2 Các cấp độ đọc

luỹ. Cấp độ đầu tiên không bị cấp độ thứ hai lấn

át. Tương tự, cấp độ thứ hai không bị cấp độ thứ

ba che mất, và cấp độ thứ ba thì không bị cấp độ

bốn lấn lướt. Cấp độ bốn cũng là cấp độ cao nhất

trong quá trình đọc, bao hàm tất cả các cấp khác.

Nói cách khác, cấp này vượt quá tầm kiểm soát

của các cấp dưới.

Cấp độ đọc đầu tiên được chúng tôi gọi là

đọc sơ cấp, hay đọc sơ đẳng, đọc cơ bản, đọc

khởi đầu. Cách gọi nào cũng nói lên một điều rằng

khi độc giả đã nắm vững cấp độ này, tức là họ đã

từ chỗ không biết chữ trở thành biết chữ, ít nhất là

ở giai đoạn đầu tiên. Khi thành thạo cấp độ này,

người ta học được các điều cơ bản nhất trong

Nghệ thuật đọc sách (The art of reading), được

đào tạo cơ bản về đọc, và học được các kỹ năng

đọc đầu tiên. Cấp độ đọc này thường được dạy

cho học sinh tiểu học.

Khi bắt đầu học đọc, người ta học cách nhận

biết từng từ riêng rẽ trên trang sách. Ví dụ, các em



học sinh lớp một nhìn thấy một tập hợp các dấu

hiệu màu đen trên nền giấy trắng, các dấu hiệu đó

có nghĩa là “Con mèo ngồi trên chiếc mũ”. Nhưng

vì mới học đọc nên các em không thật sự quan

tâm liệu mèo có ngồi trên mũ thật không, hay điều

này ám chỉ gì về mèo, mũ và thế giới xung quanh.

Các em chỉ để ý đến ngôn ngữ mà tác giả đang

dùng.

Ở cấp độ một, câu hỏi đặt ra cho người đọc

là “Câu đó ý nghĩa nói gì?”. Đây có thể xem là

một câu hỏi phức tạp và hóc búa. Nhưng ở đây,

chúng tôi chỉ đề cập đến ý nghĩa đơn giản nhất của

nó. Trong cấp độ đọc này, có một số vấn đề mất

nhiều công sức để xử lý. Ví dụ, khi ta muốn đọc

một tài liệu nào đó nhưng nó lại được viết bằng

tiếng nước ngoài mà ta không thạo lắm. Lúc này,

nỗ lực đầu tiên của chúng ta là phải xác định các

từ được dùng. Chỉ sau khi xác định được từng từ,

chúng ta mới có thể tìm cách để hiểu chúng và cố

gắng hết sức để hiểu ý nghĩa của chúng.



Thậm chí, khi đọc các tài liệu được viết bằng

ngôn ngữ của mình, nhiều độc giả vẫn gặp không ít

khó khăn ở cấp độ đọc này. Hầu hết các khó

khăn đó mang tính máy móc. Một trong số các

nguyên nhân là do cách họ được dạy học đọc như

thế nào lúc ban đầu gây nên. Vượt qua các trở

ngại này, người ta thường đọc nhanh hơn. Vì thế

mà phần lớn các khoá dạy đọc nhanh tập trung

vào cấp độ này.

Cấp độ đọc thứ hai được chúng tôi gọi là đọc

kiểm soát. Đặc trưng của cấp độ này là sự nhấn

mạnh đặc biệt đến thời gian. Khi đọc ở cấp dộ

này, học sinh được phân bổ một lượng thời gian

nhất định để hoàn tất một lượng bài đọc được

giao. Nói cách khác, mục đích của cấp độ này là

cố gắng hiểu càng nhiều trong một khoảng thời

gian ấn định trước - thường là một khoảng thời

gian tương đối ngắn, thậm chí là quá ngắn để hiểu

được mọi thứ được đề cập trong sách.

Có một tên gọi khác cho cấp độ đọc này là



đọc lướt qua. Nhưng đây không phải là đọc lướt

qua một cuốn sách một cách tình cờ hay ngẫu

nhiên. Đọc kiểm soát là nghệ thuật đọc lướt một

cách có hệ thống. Khi đọc ở cấp độ này, mục đích

của bạn là xem xét bề mặt cuốn sách, và tiếp thu

tất cả những gì mà bề nổi của cuốn sách dạy bạn.

Ở cấp độ này, câu hỏi điển hình là “Cuốn sách

muốn nói lên điều gì?” hoặc “Kết cấu cuốn sách

như thế nào?”, hay “Cuốn sách gồm những phần

nào?”.

Khi đọc kiểm soát một cuốn sách, dù thời gian

cho phép ít đến đâu, bạn cũng phải trả lời được

câu hỏi “Sách này thuộc loại gì: tiểu thuyết, lịch sử

hay khoa học?”. Điều chúng tôi muốn lưu tâm là

đa số mọi người, ngay cả những người đọc khá

tốt, cũng không nhận thức được giá trị của việc

đọc kiểm soát. Họ bắt đầu đọc trang đầu tiên, và

đọc kỹ cho đến hết mà không đọc phần mục lục.

Như vậy, họ vừa phải tiếp thu kiến thức bề nổi

của cuốn sách, vừa phải cố gắng hiểu cuốn



sách muốn nói gì. Điều này làm cho vấn đề càng

khó khăn hơn.

