thức chêm xen tình thái là phó từ.

Các biểu thức chêm xen tình thái còn tồn tại rất phổ biến ở dạng phó từ.

Phó từ trong tiếng Anh thường đi kèm với động từ, tính từ hoặc với một phó

từ khác để bổ trợ cho động từ, tính từ hay phó từ đó. Các phó từ thường biểu

thị ý nghĩa về mức độ hay tần xuất. Khi các biểu thức chêm xen tình thái giữ

vai trò là phó từ thì chúng thường được kết hợp với một tính từ hay phó từ

khác nhằm nhấn mạnh thêm cho tính từ hoặc phó từ ấy. Nó có thể kết hợp với

cả tính từ hay phó từ mang sắc thái tích cực và tiêu cực. Trong các ví dụ sau,

phó từ chêm xen tình thái được in đậm, còn các thành phần khác mà chúng

phụ trợ sẽ được in nghiêng.

(6a) It's damned late.

(Muộn chết cha rồi.)

(Gramham Greene, The Quiet American, tr. 61)

(6b) Are you fucking kidding us?

(Bọn chúng mày giỡn mặt với chúng tao đấy hả?)

(Phim Adams Aebler)

(6c) I know damn well what to do.

(Tao thừa biết là tao cần phải làm gì.)

(James Thayer, Force 12, tr. 558)

Trong trường hợp “damn” khi đứng độc lập trong câu thì rất khó xác

định xem nó thuộc loại từ loại nào. Bởi lẽ, “damn” vừa có thể là động từ, vừa

có thể là danh từ. Loại trừ trường hợp khi “damn” đi với một đại từ nhân

xưng, một danh từ hay cụm danh từ thì nó hiển nhiên là thuộc động từ. Khi

“hell” là danh từ có thể đứng như một bộ phận độc lập trong câu thì “damn”

cũng có thể là một danh từ bởi lẽ “damn” và “hell” trong cùng hoàn cảnh có



42



thể thay thế cho nhau. Tuy nhiên, chúng tôi chưa tìm được một chứng cứ xác

đáng nào để khẳng định rằng trong những trường hợp này “damn” là một

danh từ hay động từ.

(7a) Damn, you're cold.

(Khỉ thật, người mày lạnh toát rồi.)

(Greg Iles, 24 Hours, tr. 216)

(7b) Come on, damn you.

(Tiếp tục đi, đồ chết tiệt.)

(James Thayer, Force 12, tr. 561)

Rõ ràng rằng trong câu (7a) “damn” hoàn toàn có thể được thay thế

bằng “hell” mà ý nghĩa sắc thái của phát ngôn không hề thay đổi. Thế nhưng,

“damn you” ở câu (7b) lại không thể thay thế được bằng “hell you” bởi lẽ

“hell” không phải là động từ. “damn you” ở câu (7b) chỉ có thể thay thế được

bằng cụm từ “fuck you”. Tuy nhiên, xét về mức độ thô tục thì “fuck you” bị

coi là thô tục hơn rất nhiều so với “damn you”.

Biểu thức chêm xen tình thái không chỉ tồn tại dưới dạng từ mà các từ

chêm xen còn được kết hợp với các đơn vị khác tạo thành tổ hợp từ. Trong

đó, nhiều tổ hợp từ khá ổn định về mặt cấu trúc và được lấy ra sử dụng như

một đơn vị từ có sẵn.

b. Biểu thức chêm xen tình thái là cụm từ.

Trong ngôn ngữ, câu là một cấu trúc tổng thể thống nhất được kết hợp

từ các thành tố nhỏ hơn đến các thành tố lớn hơn. Câu tiếng Anh cũng không

nằm ngoài qui luật chung này. Trong cấu trúc câu thì các từ đóng vai trò là

một trong những nền tảng vô cùng quan trọng cấu tạo nên câu. Tuy nhiên, các

từ trong câu còn được xây dựng, kết hợp với nhau trên cơ sở của một mối

quan hệ lôgic nhất định tạo thành một tổ hợp từ (word complex) và ở một số



43