Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (16.19 MB, 138 trang )
nghé nghiệp ở người học và làm cơ sớ để tiếp
nghiên cứu các học phần sau này.
Cảu hỏi lớn:
•
Tại sao người ta lại sẵn lòng bỏ ra
mười mấy nãm quý giá của đời người
chỉ để đổi lấy việc học hành vất vả và
dài đằng đẵng ở trường phổ thông ?
•
Vậy, sức mạnh và ưu thê đậc thù
của giáo dục trong nhà trường phổ
thông là gì?
I.
MÔT SỐ VẤN ĐỂ CHƯNG VỂ
I R()N(; NHẢ TRƯỜNG PHO THÔNG
C.IÁO
DỤC
1. Hệ thông mục tiêu giáo dục phổ thông
Muc tiêu của giáo dục phổ thúng
Lý luận về mục đích giáo dục và hệ thống mục tiêu giáo dục,
cũng như vai trò to lớn của nó đã dược trình bày ở Chương 3.
Mục tiêu cùa giáo dục phổ thông là sự cụ thể hoá và là một
bộ phận (yếu tố) cấu thành của mục đích giáo dục. Đó là mẫu
sản phẩm của giáo dục phổ ihông, với các phẩm chất, nãng lực
mà người học cần phải có sau quá trình giáo dục và rèn luyện
liên tục qua các cấp học.
Chỉ khi nào các nhà khoa học, các nhà quản lý, và những
người làm cóng tác giáo dục xác định rõ mục tiêu giáo dục phổ
thông, thì họ mới có cơ sở định hướng để thiết kế nội dung
chương trình, phương pháp giáo dục phù hợp và có hiệu quả.
Mục tiêu giáo dục phổ thông do cơ quan nghiên cứu và
quản lý nhà nước về giáo dục cao nhất (cấp bộ, ngành) nghiên
cứu, thiết kế và quản lý, chỉ đạo thực hiện. Nhưng mỗi giáo viên
lại là những người trực tiếp thực thi và quyết định hiệu quả thực
tế của nó.
Ở Việt Nam hiện nay,
mục tiêu giáo dục phổ thông
được xác định rõ trong Điều 27 của Luật Giáo dục
(2005) là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức,
trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm
175
hình thành nhân cách con người Việt Nam XHCN, xảy
dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho
học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao
động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Giáo dục tiểu học giúp học sinh hình thành những
cơ sỏ ban đầu cho s ự phát triển đúng đắn và lâu dài về
đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ
bản đ ể học sinh tiếp tục học trung học cơ sở.
Giáo dục trung học cơ s ở nhằm giúp học sinh củng
cố và phát triển nhũng kết quả của giáo dục tiểu học;
có trình độ học vấn phổ thông cơ sỏ nhằm và những
hiểu biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp đ ể tiếp
tục học trung học phổ thông, trung học chuyên nghiệp,
học nghề và đi vào cuộc sống lao động.
Giáo dục trung học phổ thông nhằm giúp học sinh
củng cô' và phát triển những kết quả của giáo dục trung
học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu
biết thõng thưởng về kỹ thuật và hướng nghiệp đ ể tiếp tục
học đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, học
nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động.
Các nhiệm vụ giáo dục trong nhà trường phổ thông
Để thực hiện mục tiêu giáo dục, cần phải nghiên cứu cụ thể
hoá và từ đó,
tổ chức tiến hành các hoạt động giáo dục toàn
diện. Tổng thể các hoạt động giáo dục chính là thành tô' cơ bản
của nội hàm khái niệm quá trình giáo dục (theo nghĩa rộng của
tìr này. Cụ thể hoá quá trình giáo dục theo từng lĩnh vực tác
động sư phạm thành một hệ thống các công tác chuyên biệt (các
176
nhiệm V I I giáo dục), là su cấn thiết cả vé mặt tư duv lý
luận và
inãt hiệu quà thực tiễn.
lủ cức hệ tliống tác dộng sư
phạm chuyên biệt nhàm hiện thực hoá quá trình giáo dục theo
lừriíỊ lĩnh vực nội Juni;, nlu'f dó đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo
(lục loàn diện nhân cách liọc sinh.
