A. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

- Ở Nhật Bản cũng đã sử dụng phương pháp trắc nghiệm. Có một trung

tâm quốc gia tuyển sinh đại học phụ trách vấn đề này.

- Ở Hàn Quốc từ năm 1980 đã thay các kì tuyển sinh riêng rẽ ở từng

trường bằng kỳ thi trắc nghiệm thành quả học tập trung học bậc cao toàn quốc.

- Ở Liên Xô cũ, từ năm 1926 đến 1931 đã có một số nhà sư phạm sử

dụng trắc nghiệm theo kinh nghiệm của nước ngoài nhưng thiếu sự phê phán

chọn lọc, nên đã bị phản đối mạnh mẽ. Sau đó, năm 1963 Liên Xô lại khôi

phục lại phương pháp này và càng ngày càng phát trriển mạnh mẽ.

Nói chung, những năm gần đây hầu hết các nước đã sử dụng phương

pháp TNKQ trong dạy học ở các bậc học và cấp học.

II. Ở Việt Nam

Có thể nói ở Miền Nam Việt Nam, trước năm 1975, việc sử dụng

TNKQ phát triển khá mạnh. Từ năm 1956 đến những năm 1960 trong các

trường học đã sử dụng rộng rãi hình thức thi TNKQ ở bậc trung học. Năm

1969 "Trắc nghiệm đo lường thành quả học tập" của GS. Dương Thiệu Tống

được xuất bản. Năm 1974, kỳ thi tú tài toàn phần trong phạm vi toàn Miền

Nam đã áp dụng thi bằng TNKQ.

Ở Miền Bắc trong thập kỷ 70 xuất hiện bài viết “thử dùng phương pháp

Test để điều tra tình hình nhận thức của học sinh về một số khái niệm trong

chương trình sinh vật học đại cương lớp 9” số 15/5/1971 của GS. Trần Bá Hoành.

Sau đó phương pháp này được phát triển mạnh trong lĩnh vực tâm lý học.

Sau năm 1975, đất nước thống nhất, một số trường vẫn áp dụng TNKQ song

có nhiều tranh luận nên không áp dụng TNKQ trong thi cử. Hơn chục năm trở lại

đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các trường Đại học đã có một số hoạt động

bước đầu để phát triển phương pháp TNKQ trong dạy học. Việc tổ chức các

cuộc hội thảo, các khoá huấn luyện để trao đổi, cung cấp những thông tin về

cải tiến hệ thống các phương pháp KT - ĐG theo phương pháp TNKQ được

tổ chức thường xuyên



7



Năm 1993 trường Đại học Bách khoa Hà Nội có cuộc hội thảo khoa

học "kĩ thuật test và ứng dụng ở bậc đại học" (4/12/1993) của các tác giả Lâm

Quang Thiệp, Phan Hữu Tiết, Nghiêm Xuân Nùng. Năm 1994 vụ Đại học cho

in ấn "Những cơ sở của kĩ thuật trắc nghiệm" (Tài liệu lưu hành nội bộ) của

tác giả Lâm Quang Thiệp.

Trên thực tế, trắc nghiệm chưa được sử dụng rộng rãi ở bậc trung học

phổ thông. Với bộ môn Hóa học đã có nhiều luận án, luận văn nghiên cứu về

đề tài trắc nghiệm. ở các trường phổ thông, việc sử dụng các câu hỏi, bài tập

trắc nghiệm mới chỉ dừng lại ở mức cho giáo viên tham khảo trong dạy học

và học sinh làm quen với một dạng bài tập mà được coi là mới chứ chưa quy

định bắt buộc sử dụng trong kiểm tra đánh giá của các cấp quản lý giáo dục.

Về môn Hoá học, mấy năm gần đây đã có một số sách tham khảo về

phương pháp TNKQ như Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Phước Hoà Tân,

Phạm Đức Bình. Tuy nhiên, trong thực tế nó vẫn chưa được sử dụng rộng rãi

trong dạy học Hoá học ở các trường đại học, trường phổ thông.

Phương pháp này mới được sử dụng rộng rãi trong bộ môn ngoại ngữ. Theo

quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, kỳ thi tốt nghiệp THPT năm học 2005 2006 và tuyển sinh vào đại học năm 2006 môn ngoại ngữ đã tiến hành bằng

phương pháp trắc nghiệm. Tiếp đó, từ năm học 2006 - 2007 đã triển khai đối với

các môn Vật lý, Hoá học, Sinh học. Trong tương lai sẽ mở rộng cho các môn

khoa học khác.

