GIẢI PHÁP CHÍNH TRỊ

PLATON



45



thể quý tộc dân chủ. Thay vì phải chọn lựa những ứng cử viên

do c|c bè ph|i đưa ra, người dân có thể tự đề cử mình bằng cách

học hỏi. Ở trong chế độ này hoàn toàn không có giai cấp, không

có vấn đề cha truyền con nối, tất cả mọi t{i năng đều có cơ hội

phát triển đồng đều, dù là con vua chúa hay là con thứ d}n cũng

đều bắt đầu ngang nhau. Nếu con vua chúa mà không có khả

năng cũng vẫn bị đ{o thải. Nếu là con thứ d}n m{ có đủ khả

năng cũng vẫn có thể tiến tới. Đ}y l{ nền dân chủ của học

đường, một nền dân chủ trăm ng{n lần đẹp đẽ hơn nền dân chủ

của thùng phiếu.

V{ như vậy những người cầm quyền sẽ dành tất cả nỗ lực của

mình để duy trì tự do cho xứ sở. Không có vấn đề phân quyền;

lập ph|p, h{nh ph|p cũng như tư ph|p đều tập trung vào một

nhóm người, ngay cả nguyên tắc pháp trị cũng không thể làm

cho họ bó tay trước những tình thế đặc biệt. Quyền hành của họ

là một thứ quyền hành vừa thông minh, vừa mềm dẻo, vừa

không có giới hạn.

Làm sao có thể tìm ra những người có đủ sự thông minh và mềm

dẻo? Adeimantus (một nhân vật trong tác phẩm của Platon)

quan niệm rằng triết gia cũng có thể lầm lạc và ích kỷ, những

người n{y đôi khi trở thành kỳ dị và hoàn toàn vô dụng trong xã

hội. Quan niệm này có thể áp dụng đối với một số người trong

xã hội ng{y nay. Platon đ~ nghĩ đến vấn đề này và chủ trương

một lối giáo dục thực tế, đi đôi với đời sống, song hành với một

nền học vấn uyên thâm. Hậu quả của phương ph|p n{y l{ đ{o

tạo những phần tử nhìn xa thấy rộng v{ ưa hoạt động. Platon

quan niệm triết lý là một nền văn hóa hoạt động kết hợp được

sự khôn ngoan sáng suốt và nhu cầu hoạt động của con người.

Trong lĩnh vực này Platon rất khác biệt với triết gia Kant.



46



Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC



Để đối phó với sự tham nhũng trong giai cấp l~nh đạo, Platon

chủ trương một chế độ cộng sản triệt để: “Trong giai cấp này

không ai được quyền có của riêng ngoài những vật dụng tối cần

thiết cho đời sống. Họ không được có nhà riêng có cửa khóa, vật

dụng v{ đồ ăn uống chỉ vừa đủ cho một chiến sĩ l}m trận. Họ

lãnh một số phụ cấp vừa đủ ăn v{ sống đời sống tập thể giống

như những quân nhân trong doanh trại. Họ không cần có vàng

bạc vì giá trị bản thân họ quý hơn v{ng bạc. Họ không cần phải

động đến các thứ đó hoặc đeo chúng v{o người. Trong những

điều kiện ấy họ mới có thể duy trì được nước. Nếu trái lại họ

ham mua nh{, đất hoặc tích trữ tiền bạc, họ sẽ trở nên những

người chủ nhà hoặc chủ nông trại thay vì phải là những người

giữ nước. Họ sẽ trở nên kẻ thù của những người khác. Sự căm

thù và những }m mưu l{m hại nhau là những mầm móng phá

tan xã hội từ bên trong, hiệu quả hơn những kẻ thù từ bên

ngo{i”.

Lối sống kể trên làm cho giai cấp l~nh đạo không nghĩ đến việc

bè phái mà chỉ nghĩ đến ích lợi chung. Họ không thiếu thốn,

không cần lo nghĩ về những vấn đề kinh tế nhưng đồng thời họ

cũng không có cơ hội để tham nhũng v{ đeo đuổi những khát

vọng cá nhân. Họ sẽ ăn chung với nhau, ngủ chung với nhau

trong một đời sống giản dị. Quyền lực của họ sẽ không làm hại

kẻ khác, phần thưởng độc nhất của họ là niềm tự h{o đ~ giúp ích

cho xã hội. Chắc chắn sẽ có những người bằng lòng sống một

đời sống như vậy, họ sẽ đ|nh gi| một đời sống tận tụy cho xứ sở

cao hơn những món lợi kinh tế. Do đó sẽ không còn những phe

phái cấu xé nhau vì địa vị.