Cấp độ đọc thứ ba chúng tôi gọi là đọc phân

tích. Đây là một hoạt động phức tạp hơn, những

cũng hệ thống hơn hai cấp độ trước. Tuỷ thuộc

vào mực độ khó của bài đọc mà có nhiều hay ít

đòi hỏi khắt khe đối với người đọc.

Đọc phân tích là đọc kỹ lưỡng, đọc toàn bộ

hay đọc hiệu quả. Nếu đọc kiểm soát là hình thức

đọc tốt nhất, và hoàn chỉnh nhất có thể đạt được

trong một thời gian cho trước, thì đọc phân tích là

hình thức đọc tốt nhất và hoàn chỉnh nhất có thể

đạt được trong một thời gian không xác định.

Điều chúng tôi muốn nhấn mạnh ở đây là đọc

phân tích luôn luôn tích cực. Trong cấp độ này,

độc giả giành lấy một cuốn sách, và nghiền ngẫm

nó cho đến khi nó trở thành của riêng họ. Triết gia

Francis Bacon (1561-1626) từng nhận xét rằng:

“Một số sách chỉ dùng để nếm. Một số khác để

nuốt. Và rất ít cuốn sách dùng để nhai và tiêu



hoá”. Đọc một cuốn sách theo kiểu phân tích có

nhĩa là nhai và tiêu hoá nó.

Đọc phân tích không thật sự cần thiết nếu mục

đích đọc của bạn chỉ để lấy thông tin hay giải trí.

Đọc phân tích trước tiên và trên hết là đọc để

hiểu. Nếu bạn không có ít nhất một kỹ năng nào

đó của cấp độ đọc phân tích, bạn gần như không

thể dựa vào sự trợ giúp của một cuốn sách để đi

từ chỗ hiểu ít đến hiểu nhiều.

Cấp độ bốn, cũng là cấp độ cao nhất của việc

đọc, được gọi là đọc đồng chủ đề. Đây là hình

thức đọc phức tạp nhất và có hệ thống nhất trong

tất cả các cấp độ. Yêu cầu đối với người đọc rất

cao ngay cả khi bản thân những tài liệu họ đọc

khá dễ hiểu.

Người ta còn gọi cấp độ này là đọc so sánh.

Khi đọc đồng chủ đề, độc giả đọc nhiều sách chứ

không chỉ một cuốn và tìm mối liên quan giữa các

cuốn sách đó cũng như mối liên quan đến chủ đề

mà chúng cùng đề cập. Nhưng chỉ so sánh về chữ



nghĩa thôi là chưa đủ. Đọc đồng chủ đề yêu cầu

nhiều hơn thế. Thông qua những cuốn sách, độc

giả đọc đồng chủ đề có thể xây dựng một lập luận

để phân tích một chủ đề mà có thể không nằm

trong bất kỳ cuốn sách nào họ đọc. Vì thế, đọc

đồng chủ đề không phải là một nghệ thuật dễ

dàng, các quy tắc của nó cũng không được nhiều

người biết đến nhưng đó lại là hình thức đọc tích

cực nhất, đòi hỏi nỗ lực cao nhất. Lợi ích của hình

thức đọc này lớn đến mức có thể bù đắp những

khó khăn khi học cách thực hiện nó.



3 Cấp độ đọc đầu tiên

– Đọc sơ cấp

Suốt thế kỷ XIX, tại châu Mỹ, người ta chủ

yếu dùng phương pháp ABC để dạy học đọc. Trẻ

em được dạy cách đánh vần từng chữ cái trong

bảng chữ cái (phương pháp này còn được gọi là

đọc sơ cấp) và kết hợp chúng thành âm tiết. Ban

đầu là hai chữ một, sau đó là ba, bốn, bất kể các

âm tiết đó có nghĩa hay không. Khi một đứa trẻ

có thể kể tên tất cả các cách kết hợp đã được xác

định, coi như em đã thông thuộc bảng chữ cái.

Sau đó, hình thức dạy đọc tổng hợp này đã bị

chỉ trích nặng nề, và người ta đề xuất hai cách thay

thế. Một là hình thức biến thể của phương pháp

dạy chữ cái phân tích, gọi là phương pháp ngữ

âm. Theo đó, từ được nhận biết bằng âm chứ

không phải bằng các chữ cái. Các hệ thống in

phức tạp và tài tình được phát minh nhằm thể hiện

các âm khác nhau của một chữ cái, đặc biệt là các



nguyên âm.

Hai là phương pháp sử dụng thị giác để tiếp

nhận các từ trước khi chú ý đến từng chữ cái hay

từng âm. Say này, người ta phát triển phương

pháp này để giới thiệu với học sinh một câu đầy đủ

tượng trưng cho một đơn vị ý nghĩ. Tiếp đó, học

sinh mới học cách nhận biết các từ cấu thành câu

đó, và cuối cùng là các chữ cái tạo nên các từ.

Trong những năm 1920, 1930, phương thức này

rất thông dụng. Đây cũng là thời kỳ có sự chuyển

đổi từ việc đọc to sang đọc thầm. Người ta nhận

ra rằng có khả năng đọc to không có nghĩa là có

khả năng đọc thầm. Việc đọc thầm nhanh và toàn

diện đã trở thành kỹ năng được đặc biệt quan tâm

trong những năm từ 1920 đến 1925.

Trên thực tế, các phương pháp trên có thể

hiệu quả với một số học sinh này, nhưng không

hiệu quả với những học sinh khác. Chính vì thế,

nhiều nhà nghiên cứu đã cho ra đời các công trình

nghiên cứu về phương pháp dạy đọc với nhiều