6 Phân loại một cuốn sách

Do đó, tất cả những gì chúng tôi đã trình bày

về việc đọc sách cũng có thể áp dụng được với tất

cả các loại tài liệu khác. Trong nhiều trường hợp,

chúng ta không thể áp dụng những quy tắc này

hoàn toàn giống như khi đọc một cuốn sách,

nhưng việc điều chỉnh chúng cho phù hợp với loại

tài liệu đang đọc không có gì khó.



Tầm quan trọng của việc phân

loại sách

Phân loại sách chính là quy tắc đầu tiên của kỹ

năng đọc phân tích, và có thể được diễn đạt như

sau. QUY TẮC 1: BẠN PHẢI BIẾT CÀNG

SỚM CÀNG TỐT LOẠI SÁCH MÌNH ĐANG

ĐỌC LÀ GÌ, TỐT NHẤT LÀ TRƯỚC KHI

BẠN BẮT ĐẦU ĐỌC CUỐN SÁCH ĐÓ.

Ví dụ, bạn phải biết mình đang đọc thể loại

sách có nội dung hư cấu (như tiểu thuyết, sử thi,

thơ trữ tình…), hay một tác phẩm có tính chất mô

tả về lĩnh vực nào đó. Hầu hết mọi độc giả đều

nhận biết được một tác phẩm hư cấu khi mới đọc



qua. Tuy nhiên, việc này không phải lúc nào cũng

dễ dàng. Portnoy’s Complaint (Lời than phiền

của Portnoy) là tiểu thuyết hay một nghiên cứu

phân tích tâm lý? Naked Lunch (Bữa trưa trần

trụi) là một truyện hư cấu hay một ghi chép chống

lại việc lạm dụng thuốc? Gone with the Wind

(Cuốn theo chiều gió) là một tác phẩm lãnh mạn

hay chính là lịch sử của miền Nam nước Mỹ trước

và trong cuộc nội chiến? Main Street (Con đường

chính) và The Grapes of Wrath (Chùm nho phẫn

nộ) là những tác phẩm văn chương hay những

nghiên cứu về xã hội?

Dĩ nhiên, tất cả những cuốn sách đó đều là

tiểu thuyết, đều nằm trong danh sách những tác

phẩm văn học bán chạy nhất. Nhưng những câu

hỏi phía trên cũng không thừa vì có rất nhiều yếu

tố khoa học xã hội trong các cuốn tiểu thuyết

đương đại, và cũng không ít yếu tố hư cấu trong

một tác phẩm về xã hội học khiến chúng ta khó có

thể phân biệt. Điều này cũng tương tự với một số



cuốn sách chứa đựng kiến thức về vật lý hay hoá

học.

Một cuốn sách khoa học có mục đích chính là

truyền tải kiến thức. Một cuốn sách chủ yếu nói

đến ý kiến, lý thuyết, giả thuyết hay suy đoán đúng

trong một số trường hợp cũng truyền đạt kiến thức

cho người đọc, vì thế cũng là một tác phẩm khoa

học. Cũng giống như tác phẩm văn chương, hầu

hết độc giả có thể nhận ra một tác phẩm khoa học

ngay khi nhìn thấy nó. Tuy nhiên, vấn đề ở đây là

phải phân biệt được nhiều loại sách khoa học

khác nhau. Thông tin, kiến thức mà tác phẩm lịch

sử và triết học cung cấp không giống nhau. Vấn

đề phải giải quyết ở một cuốn sách về vật lý khác

với vấn đề phải giải quyết ở một cuốn sách về đạo

đức. Tất nhiên, hai tác giả cũng sẽ sử dụng các

phương pháp hoàn toàn khác nhau để giải quyết

những vấn đề không giống nhau đó.

Vậy bạn sẽ áp dụng quy tắc 1 thế nào? Đầu

tiên là kiểm soát cuốn sách. Bạn đọc tên sách, phụ



đề, mục lục, xem qua lời mở đầu của tác giả và

phụ lục ở cuối sách. Nếu cuốn sách quá cũ, bạn

có thể đọc lời giới thiệu của nhà xuất bản. Đó là

những lá cờ chỉ dẫn mà tác giả giương lên để chỉ

cho bạn thấy gió sẽ thổi hướng nào.



Những điều bạn có thể học

được từ tên một cuốn sách

Chúng tôi đã từng hỏi sinh viên của mình cuốn

sách họ đọc nói về vấn đề gì, và yêu cầu họ miêu

tả một cách khái quát nhất xem cuốn sách đó

thuộc loại nào. Song để trả lời những câu hỏi này

không phải là việc đơn giản.