Những người vợ ở nhà thì sao? Các bà này có chịu hy sinh

những xa hoa của đời sống không? - Giai cấp l~nh đạo sẽ không



PLATON



47



có vợ, chế độ cộng sản bao gồm cả những người vợ. Chẳng

những họ không tìm cái lợi cho bản thân mà còn không tìm cái

lợi cho gia đình. Họ không bị các bà vợ thúc giục vơ vét của cải,

họ tận tâm với xã hội chứ không phải với một người. Những

đứa con sinh ra cũng không thể gọi là con của người nào. Tất cả

h{i nhi đều phải rời mẹ từ khi mới lọt lòng v{ được nuôi nấng

chung, không ai được giành quyền sở hữu trên những hài nhi ấy.

Tất cả những người mẹ đều chăm sóc cho to{n thể những người

con. Tình huynh đệ giữa những đứa trẻ này sẽ nẩy nở vô cùng

tốt đẹp. Tất cả những đứa con trai đều là anh em, tất cả những

đứa con g|i đều là chị em, tất cả những người đ{n ông đều là

cha, tất cả những người đ{n b{ đều là mẹ.

Tìm đ}u ra những người đ{n b{ ấy? - Một số sẽ tuyển dụng trong

những giai cấp khác, một số sẽ từ giai cấp l~nh đạo lớn lên.

Trong xã hội này sẽ không có vấn đề phân chia nam nữ nhất là

trong lĩnh vực giáo dục. Con g|i cũng có đầy đủ cơ hội học hỏi

như con trai v{ có thể đảm nhận những chức vụ vao nhất trong

xã hội. Khi Glaucon (một nhân vật trong tác phẩm của Platon)

nêu ra ý kiến rằng nếu để cho phái nữ tham gia chính trị thì

nguyên tắc phân công sẽ bị xâm phạm, Platon trả lời rằng

nguyên tắc ph}n công căn cứ trên khả năng không phải trên điều

kiện sinh lý. Nếu một người đ{n b{ tỏ ra có khả năng trong lĩnh

vực chính trị, h~y để cho bà ta làm chính trị. Nếu một người đ{n

ông có khả năng rửa chén, h~y để cho ông ta rửa chén.

Sung công phụ nữ không phải là giao hợp bừa bãi. Ngay trong

lĩnh vực n{y cũng phải có kế hoạch và kiểm soát. Cần phải rút

kinh nghiệm trong kỹ thuật nuôi súc vật: người ta đ~ th{nh công

trong việc pha giống bò để có những con bò to lớn khỏe mạnh,

tại sao người ta không áp dụng những kỹ thuật tương tự trong



48



Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC



việc đ{o tạo giống người. Cho đứa trẻ một nền giáo dục thích

hợp chưa đủ, cần phải cho nó một giống tốt. Sự giáo dục phải

bắt đầu trước khi đứa bé ra đời. Vì lẽ đó, không một người đ{n

ông hoặc đ{n b{ n{o được phép gầy giống v{ sinh đẻ nếu họ

không hoàn toàn khỏe mạnh. Muốn l{m gi| thú trước hết phải

có chứng chỉ sức khỏe. Người đ{n ông chỉ được phép gây giống

nếu trên 30 tuổi v{ dưới 45 tuổi. Người đ{n b{ chỉ được phép

sinh đẻ nếu trên 20 tuổi v{ dưới 40 tuổi. Những người đ{n ông

khỏe mạnh trên 35 tuổi mà không chịu lập gia đình sẽ bị đ|nh

thuế nặng. Những h{i nhi ra đời một cách bất hợp pháp hoặc tàn

tật ốm yếu sẽ bị thủ tiêu. Sự giao hợp được tự do ngoài những

thời kỳ cho phép với điều kiện là phải phá thai. Hôn thú giữa

những người bà con sẽ bị cấm vì con cái sinh ra không được

khỏe mạnh. “Những phần tử ưu tú nhất trong ph|i nam cũng

như trong ph|i nữ sẽ được giao hợp càng nhiều càng tốt. Những

phần tử yếu kém chỉ được giao hợp với nhau. Tuy nhiên chỉ

những hài nhi do những phần tử ưu tú sinh ra mới được nuôi

dưỡng. Đó l{ phương ph|p duy nhất để có một giống nòi ưu tú!”