B. Cơ sở lý luận về kiểm tra, đánh giá

I. Khái niệm, chức năng của kiểm tra - đánh giá

I.1. Khái niệm kiểm tra - đánh giá

 Kiểm tra - đánh giá là giai đoạn kết thúc một quá trình dạy học, nhằm

xác định mục đích dạy học đã đạt được đến mức độ nào, kết quả học

tập của học sinh đạt đến đâu so với mục tiêu dạy học.



8



 Kiểm tra là theo dõi, sự tác động của người kiểm tra đối với người học

nhằm thu được những thông tin cần thiết cho việc đánh giá. Kiểm tra có

3 chức năng bộ phận liên kết, thống nhất, thâm nhập vào nhau và bổ sung

cho nhau đó là: đánh giá, phát hiện lệch lạc và điều chỉnh.

- Trong lý luận dạy học, kiểm tra là giai đoạn kết thúc của một quá trình

dạy học, đảm nhận một chức năng lý luận dạy học cơ bản, chủ yếu không thể

thiếu được của quá trình này. Nếu việc kiểm tra và đánh giá một cách nghiêm

túc, thường xuyên và công bằng với kỹ thuật cao và đạt kết quả tốt thì người

học sẽ học tốt hơn.

- Đánh giá kết quả học tập là quá trình đo lường mức độ đạt được của

người học về các mục tiêu và nhiệm vụ của quá trình dạy học. Mô tả một cách

định tính và định lượng: tính đúng đắn, tính chính xác, tính vững chắc của

kiến thức, tính đầy đủ, mối liên hệ của kiến thức với đời sống, các khả năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn, mức độ thông hiểu, khả năng diễn đạt bằng

lời nói, bằng văn viết, bằng chính ngôn ngữ chuyên môn của người học… và

thái độ của người học trên cơ sở phân tích các thông tin phản hồi từ việc quan

sát, kiểm tra, đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao, đối chiếu với

những chỉ tiêu, yêu cầu dự kiến, mong muốn đạt được của môn học.

- Việc kiểm tra - đánh giá nói riêng và thi cử nói chung đang là vấn đề

thời sự hiện nay được cả nước quan tâm. Đánh giá kết quả học tập của người

học là một quá trình phức tạp và công phu. Nếu được thực hiện chu đáo, tỉ mỉ

và chuẩn xác thì việc đánh giá càng có nhiều thuận lợi và có độ tin cậy cao.

Vì vậy để việc đánh giá kết quả học tập của người học đạt kết quả tốt thì quy

trình đánh giá gồm những công đoạn sau:

 Phân tích mục tiêu học tập thành các kiến thức, kỹ năng.

 Đặt ra các yêu cầu về mức độ đạt được các kiến thức, kỹ năng dựa

trên những dấu hiệu có thể đo lường hoặc quan sát được.



9



 Tiến hành đo lường các dấu hiệu đó để đánh giá mức độ đạt được về

các yêu cầu đặt ra, biểu thị bằng điểm số.

 Thu thập số liệu đánh giá: Phân tích, so sánh các thông tin nhận được

với các yêu cầu đề ra rồi đánh giá, xem xét kết quả học tập của người

học, mức độ thành công của phương pháp giảng dạy của thầy… để từ

đó có thể cải tiến, khắc phục nhược điểm.

 Trong đánh giá phải đảm bảo nguyên tắc: chính xác, vừa sức, bám sát

yêu cầu của chương trình học.

I.2. Chức năng của kiểm tra - đánh giá [ 23]

- Kiểm tra gồm 3 chức năng: đánh giá, phát hiện lệch lạc và điều chỉnh.

Ba chức năng này liên kết thống nhất với nhau, thâm nhập vào nhau và

bổ sung cho nhau trong quá trình kiểm tra kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo của

người học.

KIỂM TRA

Đánh giá

Phát

hiện lệch

lạc



Điều chỉnh



Hình A: Cấu trúc chức năng của kiểm tra

Mục tiêu

đào tạo



Trình độ xuất phát

của HS



Nghiên cứu tài liệu

mới



KT-ĐG kết quả học

tập



Các mối liên hệ nghịch

Hình B: Vị trí của kiểm tra - đánh giá trong quá trình dạy học



10



- Kiểm tra đánh giá kiến thức và kĩ năng của người học là phát hiện,

củng cố, đào sâu và làm chính xác thêm kiến thức đồng thời có liên hệ chặt

chẽ và phục vụ trực tiếp cho việc học bài mới.