Như vậy. nhiệm vụ giáo dục
Trong lý luận giáo duc học, người ta thường phân định
thành 5 nhiệm vụ giáo dục (cũng dược gọi với nhiều thuật ngữ
tương dương: các nhiệm vụ giáo dục cơ bàn, các quá trình giáo
dục bộ phận...). Đó lá các nhiệm vụ:
•
Giáo dục đạo đức
Theo nghĩa rộng, bao gồm giáo dục vể hệ thống giá trị và
chuán mực đạo đức của con người (lòng nhân ái, lòng yêu
nước...) và của người học sinh (ý thức học tập, ý thức tổ chức kỉ luật, thái độ và hành vi ứng xử...), giáo dục các phẩm chất
công dân và giáo dục pháp luật, giáo dục thế giới quan khoa học
và hệ tư tường và giáo dục chính trị...
•
Giáo dục trí tuệ
Bao gồm giúp người học tiếp thu, lĩnh hội một hệ thống tri
thức, kỹ năng, kỹ xảo ... và phát triển có định hướng các phẩm
chất, năng lực trí tuệ, nhằm hình thành ở người học một trình độ
bọc vấn nhất định phù hợp với các quy định của mục tiêu giáo
d ục- dạy học. Giáo dục trí tuệ là nhiệm vụ đặc thù, chuyên biệt
và có ưu thế đặc biệt của nhà trường.
•
Giáo dục thẩm mỹ
Giúp người học có được một trình độ vân hoá thầm mỹ nhất
đ ịnh theo bậc học, bao gồm cả trang bị một trình độ tri thức nhất
177
định vc mỹ thuật và âm nhạc, thể hiện ừ sự hiểu biết, thái độ,
hành vi và lôi sống văn hoá, thị hiếu thẩm mỹ, và các nội dung
giáo dục nghệ thuật phổ thòng.
•
Giáo dục lao động, kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp và
dạy nghề phổ thông
Theo nghĩa rộng, nhằm hình thành ý thức, thái độ đúng đối
với lao động, với người lao động và các kỹ nâng cơ bản để
chuẩn bị tích cực cho học sinh trở thành người lao động có ích
cho xã hội, gia đình và cho sự lập thân, lập nghiệp của mỗi cá
nhân; bao gồm cả các tác động định hướng nghề nghiêp và giáo
dục nghề nghiệp ở phạm trù kỹ thuật tổng hợp.
•
Giáo dục thể chất và sức khoe
Theo nghĩa rộng, không chỉ có các hoạt động thể dục- thể
thao giúp người học đảm bảo về sức khỏe thể lực để học tập, mà
hình thành văn hoá thể chất, thể hiện ở sự hiểu biết, ý thức tự
giác và thái độ tích cực giữ gìn, bảo vệ cuộc sống cá nhân và
cộng đồng, biết tổ chức hợp lý cuộc sống học tập, lao động và
rèn luyện ý chí nghị lực, tác phong sinh hoạt, cũng như các tố
chất tinh thần và thể chất ở người có văn hoá. Chính bởi ý nghĩa
lớn lao đó, hiện nay ở nhiều quốc gia, giáo dục thể chất còn
được kết hợp với giáo dục quân sự học đường.
Thực chất, toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân thông qua
các hoạt động của mình cũng hướng vào việc thực hiện các
nhiệm vụ giáo dục cơ bản trên đây. Tuy nhiên, do có vị trí nền
tảng và trung tâm cùa nền giáo dục, nhà trường phổ thông và đội
ngũ nhà giáo phải là khâu then chốt, thực thi đầy đủ và hiệu quả
nhất yêu cầu, nội dung của các nhiệm vụ giáo dục.
