2 Ngoại hình Chí Phèo khi y chìm sâu trong sự tha hoá trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại

1.2 Ngoại hình Chí Phèo khi y chìm sâu trong sự tha hoá trở thành con quỷ

dữ của làng Vũ Đại

Chí Phèo vốn là người nông dân hiền lành như đất, sống bằng nghề cầy

thuê, cuốc mướn, sống lương thiện, biết tự trọng, biết khinh cái đáng khinh

và cũng bao nhiêu người nông dân khác, cũng khát khao hạnh phúc đời

thường với những ước mơ bình dị. Nhưng nhà tù đã không cải tạo được Chí

Phèo. Đi tù về Chí Phèo đã cho thấy, môi trường nhà thù đã biến Chí thành

một gã lưu manh. Môi trường sống của làng Vũ Đại lại tiếp tục dồn cuộc đời

Chí Phèo đi đến tận cùng của sự lưu manh hóa. Chí vốn là một người lương

thiện phải sống như một kẻ bất lương, mất hết tính người. Chí vốn là một

người lao động chân chính mà lại phải sống bằng nghề đi ăn cướp, ăn vạ.

Muốn sống thân thiện và gần gũi những người xung quanh thì lại đi phá hoại

hạnh phúc của bao nhiêu người dân lành xung quanh Chí.

Cùng với thời gian và cuộc sống tội lỗi ở làng Vũ Đại, nhân hình của

Chí còn biến đổi ghê gớm hơn mạnh mẽ hơn. Ở tù về Chí giống thằng "sắng

cá" nhưng dẫu như vậy Chí vẫn còn lại chân dung của kẻ làm người. Càng về

sau, Chí không còn có được chân dung của một con người: "Cái mặt hắn

không trẻ cũng không già; nó là mặt của con vật lạ, nhìn mặt những con vật

có bao giờ biết tuổi? Cái mặt hắn vàng vàng mà lại muốn sạm màu gio; nó

vằn dọc vằn ngang, không thứ tự biết bao nhiêu là sẹo”. Những chi tiết này

còn được Nam Cao nhấn mạnh nhiều lần trong tác phẩm khi ông viết "cái

mặt hắn vằn dọc vằn ngang như mặt thớt". Một hình dáng xấu xí bởi một

khuôn mặt đầy vết sẹo gây ra, dáng đi khó nhìn cũng như bản tính xấu xa.

Chí đã không còn như trước nữa.

Ngoại hình của nhân vật Chí Phèo đã thay đổi căn bản khi hắn sống ở

làng Vũ Đại. Đặc biệt Chí Phèo không biết làm gì sau khi đi tù về. Ngoại

hình của Chí sẽ biến dạng nhiều hơn khi mỗi lần Chí Phèo đến tìm Bá Kiến.



53



Nếu lần thứ nhất Chí Phèo đến nhà Bá Kiến để ăn vạ, để vòi tiền uống rượi

thì làn thứ hai đến nhà đến nhà Bá Kiến hắn lại đến để xin đi ở tù bởi vì "ở tù

còn có cơm để mà ăn, bây giờ về làng về nước, một thước đất cắm rùi không

có, chả làm gì nên ăn". Hiện thực làng Vũ Đại còn khắc nghiệt tàn bạo hơn

cả cái nhà tù có thật. Bá Kiến khéo léo mượn tay Chí Phèo để đòi tiền đội

Tảo theo sách lược "dùng thẳng đầu bò để trị thằng đầu bò". Đòi được tiền,

Chí Phèo vừa tự đắc "anh hùng làng này cóc thằng nào bằng ta", vừa thực

hiện ước mơ có nhà có vườn, nhưng thực chất là dấn sâu hơn vào con đường

tội lỗi. Chí đã trở thành công cụ gây tội ác trong tay giai cấp thống trị, thành

"anh đầy tớ chân tay mới" của cụ Bá. Cũng từ đấy Chí đã gây không biết bao

nhiêu tội ác "phá bao nhiêu cơ nghiệp, đập nát bao nhiêu cảnh yêu vui, đạp

đổ bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy máu và nước mắt của bao nhiêu người

lương thiện". Chí Phèo thực sự trở thành một tội nhân của làng Vũ Đại. Từ

đó ta thấy Chí Phèo vừa là nạn nhân khốn khổ của bọn cường hào địa chủ,

vừa là con quỷ dữ đối với nhân dân làng Vũ Đại. Và cũng vì thế mà Chí

Phèo bị mọi người ghê tởm, xa lánh. “Để tồn tại, Chí Phèo buộc phải làm

nghề rạch mặt ăn vạ, cướp giật, la làng; phải bán cả diện mạo và linh hồn của

mình. Không phải bán buôn, bán sỉ, mua đứt bán đoạn mà là bán dần, mỗi

lần lấy dăm ba hào chỉ hết sức rẻ mạt”.[42, tr.451].

Trong tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố chị Dậu được miêu tả có

khuôn mặt trái xoan với cái nhanh nhẩu của đôi mắt sắc ngọt, cái xinh xắn

của cặp môi đỏ tươi, cái mịn màng của nước da nâu giòn. Khuôn mặt ấy

khiến người đọc hình dung về chị Dậu đó là một người khoẻ khoắn, đảm

đang. Trong truyện ngắn “Chí Phèo” những vết sẹo ngang dọc trên khuôn

mặt của Chí cùng với những nét chạm trỗ ở ngực tự có đã nói lên rất nhiều.