Một xã hội như vậy cần phải được bảo vệ chống với kẻ thù bên

trong lẫn bên ngoài. Cần phải sẵn s{ng để chiến thắng. Xã hội

của chúng ta lẽ cố nhiên là hiếu hòa và giữ mức độ dân số phù

hợp với những phương tiện sinh sống. Nhưng c|c nước láng

giềng có thể thèm thuồng sự thịnh vượng n{y v{ đem qu}n qua

cướp phá. Vì lẽ đó chúng ta sẽ có một giai cấp chiến sĩ sống một

cuộc đời khắc kỷ giống như giai cấp l~nh đạo v{ cũng do d}n

chúng chu cấp. Đồng thời tất cả mọi biện pháp phải được thi

h{nh để tránh chiến tranh. Nguyên do thứ nhất của chiến tranh

là dân số qu| đông, nguyên do thứ hai là sự buôn bán giữa các

nước. Thật vậy, sự cạnh tranh trong lĩnh vực buôn bán thật ra là



PLATON



49



một hình thức chiến tranh. Vì lẽ đó xã hội của chúng ta cần phải

ở s}u trong đất liền để không có điều kiện phát triển ngoại

thương. “Đại dương l{m cho một quốc gia tràn ngập hàng hóa

cùng với những kẻ làm tiền, những sự mua b|n đổi chác nó làm

cho con người quen với tính tham lam và gian xảo. Nền ngoại

thương đòi hỏi một hạm đội để bảo vệ, và hạm đội là mầm móng

của chiến tranh. Trong tất cả c|c trường hợp, chiến tranh là

trách nhiệm của một thiểu số trong khi đại đa số quần chúng là

bạn. Hình thức chiến tranh tệ hại nhất là nội chiến, giữa người

Hy Lạp với người Hy Lạp. Nếu tất cả c|c người Hy Lạp biết đo{n

kết thành một liên minh thì họ có thể tr|nh được sự đô hộ của

ngoại bang.

Cơ cấu chính trị của chúng ta sẽ do một nhóm l~nh đạo, nhóm

n{y được bảo vệ bởi các quân nhân và sau cùng là các nhóm

người buôn bán, làm kỹ nghệ, làm ruộng để n}ng đỡ hai nhóm

trên. Chỉ có nhóm thứ ba này mới được có của cải riêng, vợ

chồng riêng, con cái riêng. Tuy nhiên các ngành thương mại và

canh nông sẽ do nhóm l~nh đạo điều khiển để tránh những

trường hợp quá giàu hoặc quá nghèo, những người nào có của

cải gấp 4 lần trung bình phải nộp số thặng dư cho nh{ nước, việc

cho vay nặng lãi bị cấm và tiền lời bị hạn chế. Chế độ cộng sản

triệt để áp dụng cho giai cấp l~nh đạo không thể áp dụng cho giai

cấp kinh tế. Đặc điểm của giai cấp n{y l{ tính ưa vơ vét v{ cạnh

tranh, chỉ có một số ít có tâm hồn cao thượng hơn, còn phần

đông chỉ lo chỉ lo chạy theo món lợi thay vì phải chạy theo chân

lý và lẽ phải. Những kẻ chạy theo tài lợi không đủ tư c|ch để trị

nước và chúng ta hy vọng rằng nếu giai cấp l~nh đạo sống giản dị

và làm việc hữu hiệu thì giai cấp kinh tế sẽ vui lòng chịu nhận sự

l~nh đạo của họ. Nói tóm lại một xã hội lý tưởng là một xã hội



50



Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC



trong đó mỗi giai cấp sống theo bản tính tự nhiên của mình và

không giai cấp n{o động chạm đến quyền lợi của giai cấp khác.

Trái lại tất cả ba giai cấp đều phối hợp để hợp thành một xã hội

điều hòa, một quốc gia công bằng.



