1 Đọc sách và nghệ thuật đọc sách

của các phương tiện truyền thông hiện đại như trên

có giúp con người hiểu biết thêm về thế giới xung

quanh không?

Phân tích kỹ, ta sẽ thấy khán giả xem truyền

hình, thính giả nghe đài, và độc giả của các loại

báo chí được cung cấp một mớ tổng hợp các yếu

tố từ các dữ liệu và con số thực, đến những thông

tin đã được chọn lọc kỹ càng. Tất cả nhằm giúp

họ dễ dàng “quyết định” mà không tốn nhiều công

sức. Họ đưa vào đầu mình một chính kiến giống

như đưa một băng cassette vào trong máy

cassette. Sau đó, họ chỉ nhấn nút và “phát lại”

chính kiến đó khi nào thấy thích hợp. Như vậy, họ

đã hành động mà không cần phải suy nghĩ.



Đọc sách tích cực

Trong phần này, chúng tôi sẽ đề cập đến việc

phát triển kỹ năng đọc sách. Nhưng nếu những

quy tắc của việc đọc sách được tuân thủ và rèn

luyện, thì vẫn có thể áp dụng cho bất kỳ loại tài

liệu nào khác như báo, tạp chí, tờ rơi, luận văn,



hay thậm chí cả những mục quảng cáo.

“Đọc” bất kỳ dưới bất kỳ hình thức nào cũng

là một hoạt động. Vì thế, cho dù bạn đọc cái gì, ít

nhiều cũng cần có tính tích cực. Người ta không

thể đọc hoàn toàn thụ động, nghĩa là đọc mà mắt

không di chuyển, và đầu óc thì mơ màng. Chúng

tôi chỉ ra sự tương phản giữa đọc tích cực và đọc

thụ động nhằm hướng mọi người chú ý đến một

thực tế là việc đọc ít nhiều đều phải tích cực và

càng đọc tích cực, càng có hiệu quả. Một độc giả

sẽ đọc tốt hơn một độc giả khác nếu người đó

thực hiện nhiều hoạt động hơn, và cố gắng nhiều

hơn. Người đó sẽ đọc tốt hơn nếu họ đòi hỏi nhiều

hơn ở bản thân, và nội dung họ đang đọc.

Nhiều người cho rằng đọc và nghe hoàn toàn

bị động so với viết và nói. Người viết và nói đều

phải cố gắng, không ít thì nhiều, nhưng người đọc

và nghe thì chẳng phải làm gì. Người ta cũng cho

rằng đọc và nghe là hoạt động thu nhận thông tin

từ một ai đó đang tích cực truyền gửi thông tin. Sẽ



là sai lầm khi coi việc tiếp nhận thông tin giống như

bị một cái tát, hoặc nhận một gia sản hay một lời

phán quyết của toà án. Ngược lại, độc giả hay

thính giả giống người bắt bóng trong môn bóng

chày nhiều hơn.

Bắt bóng là một hoạt động giống như ném

bóng, hay đánh bóng. Người ném bóng hay đánh

bóng chính là người gửi thông tin theo nghĩa là

hành động của họ khiến quả bóng chuyển động.

Người bắt bóng là người tiếp nhận thông tin theo

nghĩa là hành động của họ làm quả bóng dừng lại.

Dù hành động khác nhau nhưng cả người ném và

người bắt đều rất chủ động. Vật thụ động chỉ có

thể là quả bóng vô tri bị điều khiển để chuyển

động và dừng lại. So sánh với việc viết và đọc, ta

sẽ thấy nội dung viết và đọc cũng giống như quả

bóng – là thứ bị động chung cho cả hai hoạt động

bắt đầu và kết thúc một quá trình nào đó.

So sánh lâu hơn, bạn sẽ thấy nghệ thuật bắt

bóng là kỹ năng bắt được bóng ném đi theo nhiều



cách (ném nhanh theo đường vòng cung, ném

xoáy theo đường ziczăc). Nghệ thuật đọc cũng

tương tự - là kỹ năng tiếp nhận các loại thông tin

càng hiệu quả càng tốt.

Điều đáng chú ý là thành công của người ném

bóng và bắt bóng tuỳ thuộc mức độ phối hợp giữa

hai bên. Mối quan hệ giữa người viết và người đọc

cũng như vậy. Giao tiếp giữa người viết và người

đọc chỉ thành công khi những gì người viết muốn

chuyển tải có thể đi vào lòng độc giả. Một số

người viết có khả năng kiểm soát rất tốt - họ biết

rõ điều mình muốn viết, và chuyển tải chúng rất

chính xác. Ngược lại, cũng có những người viết

lung tung, không có sự kiểm soát.