178
Giáo dục học cũng kháng định sự phân định các nhiệm vụ
giáo dục chỉ có tính tưcmg đối và chủ yếu là trẽn phương diện
nghiên cứu và tư duy lý luậri. Mỗi nhiệm vụ giáo dục hướng vào
thirc hiện các hoạt động sư phạm trong tìừig lĩnh vực dặc thù,
trong quá trình tác động toàn diện, liên tục đến nhân cách người
học. Mỗi nhiệm vụ giáo dục được tiến hành theo nhiều con
đường giáo dục, trong đó có một con dường giáo dục chuyên
biệt, có ưu thểtrội với líờĩtỊ nhiệm vụ giáo dục.
Trong quá trình phát triển của xã hội đã và đang xuất hiện
những vấn đề toàn cầu và những thách thức mới cho thê hệ trẻ,
từ đó cũng xuất hiện những nhiệm vụ mới đặt ra cho giáo dục
nhà trường: giáo dục môi trường, giáo dục dán sô và sức khoẻ
sinh sản vị thành niên, giáo dục các giá trị mới và các kỹ nâng
sóng... Mặt khác, ớ phạm vi khu vực và quốc gia, với mỗi nền
giáo dục... cũng có thêm những vấn đề, những nhiệm vụ giáo
dục quan trọng được đưa vào, dưới dạng tích hợp hoặc chuyên
biệt trong nội dung chương trình giáo dục nhà trường phổ thông.
Nhãn cách con người là một thể hoàn chỉnh và mục tiêu
giáo dục luôn có tính toàn diện, do đó thực tế giáo dục phổ
thông các nhiệm vụ giáo dục thường được thực thi kết hợp và
tích hợp, hưứng đến một đích chung là mục tiêu phát triển toàn
diện nhân cách người học.
Trong nhà trường, các nhiệm vụ giáo dục được thực hiện
chủ yếu bằng các hoạt động giáo dục ở trên lớp (chủ yếu thông
qua tổ chức dạy học các môn học), các hoạt động giáo dục
ngoài giờ lén lớp (hoại động ngoài lớp, ngoài trường và bẳng sự
phoi họp các tác động giáo dục giữa gia đình, nhà trường và
xã hội. Ngoài ra, còn được thực hiện bởi những tác động từ
179
những quan hệ xã hội và hoạt động sổng của mỗi cá nhân (qua
các phương tiện thông tin đại chúng, qua bạn bè...) và chính tâm
gương trực tiếp từ các thày, cô giáo, cha mẹ, những người làm
công tác giáo dục.
2. Các con đường giáo dục ừong nhà trường phổ thông
Giáo dục chỉ có thể đạt tới hiệu quả bằng con đường tổ
chức, kết hợp hợp lý các hoạt động trong cuộc sống của con
người. Việc tổ chức, kết hợp này đồi hỏi vận dụng tổng hợp các
phương pháp, cách thức, các phương tiện giáo dục, tạo ra môi
trường thích hợp cho sự hoạt động và phát triển của con người, người ta gọi cách làm nàv là tổ chức các con dường giáo dục.
Nói cách khác: Trong nhà trường phổ thông, việc thực hiện các
nhiệm vụ giáo dục cơ bản được tiến hành thông qua các hoạt
động giáo dục cụ thể. Những hoạt động giáo dục này đuợc tổ
chức một cách hệ thống, và được khái quát hoá lý luận theo
những hình thái đặc thù - đó là các con đường giáo dục.
Vậy, con đường giáo dục là một khái niệm rộng, bao hàm
sự tổ chức thực hiện các nhiệm vụ giáo dục, thể hiện sự vận
dụng tổng hợp các phương pháp, cách thức, các phương tiện tổ
chức quá trình giáo dục, trong đó người học sinh được định
hướng và tạo điểu kiện thuận lợi để phát huy vai trò chủ thể
hoạt dộng nhằmlĩnh hội c ó kết quả các hệ thống giá trị văn hoá
- khoa học - kỹ thuật - thẩm mỹ... góp phần sáng tạo ra các giá
trị mới của nhân cách.