Chúng tôi xin nêu ra một ví dụ về sự nhầm lẫn

khi đọc tên một cuốn sách. Năm 1859, Darwin

xuất bản một cuốn sách rất nổi tiếng. Tên cuốn

sách được nhắc đến liên tục trong rất nhiều cuộc

thảo luận. Ảnh hưởng của nó được đánh giá bởi

cả những nhà thông thái và những bình luận viên

bình thường. Cuốn sách viết về thuyết tiến hóa,

trong tiêu đề sách có từ “species” (các loài). Vậy



tiêu đề chính xác của cuốn sách là gì?

Nếu bạn trả lời là The origin of Species

(Nguồn gốc các loài) tức là bạn đã đúng. Nhưng

có thể bạn sẽ trả lời là The origin of the Species

(Nguồn gốc của loài người). Chúng tôi đã đặt câu

hỏi này với 25 độc giả, và hơn nửa trả lời là

“Nguồn gốc của loài người”. Nguyên nhân là họ

chưa bao giờ đọc cuốn sách này, và cho rằng

cuốn sách phải liên quan gì đó đến sự phát triển

của loài người. Sự thật là cuốn sách hầu như

không đề cập đến con người mà đối tượng này

được Darwin nhắc tới trong cuốn sách sau của

ông - cuốn The Descent of Man (Nguồn gốc loài

người). Còn cuốn Nguồn gốc các loài nói đến sự

sinh sôi, phát triển của muôn vàn loài động thực

vật trong thế giới tự nhiên. Chúng tôi nhắc đến sai

lầm phổ biến này vì rất nhiều người nghĩ họ biết

tiêu đề cuốn sách mặc dù thực tế hiếm người thật

sự đọc cẩn thận, và suy nghĩ xem tiêu đề sách

muốn nói gì.



Trong ví dụ sau đây, chúng tôi không yêu cầu

bạn nhớ tiêu đề sách, mà suy nghĩ xem tiêu đề đó

muốn nói gì. Tác giả Gibbon đã viết một cuốn

sách nổi tiếng về Đế chế La Mã, mang tên The

Decline and Fall of the Roman Empire (Sự suy

tàn và diệt vong của Đế chế La Mã). Rất nhiều

người biết tên cuốn sách này ngay cả khi họ không

có sách trong tay. Trên thực tế, cụm từ “suy tàn và

diệt vong” đã trở thành thành ngữ. Tuy nhiên, khi

chúng tôi hỏi 25 độc giả rằng tại sao chương đầu

tiên của cuốn sách lại có tên là “Quy mô và lực

lượng quân sự của Đế chế La Mã trong thời kỳ

cai trị của Antonines”, tất cả đều không biết. Họ

không biết suy luận nếu cuốn sách có tên là Sự

suy tàn và diệt vong của Đế chế La Mã thì nội

dung thường sẽ bắt đầu bằng thời kỳ hoàng kim

của đế chế, rồi mới đến suy tàn và diệt vong. Vì

thế, họ dịch một cách vô thức cụm từ “decline and

fall” (suy tàn và diệt vong) thành “rise and fall”

(phát triển và suy tàn). Họ bối rối vì không thấy



cuốn sách nhắc đến nền Cộng hoà La Mã - chế

độ tồn tại trước thời kỳ trị vì của Antonines đến

150 năm. Nếu họ đọc kỹ tiêu đề sách, họ có thể

suy đoán rằng thời kỳ trị vì của Antonines là thời

hoàng kim của Đế chế La Mã. Nói cách khác,

tiêu đề sách có thể cung cấp cho độc giả những

thông tin cần thiết về cuốn sách trước khi họ bắt

đầu đọc nội dung. Nhưng đa số độc giả thường

không đọc kỹ tiêu đề sách, cả những cuốn họ đã

biết hay chưa từng biết.

Một nguyên nhân khiến nhiều người bỏ qua

tiêu đề sách và lời mở đầu là họ không nhận thức

được tầm quan trọng của việc phân loại sách. Họ

không tuân theo quy tắc đầu tiên của việc đọc

phân tích. Các tác giả viết sách thường cố gắng

viết phần mở đầu thật đơn giản, dễ hiểu, và đặt

tiêu đề hoặc phụ đề sách có tính miêu tả. Hai nhà

vật lý Einstein và Infeld khi viết lời tựa cho cuốn

The Evolution of Physics (Sự phát triển của vật

lý học) đã thổ lộ rằng họ mong muốn độc giả biết



việc đọc một cuốn sách khoa học dù phổ thông

thế nào cũng không thể giống cách đọc một cuốn

tiểu thuyết. Vì thế, hai ông đã xây dựng một mục

lục đầy tính phân tích để báo trước cho người đọc

phần trình bày nội dung chi tiết. Trong bất cứ

trường hợp nào, những tiêu đề chương được liệt

kê ở phía trước cũng có tác dụng khuếch đại tầm

quan trọng của tiêu đề chính.

