II. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

cuốn sách trình bày về lí luận sử học đƣợc dịch và phổ biến khá sớm ở nƣớc ta. Cuốn sách

đƣợc trình bày khá hấp dẫn những vấn đề về phƣơng pháp luận sử học và lịch sử sử học.

Trong phần lịch sử sử học Êrôphêép đã trình bày một cách có hệ thống quá trình hình thành

và phát triển của khoa học lịch sử. Từ những tri thức lịch sử đầu tiên mang tính chất truyền

thuyết và huyền thoại, nhận thức của con ngƣời về lịch sử qua các thời kì trung đại, cận đại

và hiện đại. Tác giả chú ý phân tích khá chi tiết và công phu về mốc ra đời của khoa học lịch

sử, đặc biệt là từ khi Chủ nghĩa Mác ra đời đã tạo nên một cuộc cách mạng trong nhận thức

sử học. Đây là một quyển sách có giá trị cung cấp những tri thức nhập môn về lịch sử sử học,

nhƣng do cuốn sách đƣợc xuất bản ở Liên Xô vào những năm 60 nên chƣa thể cập nhật đƣợc

những kiến thức và quan điểm mới về lịch sử sử học.

Cuốn "Các trƣờng phái lịch sử" của tác giả Guy Thuillier và Jean Tulard, giáo sƣ

trƣờng đại học Paris - Sorbonne do Nhà xuất bản Thế giới ấn hành năm 2002. Cuốn sách gồm

có 7 chƣơng, chƣơng 1 trình bày lịch sử trong thời trung đại làm cơ sở cho việc trình bày các

trƣờng phái sử học trong thời cận đại nhƣ Trƣờng phái thực chứng, những biến đổi của sử

học, sự khủng hoảng của sử học, thực trạng của sử học ngày nay và dự báo về tƣơng lai của

sử học.

Cuốn sách cùng tên "Các trƣờng phái sử học" của Guy Bourdé -Hervé Martin là một

cuốn sách trình bày về các trƣờng phái sử học. Sách gồm có 14 chƣơng, trình bày khá hệ

thống về các giai đoan hình thành và phát triển của sử học thế giới nhƣ các quan điểm về

phƣơng pháp biên soạn lịch sử cổ đại, sử học Thiên chúa giáo, sử học biên niên, Chủ nghĩa

Mác và lịch sử, đổi mới lịch sử chính trị. v.v..

Ở Việt Nam, trong những năm gần đây lịch sử sử học cũng đƣợc quan tâm nghiên cứu

ở các trƣờng Đại học Khoa học Xã hội - Nhân văn Hà Nội, trƣờng đại học sƣ phạm Hà Nội

và các trƣờng đại học khác. Nhiều trƣờng đại học có khoa lịch sử đã đƣa môn lịch sử sử học

vào giảng dạy chính khóa cho sinh viên.

Lịch sử sử học đƣợc trình bày trong các cuốn Nhập môn sử học do Lê Văn Sáu,

Trƣơng Hữu Quýnh, Phan Ngọc Liên, Nhà xuất bản Giáo dục Hà Nội, 1987. Đây là một cuốn

sách mỏng thƣờng đƣợc dùng để dạy cho sinh viên khoa sử trƣờng đại học sƣ phạm năm thứ

nhất nên việc trình bày lịch sử sử học trong cuốn sách này cũng chỉ ở dạng tóm lƣợc.



5



Lịch sử sử học đã đƣợc trình bày trong cuốn Phƣơng pháp luận sử học do GS Phan

Ngọc Liên và các giảng viên khoa Lịch sử, Trƣờng đại học sƣ phạm Hà Nội biên soạn, xuất

bản vào các năm 1999, 2003. Tuy nhiên mục đích của các cuốn sách là trình bày về phƣơng

pháp luận sử học cho nên phần lịch sử sử học chi đƣợc trình bày một cách sơ lƣợc, nhiều nội

dung chƣa đƣợc đề cập một cách thấu đáo.

