Nguồn nhân lực - nền tảng tạo nên lợi thế cạnh tranh dài hạn của doanh nghiệp

20

vị t í địa lý thuận lợi m à phần lớn phụ thuộc vào sự hiện hữu của nguồn

r

nhân lực có chất lượng cao. Không phải ngẫu nhiên m à Diễn đàn kinh tế thế

giới (WEF, năm 1997) đã coi nguồn nhân lực chất lượng cao (lao động

được đào tọo, có kỹ năng) là Ì trong 8 nhóm nhân tố quan trọng xác định

năng lực cọnh tranh tổng thể của nền kinh tế. Hơn thế nữa, nguồn nhân lực

còn được WEF coi là một nhân tố có trọng số quy định tính cọnh tranh của

một quốc gia và điều này được minh chứng rất rõ trong các doanh nghiệp

Việt Nam.

Nhân lực không chỉ đơn thuần là một trong những nguồn lực sản xuất

m à đó còn là nguồn lực có khả năng quyết định việc tổ chức, sử dụng các

nguồn lực khác, là chủ thể tích cực của tất cả các hoọt động sản xuất và

hoọt động thị trường. Trong khi các nguồn lực tự nhiên chỉ tồn tọi dưới dọng

tiềm năng, nếu không được con người khai thác trong quá trình lao động thì

sẽ trở thành vô dụng, thì lao động là nguồn lực duy nhất có khả năng phát

hiện, khơi dậy và cải biến các nguồn lực tự nhiên và xã hội khác. Chỉ có

con người mới có khả năng nhận biết các quy luật sản xuất kinh doanh, biết

dự kiến, dự báo xu hướng phát triển của thị trường và quan trọng hơn biết

vận dụng một cách sáng tọo các quy luật này trong hoọt động thị trường để

sử dụng một cách có hiệu quả nhất các nguồn lực khác.

Thực tế cuộc sống hiện nay cho thấy nhiều doanh nghiệp ở các quốc gia

rất nghèo tài nguyên nhưng lọi có năng lực cọnh tranh cao (như Hàn Quốc,

Nhật Bản) trong khi nhiều doanh nghiệp ở các quốc gia có tài nguyên dồi dào

nhưng đã không thành công hoặc rất í thành công trong cọnh tranh trên thị

t

trường (như một số nước Nam á và Châu Phi). Xem xét kỹ lưỡng kinh nghiệm

phát triển của các doanh nghiệp ở các nước này thì nhận thấy rằng, họ thành

công trong cọnh tranh cơ bản là họ đều có đội ngũ lao động có học thức, có

trình độ chuyên môn và trình độ tay nghề cao, được đào tọo, tổ chức tốt hoặc

được khuyến khích đúng mức. Điểu này cho thấy rõ ràng là nguồn nhân lực có

chất lượng cao, với tư cách là một trong những nguồn lực sản xuất, có vai trò



21

vô cùng quan trọng nếu không nói đó là yếu tố quan trọng nhất quy định khả

năng cạnh tranh và hội nhập của một doanh nghiệp.

Sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ và sự xuất hiện của

kinh tế tri thức trong những năm đầu của thế kỷ 21 chợng những không làm

giảm đi vai trò của nguồn nhân lực m à còn làm cho nó ngày càng trở nên

quan trọng hơn. Điều này hoàn toàn có thể giải thích được t í tuệ và kỹ

r

năng của con người chính là yếu tố không thể thiếu để đưa tiến bộ khoa học

vào cuộc sống, giúp làm ra các sản phẩm cao chất lượng cao hơn, mẫu m ã

đẹp hơn, giá thành rẻ hơn. Thông qua nguồn nhân lực, tiến bộ khoa học

công nghệ dần trở thành lực lưỡng trực tiếp, quy định năng lực cạnh tranh

cả của quốc gia và của doanh nghiệp.

Con người không đơn thuần chỉ là yếu tố của quá trình sản xuất kinh

doanh m à là một nguồn tài sản quý báu của tổ chức, doanh nghiệp. Các

doanh nghiệp chuyển từ quan điểm "tiết kiệm chi phí lao động để giảm giá

thành" sang "đầu tư vào nguồn nhân lực" để có lợi thế cạnh tranh cao hơn,

có lợi nhuận cao hơn và hiệu quả cao hơn.

Nguồn nhân lực cần được coi là t i sản quý báu, cần được đầu tư và

à

phát triển nhằm mang lại sự thoa mãn cá nhân đồng thời góp nhiều nhất cho

tổ chức. K h i nguồn nhân lực được đầu tư thoa đáng, họ sẽ có cơ hội phát

triển những khả năng cá nhân tiềm tàng, yên tâm gắn bó với doanh nghiệp

và đóng góp nhiều nhất cho doanh nghiệp. Thực tế đã chứng minh vào việc

đầu tư vào nguồn nhân lực mang lại hiệu quả cao hơn nhiều so với các yếu

tố khác của quá trình kinh doanh. Con người là nguồn lực quan trọng nhất

trong các nguồn lực, con người luôn giữ vai trò chủ đạo trong mọi hoạt

động. D ù cho khoa học, kỹ thuật phát triển đến mấy, dù cho mức độ tự

động hoa cao đến đâu, con người vẫn là nguồn sáng tạo. Không có con

người sẽ không có sự phát triển khoa học, kỹ thuật, không có tự động hoa,

không có vi tính, không có rôbốt.