Dưới góc độ tác động sư phạm, mỗi con đường giáo dục là
sự kết hợp chặt chẽ giữa các nội dung, biện pháp giáo dục phù
hợp với các đặc điểm của người được giáo dục nhằm thực hiện
180
có hiệu I/Iiả nliất các ycn càn của một nhiệm vụ iỊĨáo dục cơ
ban, qóp phán (lạt lới mục tiêu giáo dục. Như vậy, một con
dường giáo dục chú yêu nhằm thực hiện một nhiệm vụ giáo dục
dặc thù, \ù có dù tiềm năng dể thực hiện tốt nhiệm vụ dó. Song,
trong mỗi con đường giáo dục cũng còn những yếu tô chức nãng
và các điều kiện thuận lợi để đồng thời thực hiện tốt các nhiệm
vụ giáo dục khác.
Lý luận giáo dục học và thực tế giáo dục đã chi rõ: trong
giáo dục nhà trường, thông qua tổ chức các hoạt động dạy và
học chính là con đường giáo dục cơ bản, không chỉ thực hiện
nhiệm vụ giáo dục trí tuệ mà còn (cần và có thổ) thực hiện tốt
các nhiệm vụ giáo dục khác.
Giáo dục thông qua tố chức các hoạt động dạy và học
Đến trường, thông qua việc học các môn học và sự giúp đỡ
của thày, cò giáo, người học sinh được trang bị một hệ thống tri
thức cơ bản về tự nhicn, xã hội và con người. Đó là một khối
lương rất lớn tri thức trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, văn
hoá, nghệ thuật... với tư cách những di sản tinh hoa văn hoá
nhân loại. Trong đó hàm chứa những chân lý khoa học, kinh
nghiệm hoạt động sáng tạo và nhữna giá trị nhân vãn sâu sắc.
Nhờ quá trình dạy học, hàng ngày và liên tục trong một thời
gian dài nhiều nãm tháng, với những ưu thế mà các con đường
khác không thẻ có được, người học không những lĩnh hội được
một vốn học vấn mà còn phát triển các phẩm chất và năng lực trí
tuệ. Vì vậy, dạy học chính là con đường cơ bán để thực hiện
nhiệm vụ giáo dục trí tuệ.
Tuy nhiên, con đường d ạy học với
những chức năng
đ ặc thù của mình, cũng có th ể tác động đến nhận thức,
181
thái độ và hành vi của người học, nhờ đó mà có thể
thực hiện tốt các nhiệm vụ giáo dục khác, bằng những
cách thức:
- thông qua nội dung trí
thức các môn học. Bao gồm
các môn học chuyên biệt (vi dụ, môn giảo dục công
dân, các môn kỹ thuật công nghiệp, kỹ thuật nông
nghiệp, môn thể dục, môn âm nhạc...) và các môn học
khác (ví dụ, thông qua nhiều tri thức của môn lịch sử
có thể giáo dục được lòng yéu nước, truyền thống anh
hùng dân tộc... ).
- thông qua các phương pháp dạy học và các hình
thức tổ chức dạy học. C ác phương pháp dạy học tích
cực có tác động không chỉ đến hiệu quả tiếp nhận tri
thức, mà còn tác động đến tư duy, đến hứng thú học
tập và đến thái độ, hành vi người học, thậm chí góp
phần hình thành cả những phẩm chất tích cực trong xu
hướng, tính cách của người học. Các hình thức ngoại
khoá, học tập theo nhóm, hoặc gắn với c á c tình huống
thực hành - thực tiễn... cũng s ẽ đưa lại những định
hướng giá trị tích cực về nhiều mặt trong nhản cách
người học.
- thông qua các m ối
quan hệ
giao tiếp giữa người
day và người học, giữa người học với nhau; thông qua
việc tổ chức và duy trì nề nếp, c h ế độ học tập và đặc
biệt là qua tấm gương nhân cách của người dạy... có
thể giúp tiếp thu những khái niệm đạo đức, văn hoá,
thẩm mỹ, những quy tắc, chuẩn mực ứng xử xã hội
thuận lợi và hiệu quả.