- Như vậy, kiểm tra đánh giá kiến thức và kĩ năng của người học là làm

sáng tỏ tình trạng các kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo của học sinh. Nhờ đánh giá

sẽ phát hiện ra cả những mặt tốt và những mặt còn hạn chế trong trình độ đạt

tới của người học, trên cơ sở đó tìm hiểu kỹ nguyên nhân của những lệch lạc,

về phía người dạy cũng như phía người học, hoặc có thể từ khách quan. Vì sự

thành đạt trong kết quả là điều đã dự kiến trong mục tiêu, còn những lệch lạc

thường bị bỏ qua, mà nếu sửa chữa loại trừ chúng thì chất lượng sẽ được tốt

lên. Người dạy có thể điều chỉnh, uốn nắn, loại trừ những lệch lạc đó, giải

quyết những khó khăn - sau khi đánh giá và phát hiện lệch lạc - sẽ thúc đẩy

chất lượng dạy và học lên rất nhiều.

- Vậy nên, phát hiện ra thiếu sót, lệch lạc trong kiến thức và kĩ năng của

người học, tìm được ra nguyên nhân của lệch lạc đó là việc rất quan trọng.

II. Ý nghĩa, bản chất của việc kiểm tra - đánh giá

II.1. Ý nghĩa của việc kiểm tra - đánh giá

- Việc kiểm tra đánh giá thường xuyên có ý nghĩa giáo dục rất lớn: rèn

luyện cho người học tinh thần trách nhiệm trong học tập, thói quen làm việc

đều đặn và hoàn thành đúng hạn định những công việc được giao.

- Việc kiểm tra đánh giá có hệ thống sẽ thường xuyên cung cấp kịp thời

những thông tin "liên hệ ngược trong" cho người học giúp người học tự điều

chỉnh hoạt động học của bản thân mình.

- Kiểm tra đánh giá giúp cho người học kịp thời nhận thấy quả học tập

của mình phù hợp đến đâu so với mục đích mong muốn. Người học tự nhận

thấy mình cần phải bổ sung kiến thức nào trước khi phải tiếp thu thêm kiến

thức mới của chương trình học.



11



- Kiểm tra đánh giá giúp cho người học nắm chắc được những yêu cầu

cụ thể của từng phần của chương trình học.

- Thông qua kiểm tra đánh giá người học có điều kiện tiến hành các hoạt

động trí tuệ như: ghi nhớ, tái hiện, chính xác hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa

kiến thức.

- Kiểm tra đánh giá sẽ phát huy được trí thông minh, sự linh hoạt vận

dụng kiến thức đã học của người học để giải quyết những tình huống thực tế.

- Việc kiểm tra đánh giá được tổ chức có hệ thống, nghiêm túc, chu đáo,

công bằng sẽ giúp người học nâng cao tinh thần trách nhiệm trong học tập; có

ý chí vươn lên đạt kết quả cao hơn, nâng cao ý thức tự giác, khắc phục tính

chủ quan tự mãn của người học, đồng thời củng cố lòng tin vào khả năng của

người học.

- Kiểm tra đánh giá người học cung cấp cho giáo viên những thông tin

"liên hệ ngược ngoài", qua đó giáo viên có thể nắm được khá chắc chắn mức

độ kiến thức của học sinh để có biện pháp điều chỉnh kịp thời hoạt động dạy

của giáo viên, kịp thời biểu dương, khuyến khích, giúp đỡ hay trừng phạt góp

phần ngăn chặn tình trạng học kém của học sinh và nâng cao chất lượng học

tập chung của các em.

- Kiểm tra đánh giá người học kết hợp với theo dõi người học thường

xuyên giúp cho giáo viên nắm được chính xác và cụ thể năng lực và trình độ

mỗi học sinh trong lớp, từ đó giáo viên có biện pháp cụ thể, thích hợp bồi dưỡng

riêng cho từng nhóm học sinh, nâng cao chất lượng học tập chung cho cả lớp.

- Qua kiểm tra đánh giá, giáo viên xem xét hiệu quả của những cải tiến

trong nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học mà mình đã thực hiện.

- Kiểm tra đánh giá cũng giúp cho nhà trường những tài liệu để đánh giá

tình hình dạy học ở trong nhà trường.