Độc giả nào bỏ qua nội dung trên sẽ rất khó

trả lời câu hỏi “Cuốn sách bạn đọc thuộc loại

nào?”. Và nếu chưa bao giờ tự hỏi bản thân câu

hỏi này thì sẽ còn nhiều câu hỏi khác về cuốn sách

họ không thể trả lời được.

Đọc tiêu đề sách cẩn thận rất quan trọng,

nhưng chưa đủ. Mặc dù có những tiêu đề rất rõ

ràng nhưng cũng không thể giúp bạn phân loại

được cuốn sách đó, trừ phi bạn có một danh mục

các loại sách ở trong đầu.

Tóm lại, để tuân thủ nguyên tắc 1 của việc đọc

sách bạn phải biết đó là loại nào.



Sách lý thuyết hay sách thực

hành

Ai cũng đã ít nhiều dùng các từ “lý thuyết” và

“thực hành”, nhưng chưa hẳn tất cả đều hiểu hết ý

nghĩa của chúng. Với những người có đầu óc thực

tế, từ “lý thuyết” mang tính hão huyền thậm chí là

xa với; còn từ “thực hành” có nghĩa là một việc gì

đó được thực hiện và mang lại lợi nhuận tức thì.

Chúng ta đều biết rằng hành động thông minh

phải bắt nguồn từ tri thức. Tri thức hay kiến thức

có thể được sử dụng theo nhiều cách, không chỉ

để chế ngự thiên nhiên hay sáng chế ra máy móc,

những công cụ hữu dụng, mà còn để định hướng

phẩm cách và điều chỉnh hoạt động của con người

trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Có một số cuốn sách cũng như một số giáo

viên chỉ quan tâm đến những kiến thức mà họ phải

truyền đạt, nhưng điều này không có nghĩa họ phủ

nhận giá trị sử dụng của những kiến thức đó.

Nhiều người lại có mối quan tâm vượt ra ngoài



khuôn khổ kiến thức đơn thuần. Họ muốn tìm hiểu

sâu hơn vè những kiến thức có thể giải quyết các

vấn đề của cuộc sống. Họ vừa truyền kiến thức,

vừa nhấn mạnh đến việc áp dụng kiến thức vào

thực tế.

Để kiến thức mang tính thực tế, chúng ta phải

biết chuyển chúng thành nguyên tắc hoạt động, từ

việc biết đó là trường hợp nào sang việc biết

phải làm gì để đạt được mục tiêu trong trường

hợp đó. Đó là sự khác biệt giữa biết cái gì và biết

cách nào. Sách lý thuyết dạy bạn về bản chất lý

lẽ. Sách thực hành dạy bạn cách làm những điều

bạn muốn hoặc nghĩ là nên làm.

Bất kỳ cuốn sách hướng dẫn nào, hoặc những

cuốn sách chỉ cho bạn biết nên làm gì hoặc làm

như thế nào đều là sách thực hành. Sách thực

hành bao gồm những cuốn sách mô tả nghệ thuật

dành cho người học; những cuốn sổ tay về bất cứ

lĩnh vực nào như cơ khí, y khoa, nấu ăn; và cả

những sách chuyên luận về kinh tế, đạo đức hay



chính trị. Chúng tôi sẽ giải thích tại sao những cuốn

sách chuyên luận về kinh tế, đạo đức hay chính trị

(thường được coi là những sách mang tính quy

chuẩn, quy phạm) lại là một nhóm rất đặc biệt

trong danh mục sách thực hành.

Bất cứ một cuốn sách đạo đức nào cũng đều

dạy ta cách sống, chỉ bảo ta những điều nên và

không nên làm, thông tin cho ta biết về cả “phần

thưởng” và “hình phạt” gắn với việc thực hiện hay

không thực hiện những điều đó. Vì thế, chúng là

những cuốn sách thực hành. Một số nghiên cứu xã

hội học chỉ đơn thuần mô tả, chứ không đánh giá

hay nhận định gì về thái độ, hành vi thực tế của

con người thì không được coi là sách về đạo đức

hay sách thực hành. Chúng chỉ là những tác phẩm

lý thuyết - những công trình khoa học.

Ta có thể lý giải tương tự với một cuốn sách

về kinh tế học. Bên cạnh những báo cáo, những

con số liên quan đến toán học và thống kê - phần

nặng về lý thuyết hơn thực hành - thì những cuốn