182
Như vậy, cũng có the nói: thông qua việc tổ chức tot dạy
học bộ môn của minh, nếu có ý thức trách nhiêm cao và có
những kỹ năng nhất định, mỏi giáo viên đều cần và có thê góp
phần thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ giáo dục toàn diện
nhân cách học sinh. Đó là cơ sờ khoa học đê thấu hiểu ý nghĩa
sâu xa của việc cần và có thê thông qua dạy chữdể dạy người và
'nliân bất học, bất tri lý".
Giáo dục thông qua các hoạt động lao dộng phù hợp
Là hoạt động đặc biệt của con người, lao động tạo ra sản
phấrn vật chất và tinh thần, nhầm thoả mãn nhu cầu cuộc sống
và chính trong lao động lại sáng tạo ra con người có ý thức. Mặt
khác, giáo dục còn có nghĩa là sự chuẩn bị tích cực cho thế hệ
trẻ hước vào cuộc sông lao động xã hội.
Chính vì vậy, giáo dục kết với lao động đã được các nhà tư
tưởng, trong đó có cả K. Marx, đã đề xuất từ lâu và đã được các
nén giáo dục XHCN coi là một nguyên tắc cơ bản.
lao động trí óc và lao động chân tay đ ề u có khả năng
là m bộc lộ và phát triển tiềm năng trí tuệ, hình thành c á c kỹ
năng hoạt động sáng tạo. Lao động giúp rèn luyện sức bền bỉ,
dẻo dai. khả năng vượt khó, tạo ý chí vươn lên của con người
trong cuộc sống. Do đó, trong nhà cần tổ chức cho học sinh
tham gia vào các hình thức lao động đa dạng, phù hợp với đặc
điểm lứa tuổi, với môi trường nhà trường, thông qua đó giáo dục
các em ý thức, thái độ đúng với lao động, với người lao động và
chuẩn bị các kỹ nãng lao động cơ bản, giúp các em lựa chọn
đúng nghề nghiệp phù hợp. Trước hết, giúp hình thành ở cá c
thói quen lao động tự phục vụ và ý thức tự giác, các kỹ năng và
Cả
183
phưưng pháp tích cực trong học tập một loại hình lao dộng dặc
biệt, đặc thù của các em.
Lao động sản xuất với trình độ kỹ thuật cao, lao động sáng
tạo và lao động trong tập thê càng có ý nghĩa giáo dục lo lớn.
Bởi vậy, giáo dục lao động học đường cần được tổ chức hợp lý,
có chú trọng đặc biệt về kỹ thuật tổng hợp và các xu thế phát
triển trong lĩnh vực lao động và nghé nghiệp.
Như vậy, tổ chức tốt các loại hình lao động phù hợp, trong
đó trực tiếp là lao động học tập, làm môi trường và phiừmg tiện
giáo dục nhân cách học sinh, chính là con đường giáo dục có
hiệu quà, khóng chỉ nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục lao
dộng mà còn cả với các nhiệm vụ giáo dục khác.
Giáo dục thông qua tổ chức các hoạt động chính trị -xã hội
Cá nhân luôn tồn tại trong một môi trường phức tạp, và
sống trong các môi quan hệ đa dạng với cộng đồng xã hội. Hoạt
động xã hội là trường học rèn luyện và giáo dục con người.
Thông qua các hoạt động xã hội, sự giao tiếp giữa các cá
nhân và giữa cá nhân với các loại quan hệ xã hội càng đa dạng,
thì các phẩm chất nhãn cách càng có cơ hội phát triển phong
phú; hoạt động xã hội đem lại những thỏa mãn tinh thần, cá tính
được bộc lộ và hình thành kỹ năng giao tiếp, tích luỹ được kinh
nghiệm ứng xử xã hội... Tính phức tạp của nội dung công việc
càng cao, thì con người càng phải cố gắng tìm ra các giải pháp
hợp lý, do đó trí thông minh sáng tạo, tính khéo léo, tế nhị, văn
hóa ứng xử được hình thành.
Như vậy, nhà trường cần tổ chức tốt các hoạt động xã hội
đa dạng, đặc biệt là các hoạt động có ý nghĩa chính trị - xã hội
và tạo cơ hội cho đông đảo học sinh tham gia, chính là giúp các
184