Đọc một bài viết, người đọc có thể tiếp nhận

một lượng thông tin ít hay nhiều, toàn bộ hay chỉ

một phần, phụ thuộc vào mức độ hoạt động họ bỏ

ra trong quá trình đọc, và kỹ năng điều khiển các

hoạt động trí óc liên quan.

Vậy đọc tích cực là như thế nào? Câu hỏi này



sẽ được nhắc đến nhiều lần trong cả cuốn sách.

Đến đây, bạn chỉ cần hiểu rằng nếu cùng đọc một

tài liệu, người này sẽ đọc hiệu quả hơn người kia

nhờ đọc tích cực hơn, và thực hiện các hoạt động

có liên quan tài tình hơn. Tóm lại, đọc là một hoạt

động phức tạp, bao gồm trong nó nhiều hoạt động

tách biệt. Ai thực hiện nhiều hoạt động hơn sẽ đọc

tốt hơn.



Mục tiêu của việc đọc sách:

Đọc để lấy thông tin và đọc để

hiểu biết

Khi đọc một cuốn sách, bạn có thể hiểu rõ

mọi điều tác giả trình bày, hoặc không hiểu gì cả.

Nhưng ngay cả khi bạn hiểu, nghĩa là bạn có được

thông tin, thì cũng chưa hẳn là bạn đã hiểu biết gì

thêm. Nếu bạn hiểu rõ ràng từ đầu đến cuối, tức

là bạn và tác giả có cùng suy nghĩ.

Trong trường hợp bạn không hiểu rõ cuốn

sách nói gì, hay chỉ hiểu ở một mức độ nào đó,



bạn biết rằng cuốn sách ngụ ý nhiều hơn những gì

bạn hiểu, và nó có thể hàm chứa nhiều điều làm

tăng sự hiểu biết của bạn. Khi đó bạn sẽ làm gì?

Bạn có thể mang cuốn sách đến nhờ người nào

hiểu rõ hơn bạn (một người thật hoặc một cuốn

sách khác) giải thích những vướng mắc. Hoặc bạn

có thể quyết định rằng hiểu như thế là đủ, và

không cần quan tâm đến những gì vượt quá tầm

hiểu biết của bạn. Cả hai cách giải quyết vấn đề

trên đều cho thấy bạn đã không thực hiện đúng

yêu cầu cuốn sách đưa ra về việc đọc.

Bạn chỉ có thể đọc sách theo một cách duy

nhất - tự đọc mà không cần sự trợ giúp nào từ

bên ngoài. Bằng năng lực, trí tuệ của mình, bạn

phải tìm cách làm sáng tỏ những con chữ trước

mắt sao cho từ chỗ hiểu ít, bạn dần hiểu nhiều

hơn. Sự tiến bộ của bạn đạt được qua quá trình

vận dụng trí óc, đào sâu suy nghĩ được gọi là đọc

có kỹ năng. Đây là cách đọc những cuốn sách

thách thức khả năng hiểu rõ vấn đề của bạn.



Như vậy, có thể tạm định nghĩa Đọc sách

như một nghệ thuật là quá trình vận dụng trí óc

của con người để suy ngẫm về những con chữ, mà

không có bất cứ sự trợ giúp nào từ bên ngoài.

Nhờ đó, trí tuệ của bạn được nâng lên một tầm

cao mới, từ hiểu ít đến hiểu nhiều.

Rõ ràng, đây là một kiểu đọc sách tích cực,

trong đó không chỉ có nhiều hoạt động, mà còn có

nhiều kỹ năng tiến hành các hoạt động cần thiết

khác nhau. Đồng thời, cách đọc này cũng cho thấy

có rất nhiều điều đáng để đọc và cần phải đọc

theo cách này nhưng lại thường bị coi là khó đọc,

chỉ dành cho những độc giả giỏi.

Sự khác biệt giữa đọc để lấy thông tin và đọc

để hiểu biết còn phức tạp hơn. Khi ta đọc báo,

tạp chí, hay bất cứ loại tài liệu nào mà ta hoàn

toàn hiểu ngay được bằng kỹ năng và trình độ của

mình, thì những điều đó có thẻ tăng thêm lượng

thông tin cho chúng ta, nhưng không thể cải thiện

khả năng am hiểu vì mức độ hiểu của ta trước và



sau khi đọc vẫn bằng nhau. Đây là đọc để lấy

thông tin.