9. GIẢI PHÁP LUÂN LÝ

Chúng ta đ~ b{n về giải pháp chính trị. Bây giờ chúng ta sẵn sàng

để trả lời câu hỏi đ~ đặt ra: - Công bằng là gì?

Trên đời này chỉ có ba vật đ|ng gi|, đó l{ công bằng, mỹ thuật và

chân lý. Trong ba ý niệm ấy, không có một ý niệm nào có thể

định nghĩa được. Bốn trăm năm sau Platon, một viên chức La

Mã, Judea, cũng đặt ra câu hỏi: Sự thật là gì? Và ngày hôm nay

các triết gia cũng không thể cho chúng ta biết mỹ thuật là gì?

Đối với ý niệm công bằng Platon cho chúng ta một định nghĩa

như sau: Công bằng là có hoặc làm cái gì thuộc về ta. Định nghĩa

này có vẻ làm ta thất vọng. Sau ba cuộc tham luận chúng ta chờ

mong một định nghĩa huyền diệu. Định nghĩa của Platon diễn tả

một cách giản dị rằng công bằng là mỗi người nhận được cái gì

mình đ~ l{m ra v{ l{m công việc thích hợp với bản tính của mình

nhất. Một người công bằng là một người ở đúng vị trí của mình,

l{m theo đúng bản tính của mình và trả lại cho xã hội những cái

gì họ đ~ nhận của xã hội. Một xã hội gồm có những người công

bằng là một xã hội điều hòa và hữu hiệu vì mỗi phần tử ở đúng

vị trí của họ, l{m theo đúng bản tính của họ giống như những

nhạc khí trong một ban nhạc toàn hảo. Sự công bằng trong một

xã hội là một yếu tố điều hòa sự di chuyển của các tinh tú trên

bầu trời. Có công bằng xã hội mới có thể tồn tại. Nếu con người



PLATON



51



không giữ đúng vị trí của mình, nếu giai cấp kinh tế |p đảo giai

cấp l~nh đạo, nếu giai cấp qu}n nh}n đòi cầm quyền thì sự điều

hòa đ~ bị tổn thương, x~ hội sẽ bị phân hóa và tan rã. Công bằng

chính là sự phối hợp tuyệt hảo.

Đối với cá nhân, công bằng cũng l{ một sự phối hợp của những

bản năng, mỗi bản năng giữ đúng vị trí của mình v{ l{m đúng

phận sự của nó. Mỗi một cá nhân là một sự phối hợp của các

ước muốn, các tình cảm v{ c|c ý nghĩ. Nếu các yếu tố ấy được

điều hòa thì cá nhân sẽ được tồn tại và thành công. Nếu các yếu

tố ấy không giữ đúng vị trí của mình, nếu để tình cảm hướng

dẫn h{nh động con người sẽ mất thăng bằng. Công bằng là sự ổn

cố của tâm hồn. Tâm hồn cần có công bằng cũng như thể xác cần

có sức khỏe. Tất cả sự xấu xa trên đời đều do sự thiếu điều hòa

nghĩa l{ thiếu công bằng: giữa người v{ vũ trụ, giữa người và

người, giữa những yếu tố trong tâm hồn của một người.

Theo Platon thì công bằng chẳng những là sức mạnh mà còn là

sức mạnh điều hòa. Công bằng không phải là quyền lực của kẻ

mạnh mà là sự điều hòa của toàn thể. Một người ra khỏi vị trí

của mình có thể gặt hái một v{i điều lợi, người cuối cùng họ sẽ

bị chế tài một cách tự nhiên. Chiếc đũa của nhạc trưởng luôn

luôn kéo những nhạc khí v{o đúng }m điệu và tiết nhịp. Vị sĩ

quan đảo Corse có thể muốn đặt ch}u Âu dưới một nền quân

chủ chuyên chế nhưng cuối cùng ông bị đ{y ra một hòn đảo hoang vắng v{ khi đó ông mới nhận thấy rằng ông chỉ là công cụ

của tạo hóa.

Những ý niệm trên không có gì mới mẻ hoặc lạ lùng và chúng ta

có thể nghi ngờ những lý thuyết tự cho là mới mẻ trong lĩnh vực

triết học. Chân lý có thể mỗi ngày khoác một bộ |o kh|c nhưng