Cuốn Lịch sử sử học thế giới của Hoàng Hồng, giáo trình cơ sở giai đoạn 1, Trƣờng

đại học Tổng hợp Hà Nội, in năm 1990. Tác giả đã hệ thống quá trình phát triển của lịch sử

sử học thế giới, tuy nhiên trong khuôn khổ của một giáo trình, cuốn sách không có điều kiện

để trình bày thật chi tiết những nội dung của lịch sử sử học. Hơn nữa vì cuốn sách đã in cách

đây 18 năm nên những vấn đề mới của sử học thế giới chƣa đƣợc đề cập tới.

Cuốn Lịch sử sử học thế giới do Trung tâm đào tạo từ xa Đại học Huế xuất bản trình

bày lịch sử sử học một cách có hệ thống hơn. Tuy nhiên do đối tƣợng của cuốn sách là dùng

cho học viên từ xa của Huế nên trình bày lịch sử sử học thế giới từ cổ chí kim mà chỉ vỏn vẹn

59 trang, vì thế cũng không tránh khỏi việc trình bày một cách sơ lƣợc về những thành tựu sử

học thế giới.

Cuốn Lịch sử sử học thế giới do GS. Phan Ngọc Liên và GS. Đỗ Thanh Bình đồng

chủ biên cùng các giảng viên trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội biên soạn, Nhà xuất bản Đại

học Sƣ phạm Hà Nội xuất bản năm 2005. Có thể nói đây là một cuốn sách Lịch sử sử học thế

giới tƣơng đối đầy đủ và hệ thống từ trƣớc tới nay. Sách dày 236 trang với 4 chƣơng đƣợc kết

cấu và phân kì theo truyền thống tƣơng ứng với 4 giai đoạn là lịch sử sử học thời cổ đại, thời

trung đại, thời cân đại và thời hiện đại. Sách có phần đọc thêm chiếm 62 trang làm sáng tỏ

thêm những nội dung vấn đề đã đƣợc trình bày trong phần chính. Tuy nhiên do phần phụ lục

chiếm đến một phần tƣ dung lƣợng cuốn sách nên phần nội dung chính còn lại cũng rất

khiêm tốn. Hơn nữa, phần sử học thời hiện đại, nhất là các xu hƣớng, quan điểm và thành tựu

sử học ở các nƣớc xã hội chủ nghĩa trƣớc đây, sử học các nƣớc Á, Phi, Mĩ - Latinh chƣa đƣợc

trình bày trong sách.

Kế thừa những thành tựu của các nhà khoa học trƣớc đã đạt đƣợc, bổ sung thêm

những nội dung mới để mong muốn có một kết quả nghiên cứu tƣơng đối đầy đủ và toàn diện

về lịch sử sử học thế giới là mong muốn của chúng tôi.



6



III. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

1. Đối tƣợng nghiên cứu

Thuật ngữ lịch sử sử học tƣơng ứng với thuật ngữ: Historiographie của tiếng Pháp;

Histography trong tiếng Anh; Istoriagraphia của tiếng Nga và từ nhiều thuật ngữ của các

ngôn ngữ có gốc Latinh khác. Lịch sử loài ngƣời bắt đầu từ khi con ngƣời và xã hội ra đời.

Ngay từ khi đó con ngƣời luôn tìm cách để tìm hiểu về nguồn gốc của mình, của xã hội loài

ngƣời và thế giới tự nhiên ở xung quanh. Nhƣ vật từ khi xã hội loài ngƣời xuất hiện con

ngƣời đã có ý thức tìm hiểu thế giới. Từ thực tế đó mà Engels đã nói “Lịch sử bắt đầu từ đâu

thì tƣ duy bắt đầu từ đó".

Lúc đầu mới chỉ là những nhận thức lịch sử còn sơ khai mang nặng tính chất truyền

thuyết, huyền thoại, dần dần khoa học lịch sử ra đời và phát triển. Con ngƣời xuất hiện cách

nay khoảng 3 - 4 triệu năm còn khoa học lịch sử thì mới xuất hiện gần đây.

Từ sự phát triển không ngừng của khoa học lịch sử đến một mức độ nào đó, các nhà

sử học thấy cần thiết phải nhận thức ngay chính quá trình phát triển của khoa học mình. Cũng

nhƣ các sự vật hiện tƣợng, các bộ môn khoa học đều có lịch sử của mình, đó là quá trình ra

đời, phát triển qua các thời kỳ khác nhau.