Khi một người cố gắng đọc một thứ gì đó mà

ban đầu họ không hiểu thấu đáo, thì có thể chính

thứ đó sẽ làm tăng khả năng hiểu biết của người

đọc. Nếu không có sự mất cân bằng trong chuyển

tải vấn đề giữa tác giả và độc giả, thì con người

không bao giờ có thể học hỏi lẫn nhau. Ở đây, từ

“học” nghĩa là hiểu biết thêm, chứ không phải nhớ

thêm những thông tin dễ hiểu giống như các thông

tin bạn đã có.

Một người có trình độ không gặp khó khăn gì

trong việc thu thập những thông tin mới qua quá

trình đọc, nếu các dữ kiện đó giống những gì anh

ta đã biết. Ví dụ, một người biết và am hiểu một

số dữ kiện về lịch sử nước Mỹ, theo một luồng tư

tưởng nào đó, có thể dễ dàng đọc để thu thập

thêm thông tin và vẫn hiểu các thông tin theo cách

tương tự. Nhưng giả sử anh ta đọc một cuốn sách

lịch sử, trong đó đưa ra một luồng tư tưởng mới,



mang tính khám phá hơn, và anh ta tìm cách để

hiểu bằng được, tức là đọc để hiểu biết, chứ

không phải chỉ lấy thông tin. Rõ ràng, người đó đã

nâng mình lên nhờ chính hoạt động của bản thân,

mặc dù có sự giúp đỡ gián tiếp của tác giả - người

đã mang đến điều gì đó để dạy người đọc.

Cách đọc để hiểu xảy ra với hai điều kiện.

Một là, có sự chênh lệch ban đầu trong mức độ

hiểu. Tác giả chắc chắn phải hiểu nhiều hơn độc

giả, và sách của họ phải chuyển lại những hiểu biết

của họ có nhưng độc giả không có. Hai là, độc giả

phải có khả năng vượt qua sự chênh lệch này ít

hay nhiều. Tuy hiếm khi độc giả hiểu được hoàn

toàn nhưng luôn hiểu gần bằng tác giả. Khi đạt

được sự cân bằng, nghĩa là đạt được sự rõ ràng

trong thông tin.

Tóm lại, ta chỉ có thể học từ những người giỏi

hơn ta. Ta phải biết họ là ai, và làm cách nào để

học hỏi họ. Nhưng tất cả chúng ta đều có thể học

cách đọc hiệu quả hơn, để hiểu biết hơn bằng



chính nỗ lực của bản thân. Nếu bạn học cách đọc

đó, thì việc đọc lấy thông tin sẽ tự diễn ra mà

không cần bạn quan tâm.

Tất nhiên, ngoài việc thu thập thông tin và tăng

tầm hiểu biết, việc đọc sách còn nhằm mục tiêu

đọc để giải trí. Nhưng trong cuốn sách này, chúng

tôi không quá quan tâm đến vấn đề đọc để giải trí.

Đây là kiểu đọc ít đòi hỏi nhất, và yêu cầu ít nỗ

lực nhất. Hơn nữa, hình thức đọc này không tuân

theo quy tắc nào. Bất kỳ ai biết đọc đều có thể

đọc để giải trí nếu muốn.

Trên thực tế, nếu người ta đọc một cuốn sách

để tăng cường hiểu biết, hay có thêm thông tin, thì

họ cũng có thể đọc cuốn đó để giải trí. Nhưng

ngược lại, không phải mọi cuốn sách phục vụ việc

đọc để giải trí có thể dùng để đọc nhằm tăng thêm

hiểu biết.



Đọc là học: Sự khác biệt giữa

học thông qua giảng dạy và học



thông qua khám phá

Thu thập thêm thông tin chính là học hỏi. Hiểu

hơn những gì trước đây bạn chưa hiểu cũng là học

hỏi. Nhưng có sự khác biệt quan trọng giữa hai

hình thức học tập này.

Được cung cấp thông tin đơn giản là biết một

điều gì đó đúng. Được mở mang tầm hiểu biết là

biết thêm bản chất vấn đề: tại sao đúng, tại sao

sai, những mối quan hệ của vấn đề với các dữ liệu

khác,…

Hãy liên hệ với khả năng nhớ một điều và khả

năng phân tích điều đó. Nếu bạn nhớ những gì một

tác giả nói, nghĩa là bạn đã học được điều gì đó

khi đọc tác phẩm của người đó. Nếu những gì tác

giả đó nói là đúng, nghĩa là bạn học được điều gì

đó về thế giới này. Nhưng điều bạn học được là

một dữ kiện về cuốn sách, hay một dữ kiện về thế

giới? Nếu bạn chỉ sử dụng mỗi trí nhớ, bạn sẽ

không thu thập thêm gì ngoài thông tin, tức là bạn

chưa được khai sáng. Bạn chỉ được khai sáng khi