Phải chăng cái ngoại hình biến dạng, kỳ dị ghớm ghiếc kia như đã muốn

trưng ra quá khứ dữ dằn, và nội tâm tha hoá biến chất của Chí Phèo. Chí đã



54



thực sự là một kẻ lưu manh, côn đồ, sẵn sàng nhúng tay vào tội ác. Những sự

thay đổi quá lớn trong con người của Chí. “Miêu tả loại nhân vật này, Nam

Cao muốn thật khách quan để lột tả cho hết, cho chân xác những mẫu người

đang tha hóa, đang dần dà biến chất”. [11, tr.256]

Nhân vật Tám Bính của Nguyên Hồng và nhân vật Chí Phèo của Nam

Cao tiêu biểu cho kiểu loại nhân vật này. Trong tác phẩm của Nam Cao, kiểu

con người tha hóa được khai thác một cách toàn diện và triệt để. Tha hóa và

chống lại tha hóa, các nhân vật đã phải trả một cái giá rất đắt cho chính mình.

Nguyên Hồng và Nam Cao đã cố gắng đi tìm những nét đẹp còn ẩn sâu trong

tâm hồn của những con người bị tha hóa- một quan niệm rất tiến bộ của các

nhà văn hiện thực phê phán Việt Nam.

1.3 Ngoại hình của Chí Phèo khi bị cự tuyệt:

Chí Phèo vốn là một con người hiền lành nhút nhát và có lòng tự trọng, vậy

mà Chí Phèo đã trở thành một kẻ đâm thuê, chém mướn, một con vật lạ, con

quỷ dữ của làng Vũ Đại. Mỗi khi Chí Phèo cất tiếng chửi thì mọi người trong

làng đều xa lánh, không ai đếm xỉa đến sự xuất hiện của hắn. Tiếng chửi của

Chí Phèo đâu phải đơn thuần là tiếng chửi của một gã say, một gã điên

khùng, một kẻ lưu manh mà còn là tiếng chửi của ranh giới giữa say và tỉnh,

giữa con người và con vật. Vậy là trong tiềm thức sâu xa Chí Phèo vẫn khát

khao mong giao tiếp với mọi người dẫu trong cuộc giao tiếp tồi tệ nhất đó là

mong có người chửi lại mình. Bởi khi có người chửi lại Chí Phèo có nghĩa

còn coi hắn là một con người nhưng đằng này đáp lại tiếng hắn chửi chỉ là

những tiếng chó sủa mà thôi.

Cuộc gặp gỡ của hắn với Thị Nở như một chiếc phao để hắn bấu víu vào

đó. Chúng ta không nghĩ Chí Phèo là một kẻ côn đồ, Thị Nở là một người dở

hơi, xấu xí mà lại nảy sinh một tình yêu và khát khao có một tình yêu. Chính

trong phút giây đó Chí Phèo đã thấy được ý nghĩa của cuộc sống đời thường



55



mà mình vẫn ước ao bấy lâu nay lại được trỗi dậy. Hắn chứng kiến âm thanh

của sự sống và đặc biệt hắn xúc động hơn lần đầu tiên trong đời hắn ốm có

người chăm sóc và đặc biệt là bàn tay của một người phụ nữ. Hương vị của

bát cháo hành là hương vị của hạnh phúc mà Chí Phèo luôn ước mơ, như mơ

ước có một gia đình bình dị như bao nhiêu người lương thiện khác.

Sau lần "ăn nằm" với Chí, tức là sau cái hành động tạo hóa đầy màu

nhiệm này, cả Thị Nở lẫn Chí đều được thay đổi. Thị Nở đã hoàn toàn chìm

đắm trong cơn đam mê tột cùng của bản năng thiên tạo. Thị đã quên hết thảy

mọi ràng buộc của đời sống thường nhật, quên bà cô, quên bặt cả những định

kiến tầng tầng lớp lớp của cái xã hội làng Vũ Đại. Khi mà cả làng Vũ Đại

quay lưng với Chí, thì chỉ duy nhất mình thị đến với Chí một cách hồn nhiên

hết mực. Thế là cái thiên chức (sự chăm lo), thiên lương (tình thương, lòng

tốt), những gì gọi là năng lực đàn bà trong thị bỗng động đậy, đòi được thể

hiện. Nhưng khác với thị, trong khi hưởng thụ Chí lại là người không hẳn vô

tư. Trong con người anh ta cũng bắt đầu xuất hiện ý thức sở hữu duy nhất,

triệt để đối với thị, một ý thức về tình yêu của giống người: vừa dâng hiến

vừa đòi hỏi. Chính vì thế mà Chí đã nghĩ xa xôi đến một tổ ấm, thứ hạnh

phúc bình dị theo kiểu con người. Chí đã khóc khi ăn bát cháo hành, tức là đã

khóc vì cái hạnh phúc lần đầu tiên được hưởng thụ theo cung cách của một tổ

ấm. Vì không thể vô tư được nên khi phải chờ đợi Thị Nở, Chí Phèo đã sốt

ruột, tức tối.

Nhưng rồi Thị Nở nhớ ra có một bà cô trên đời và sau khi hỏi ý kiến

của bà cô, thị đã đến trút giận vào Chí Phèo. Chính hành động cự tuyệt của

Thị Nở làm cho chân dung của Chí Phèo đã thay đổi: “Hắn ngồi ngẩn mặt,

không nói gì”. Chưa bao giờ ta thấy bộ mặt của Chí Phèo lại như vậy, hắn

như đang nối tiếc hay vẻ mặt của hắn như mất mát một điều gì đó rất lớn lao.

Hắn có vẻ mặt ấy có lẽ rất logic bởi hắn đã tìm lại được chính ước mơ và con



56