Nhƣ vậy, lịch sử sử học là khoa học nghiên cứu chính bản thân khoa học lịch sử. Về

cơ bản nội dung của thuật ngữ này thể hiện một trong những hình thức quan trọng để nhận

thức xã hội loài ngƣời.

Nội hàm của thuật ngữ lịch sử sử học có hai nội dung chính. Thứ nhất, nó chỉ toàn bộ

những công trình nghiên cứu về một đề tài nhất định, hay về một thời kỳ lịch sử, nhƣ các

công trình sử học về chiến tranh Việt Nam, về Cách mạng tháng Mƣời Nga, về các cuộc cách

mạng tƣ sản thời cận đại... Đó là những tác phẩm sử học của một thời đại, của một nƣớc, một

giai cấp... theo một cơ sở lý luận hay một khuynh hƣớng tƣ tƣởng nhất định nhƣ sử học Mác

xít, sử học Liên Xô, sử học Trung Quốc... Thứ hai, nó dùng để chỉ một khoa học chuyên

nghiên cứu lịch sử của khoa học lịch sử.

Với thuật ngữ này trên ngữ nghĩa tiếng Việt và cách hiểu thống nhất thì lịch sử sử học

là một khoa học chuyên nghiên cứu lịch sử của khoa học lịch sử với quá trình hình thành,

phát triển của nó. Nghiên cứu lịch sử



7



của khoa học lịch sử trên cơ sở tìm hiểu các giai đoạn của quá trình nhận thức và tích lũy tri

thức lịch sử, quá trình xác lập các quan điểm, các khuynh hƣớng và phƣơng pháp luận nghiên

cứu tác giả, tác phẩm.

Lịch sử sử học với tƣ cách là một khoa học thể hiện việc tổng kết những hiểu biết của

con ngƣời về lịch sử, đạt tới trình độ khái quát hóa, đi sâu vào bản chất, phát hiện quy luật

của việc nhận thức lịch sử, tiếp cận chân lý, phục vụ nghiên cứu lịch sử.

Từ việc phân tích trên đây, chúng ta có thể xác định đối tƣợng của lịch sử sử học nhƣ

sau: Đối tƣợng nghiên cứu của lịch sử sử học là quá trình ra đời và phát triển của chính bản

thân khoa học lịch sử.

Quá trình hình thành và phát triển đó đƣợc nhận thức, nghiên cứu trên các mặt sau

đây:

- Tìm hiểu quá trình hình thành và tích lũy tri thức lịch sử của nhân loại qua các giai

đoạn lịch sử.

- Việc xác lập các quan điểm, các khuynh hƣớng, các trƣờng phái trong nghiên cứu

lịch sử.

- Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu lịch sử của các tác giả, tác phẩm.

- Các giai đoạn phát triển và những thành tựu nghiên cứu sử học thế giới.

So sánh đối tƣợng nghiên cứu của sử học và lịch sử sử học, chúng ta thấy rằng cũng

nhƣ các khoa học khác, lịch sử sử học với tƣ cách là một khoa học thể hiện ở việc tổng kết

những hiểu biết của con ngƣời về lịch sử, đạt tới trình độ khái quát hóa, trừu tƣợng hóa, đi

sâu vào bản chất, phát hiện quy luật của việc nhận thức lịch sử, tiếp cận chân lý, phục vụ việc

nghiên cứu lịch sử. Còn khoa học lịch sử nghiên cứu ngay chính quá trình phát triển của xã

hội loài ngƣời trong sự nghiệp chinh phục tự nhiên và xã hội để tồn tại và phát triển không

ngừng.



2. Phạm vi nghiên cứu

Trong khuôn khổ cho phép của một đề tài cấp cơ sở, chúng tôi giới hạn tập trung

nghiên cứu trong một phạm vi sau đây:

- Những thành tựu trong việc khám phá và tích lũy tri thức lịch sử của nhân loại thể

hiện trong các công trình sử học của các nhà sử học tiêu biểu qua các thời đại.



8