Coi trọng yếu tố con người là đòi hỏi khách quan của thời đại. Thực tế

chỉ ra rằng những quốc gia phát triển nhanh nhất trong những năm gần đây



22

không phải là những quốc gia giàu tài nguyên m à là những quốc gia biết

làm giàu từ nguồn nhân lực, biết quý trọng nguồn nhân lực. Trước năm

1970 người ta không (hoặc ít) chú ý tới nhân tố này. Người ta coi con người

n

u

chẳng khác gì một bộ phận của cỗ máy, sử dỉng cho đế khi già yế thì

thải loại, không chú ý tới đào tạo, bồi dưỡng. Con người chỉ biết làm theo

mệnh lệnh của chỉ huy một cách m ù quáng. Từ sau năm 1970 thì những

quan niệm đó dần dẩn bị xoa bỏ. Trình độ học vấn, nhận thức về xã hội,

chính trị của con người ngày một cao hơn, con người không muốn làm việc

theo l ố i cũ, họ đòi hỏi được tự chủ, được sáng tạo. Do đó vai trò của con

người ngày càng một rõ nét hơn, họ tự chủ trong mọi chuyện, họ đòi những

quyền lợi m à họ cho rằng họ có quyền được hưởng. Bởi vậy cần đào tạo,

tuyển chọn, sử dỉng, bồi dưỡng, khuyế khích để con người cống hiến t í

n

r

lực của mình làm giàu cho đất nước.

Xét cho cùng thì mọi quá trình phát triển là vì con người, cho con

người và bằng con người nên con người hay nói chính xác hơn nguồn nhân

lực là nền tảng tạo nên lợi thế dài hạn cho doanh nghiệp có thể tồn tại và

phát triển bền vững. Tài sản lớn nhất của doanh nghiệp không phải là nhà

xưởng hay máy móc công nghệ m à là con người. Bằng trí tuệ của mình, con

người có khả năng chọn lọc những tinh hoa của nhân loại, kết hợp với

những truyền thống văn hoa và bản sắc dân tộc để tạo ra những sản phẩm

ngày càng có giá trị cao.

T ó m lại để có thể "sống còn" và thành công trong cạnh tranh và hội

nhập nhất là hội nhập và cạnh tranh trong khuôn khổ của WTO, việc phát

triển nguồn nhân lực có chất lượng, chuyên môn, kiế thức tốt, đủ sức đáp

n

ứng các yêu cầu và thách thức của cạnh tranh toàn cầu là nhiệm vỉ vô cùng

cần thiế t. Chính bởi lý do đó m à trong hoạt động của doanh nghiệp thì đào

tạo và phát triển con người luôn được coi là nền tảng để tạo nên lợi thế cạnh

tranh dài hạn của doanh nghiệp. Con người là tổng hoa các mối quan hệ xã

hội. Doanh nghiệp muốn đạt được mỉc tiêu đề ra thì nhất thiết phải biết gắn

kết con người trong mỉc tiêu chung, nhằm tận dỉng được năng lực cũng



23

như khả năng của từng thành viên trong tổ chức. Coi trọng vai trò con người

có nghĩa là phải quan tâm tới việc đào tạo con người một cách toàn diện

(đức, trí, thể, mỹ) để họ có đủ năng lực sáng tạo phục vụ cho việc phát triển

kinh tế nói chung và phát triển doanh nghiệp nói riêng.

Trên đây là những nội dung cơ bản nhật xoay quanh năng lực cạnh

tranh và tầm quan trọng của quản lý con người trong việc nâng cao năng lực

cạnh tranh của doanh nghiệp. Đây sẽ là cơ sở lý luận làm nền tảng cho việc

nghiên cứu thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam

m à tác giả sẽ trình bày trong chương l i sau đây.



24



C H Ư Ơ N G li

THỰC TRẠNG N Ă N G Lực CẠNH TRANH

CỦA C Á C DOANH NGHIỆP VIỆT M Â M

Để đánh giá năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam, đã

có rất nhiều tác giả phân chia theo các lĩnh vực hoặc ngành nghề khác nhau

cũng như việc lực chọn những tiêu chí khác nhau cho phù hợp với mục đích

nghiên cứu của mình. Trong chương này tác giả sẽ đề cập đến thực trạng

cạnh tranh của 3 nhóm ngành hàng công nghiệp, nông _lâm_thuỷ sản, dộch

vụ với các tiêu chí đánh giá sau: năng lực sản xuất, khả năng cạnh tranh của

sản phẩm, thộ trường tiêu thụ, trình độ công nghệ và thiết bộ, và chất lượng

nguồn nhân lực.