- Kiểm tra đánh giá sẽ giúp các bậc phụ huynh biết được tình hình học

tập của con em mình thông qua kết quả kiểm tra đánh giá. Đồng thời, thông



12



qua kết quả của kiểm tra đánh giá, các bậc phụ huynh có sự phối kết hợp cần

thiết với nhà trường giúp đỡ con em mình học tập tốt hơn.

II.2. Bản chất của việc kiểm tra - đánh giá

- Kiểm tra thuộc phạm trù phương pháp (về mặt lý luận dạy học). Kiểm

tra giữ vai trò liên hệ nghịch trong quá trình dạy học. Từ những thông tin

về kết quả của hoạt động công tác trong hệ dạy học mà góp phần quan

trọng quyết định cho sự điều khiển tối ưu hoạt động của hệ dạy (cho cả

người dạy và người học).

- Đánh giá là vấn đề phức tạp trong dạy học. Đánh giá không cẩn thận dễ

dẫn đến sai lầm. Vậy nên, đổi mới phương pháp dạy học nhất thiết phải đổi

mới cải cách kiểm tra đánh giá, sử dụng kỹ thuật ngày càng tiên tiến, có độ tin

cậy cao. Ngoài ra, còn có công cụ kiểm tra đánh giá cho người học để họ có

thể tự kiểm tra đánh giá kết quả lĩnh hội kiến thức của bản thân, từ đó người

học tự điều chỉnh việc học tập của bản thân người học .

- Việc kiểm tra đánh giá của người dạy phải gây ra và thúc đẩy được sự

tự kiểm tra đánh giá của người học. Hai mặt này phải thống nhất biện chứng

với nhau. Kiểm tra đánh giá phải có tác dụng làm cho người học thi đua học

tốt với chính bản thân người học thì kết quả cao trong quá trình lĩnh hội kiến

thức của người học.

III. Tiêu chí đánh giá

III.1. Mục tiêu dạy học, mục đích học tập - cơ sở của việc đánh giá

kết quả học tập

- Mục tiêu dạy học là những gì mà học sinh cần đạt được sau khi học xong

môn hoá học đó là:

+ Hệ thống các kiến thức khoa học và phương pháp nhận thức chúng.

+ Hệ thống các kỹ năng và khả năng vận dụng vào thực tế.

+ Thái độ, tình cảm đối với khoa học và xã hội.

- Mục đích học tập của học sinh:



13



+ Lĩnh hội được nội dung kiến thức đã học nhằm đáp ứng nhu cầu nhận

thức thế giới tự nhiên và xã hội.

+ Kiến thức được trang bị nhằm đáp ứng yêu cầu về thi tuyển, nghề

nghiệp và cuộc sống.

- Mục tiêu dạy học, mục đích học tập chính là cơ sở cho việc xác định nội

dung chương trình, phương pháp và quy trình dạy học, học tập. Mục tiêu dạy

học, mục đích học tập chính còn là cơ sở để lựa chọn phương pháp và quy

trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Đánh giá kết quả học tập dựa trên các mục tiêu dạy học sẽ nhận được những

thông tin phản hồi chính xác nhằm bổ sung, hoàn thiện quá trình dạy học.

III.2. Những nguyên tắc lý luận dạy học cần tuân thủ khi kiểm tra

đánh giá

Cần tuân thủ theo 8 nguyên tắc cơ bản sau :

1. Kiểm tra - đánh giá phải xuất phát từ mục tiêu dạy học. Nghĩa là xác

định rõ mục tiêu cần đạt được phải là điều kiện tiên quyết của việc đánh giá.

2. Hình thức kiểm tra - đánh giá phải có tính hiệu lực, đảm bảo mức độ

chính xác nhất định.

3. Phải đảm bảo độ tin cậy, độ bền vững của sự đánh giá.

4. Bảo đảm tính khách quan của đánh giá: đây là yêu cầu không thể thiếu

được, nó ảnh hưởng tới toàn bộ quá trình đánh giá kết quả học tập. Đánh giá

khách quan kết quả học tập của người học sẽ giúp cho giáo viên thu được tín

hiệu ngược trong quá trình dạy học một cách chính xác, từ đó điều chỉnh cách

dạy của giáo viên, cách học của người học nhằm nâng cao chất lượng dạy và

học. Nếu đảm bảo được tính khách quan trong đánh giá sẽ tạo ra yếu tố tâm lý

tích cực cho người được đánh giá, động viên khuyến khích người học học tập,

ngăn ngừa được những biểu hiện tiêu cực trong kiểm tra - đánh giá, và thi cử.

5. Đảm bảo tính thuận tiện của các hình thức kiểm tra - đánh giá.



14