ì THỰC TRẠNG N Ă N G Lực CẠNH TRANH CỦA C Á C DOANH NGHIỆP

.

VIỆT NAM TRONG N H Ó M N G À N H H À N G C Ô N G NGHIỆP

Trong nhóm ngành hàng này tác giả lựa chọn và đi sâu vào nghiên cứu

5 nhóm hàng chủ yếu sau: Dệt may, da giầy, cơ khí, hóa chất và điện tử.



1. Nhóm hàng dệt may

* Vê năng lực sản xuất:

Toàn ngành dệt may hiện có 218 doanh nghiệp (trong đó bao gồm

9



78 doanh nghiệp dệt và 140 doanh nghiệp may), và 800 doanh nghiệp thuộc

các thành phần kinh tế khác (trong đó 600 đơn vộ may và 200 tổ hợp dệt).

Ngoài ra ngành đã có 178 dự án đầu tư nước ngoài trên các lĩnh vực: Sợi;

Dệt; Nhuộm; Đan; May; Phụ tùng máy may với số vốn đăng ký là 1804

triệu ƯSD. Tổng số lượng lao động làm việc tại các cơ sở sản xuất là 29,5

nghìn người - chiếm 2 5 % lực lượng lao động của các ngành công nghiệp

trên cả nước. Theo báo cáo của Tổng công ty dệt may Việt Nam (3/2004)

thì ngành sợi có 1.050.000 cọc sợi với khoảng 10 vạn là mới đầu tư - sản

xuất được 85.000 tấn sợi/năm, ngành dệt có 14.000 máy dệt các loại, sản

' Thời báo kinh tí Việt Nam. Kinh tê 2004-2005 Việt Nam và T h ế giới, số tổng hợp.



25

xuất được 380 triệu mét vải/năm, ngành nhuộm và hoàn tất vải có khả năng

đáp ứng 380 triệu mét vải/năm, ngành dệt kim có 40 máy dệt kim, sản xuất

được 35 triệu sản phẩm dệt k i m các loại/nãm, ngành may có 130.000 máy

may, sản xuất được 400.000 sản phẩm/năm. Năng suất lao động thấp là một

văn đề lớn của ngành, mới chỉ bằng 30-50% so với các nước trong khu vực.



* Về khả năng cạnh tranh của sản phẩm:

Trong xu thế phát triển chung, cơ cấu sản phẩm của ngành dệt may

cũng ngày càng được đa dạng hóa, tuy nhiên, khả năng cạnh tranh của hàng

hoa trên thị trường còn thấp. Các sản phẩm của ngành dệt chưa đáp ứng

được yêu cẫu của ngành may về chất lượng, chủng loại nên các doanh

nghiệp may phải nhập vải từ nước ngoài dẫn đến tăng chi phí nguyên liệu

trong ngành may. Chủng loại sản phẩm của các mặt hàng dệt may Việt

Nam còn chậm được cải tiến, mẫu m ã của sản phẩm không có sự khác biệt

so với các sản phẩm khác trên thị trường. Trong khi các nước xuất khẩu vải

như Đức, Italia, Pháp, Đài Loan, Ân Độ, Pakistan, Trung Quốc... đẫu tư

nhiều cho nghiên cứu phát triển mặt hàng mới nên chủng loại mặt hàng

luôn thay đổi cả nguyên liệu, kiểu dáng lẫn xử lý hoàn tất thì ngành dệt

may Việt Nam lại thiếu đẫu tư vào khâu này nên sản phẩm sản xuất ra vẫn

còn rất đơn điệu. Hơn nữa khả năng cung cấp dịch vụ trong ngành dệt may

còn rất hạn chế do các doanh nghiệp Việt Nam chưa có đủ nguyên vật liệu.

Ví như bông và xơ tổng hợp là hai loại nguyên liệu dệt chính nhưng phải

nhập ngoại: ngành dệt phải nhập hơn 9 0 % nguyên liệu bông xơ và 1 0 0 % xơ

sợi tổng hợp, 1 0 0 % thuốc nhuộm, chất trợ dệt. Giá bán các sản phẩm dệt

may phổ thông của Việt Nam thường cao hơn các sản phẩm cùng loại của

các nước trong khu vực 10-15%. So với hàng dệt may của Trung Quốc giá

bán của Việt Nam thậm chí còn cao hơn đến 2 0 % .

10



* Vê thị trường tiêu thụ:

• Thị trường xuất khẩu: Trước những năm 1990s, thị trường xuất khẩu

chính của ngành dệt may là các nước Liên X ô và Đông Âu. Sau khi Liên

10



Báo Diễn đàn doanh nghiệp ra ngày30/4/2004, trang 3.