A. Cộng sản và bảo thủ

82



Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC



là cha mẹ. Nếu tất cả đều là anh chị, lẽ tất nhiên không có người

nào thực sự là anh chị. Thà rằng có một người bà con xa, song

thật sự l{ b{ con còn hơn có những người bà con theo kiểu Platon. Trong một xã hội mà tất cả phụ nữ v{ nhi đồng đều là của

chung, tình yêu thương sẽ phai nhạt. Chỉ những cái gì thực sự

của ta mới được chiều chuộng và gắn bó.

Rất có thể rằng trong quá khứ xa xôi có một xã hội sống theo chế

độ cộng sản. Trong xã hội đó một gia đình được coi như một

quốc gia và tất cả hoạt động kinh tế tập trung vào việc cày ruộng

và nuôi súc vật. Đối với một xã hội phát triển hơn, cần có sự

phân công phức tạp hơn, khả năng của con người không thể

đồng nhất như xưa v{ do đó không thể áp dụng chế độ cộng sản

được. Cần phải có sự thúc đẩy t}m lý con người mới chịu tự rèn

luyện để đảm nhận những công việc chuyên môn, cần phải có

phần thưởng của tư sản con người mới chịu hăng h|i ph|t triển

kỹ nghệ v{ chăn nuôi. Khi tất cả tài sản là của chung, thì không

một ai chịu lo lắng giữ gìn tài sản ấy, người ta có khuynh hướng

lo lắng cho cái gì thuộc riêng mình v{ ho{n to{n lơ l{ trước các

vấn đề chung. Cuộc sống tập thể theo kiểu cộng sản tạo nhiều

vấn đề nan giải, không chóng thì chầy các cá nhân sẽ tìm cách

gây gổ nhau để phân chia của cải.

Người ta thường chỉ trích chế độ tư sản, cho đó l{ nguyên do

của tất cả các tệ đoan x~ hội. Sự thật thì nguyên do của các tệ

đoan ấy không phải ở chế độ tư sản mà ở bản tính con người.

Khoa học chính trị không đủ sức để làm nên những con người

mới mà phải quan t}m đến đặc tính hiện hữu của con người. Nói

một cách tổng qu|t, con người gần con thú hơn l{ gần các thiên

thần. Phần đông đều u mê v{ lười biếng. Dù ở trong chế độ nào

đi chăng nữa những người ấy cũng nằm vào hạng chót. Chủ



ARISTOTE



83



trương giúp đữ họ không khác gì chủ trương đổ nước vào một

cái thùng bể. Họ phải được cai trị trên phương diện chính trị và

sai bảo trên phương diện kinh tế, sự đồng ý của họ hoàn toàn

không cần thiết. Từ lúc ra đời đ~ có những người sinh ra để bị

sai khiến và những người kh|c sinh ra để sai khiến. Những

người có khả năng suy nghĩ v{ tiên liệu là những người sinh ra

để làm chủ, những người chỉ có thể làm việc bằng chân tay là

những người sinh ra để bị sai khiến. Sự phân công trong xã hội

không khác gì sự ph}n công trong cơ thể: những người chỉ huy

không khác gì bộ óc, những người thi hành không khác gì chân

tay, chân tay phải phụ thuộc vào bộ óc cũng như người thừa

hành phụ thuộc v{o người chỉ huy. Người thừa hành là một

dụng cụ có đời sống và dụng cụ là một người thừa hành không

có đời sống. Aristote tiên liệu sự tiến triển của xã hội đến một

đời sống máy móc khi ông viết những dòng sau đ}y: “Nếu tất cả

các dụng cụ đều tự động làm việc, nếu máy dệt tự dệt lấy quần

áo, nếu c|i đ{n tự phát ra những }m thanh... thì lúc đó người ta

không cần đến những kẻ thừa hành hoặc những nô lệ nữa”.

Lối suy nghĩ trên chứng tỏ th|i độ khinh nghề lao động chân tay

của người Hy Lạp. Nguyên do l{ đời sống lúc bấy giờ còn thô sơ

và công việc lao động ch}n tay không đòi hỏi nhiều khả năng

như b}y giờ. Aristote xem những người lao động ch}n tay như

những người hoàn toàn không biết suy nghĩ. Những công việc ấy

chỉ thích hợp với giai cấp nô lệ v{ cũng dễ nô lệ hóa con người.

Aristote cho rằng công việc lao động chân tay làm cho trí óc cằn

cỗi, không có thì giờ hoặc năng lực để suy nghĩ về chính trị. Do

đó Aristote cho rằng chỉ những người rảnh rang mới được

quyền tham gia chính trị. Những kẻ làm thợ nhiều khi còn bị

mất quyền công dân. Ở Thèbes còn có một đạo luật cấm những



84



Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC



thương gia giữ chức vụ trong chính phủ nếu họ chưa ho{n to{n

từ bỏ tất cả các hoạt động thương mại trong thời hạn 10 năm trở

về trước. Những kẻ cho vay, đổi tiền, được Aristote xếp vào hạng

nô lệ. Ông coi việc buôn b|n như một h{nh động bất chính và sự

cho vay nặng l~i như một h{nh động đ|ng ghét. Tiền bạc dùng

để giao hoán, không phải để sinh lợi. Sự nghiên cứu tài chính là

những việc đ|ng l{m đối với một triết gia, nhưng c|c hoạt động

tài chính là những việc không xứng đ|ng với một công dân.

B. Hôn nhân và giáo dục

Đ{n b{ l{ nô lệ, đ{n ông l{ chủ. Sự tương quan giữa đ{n b{ v{

đ{n ông không kh|c gì sự tương quan giữa những kẻ trí thức và

những kẻ lao động chân tay hoặc giữa những kẻ man rợ và

những công dân Hy Lạp. Aristote cho rằng đ{n bà chỉ có thể tuân

lệnh. Theo bản chất, phụ nữ không có ý chí, do đó không thể tự

lập. Việc làm thích hợp nhất đối với phụ nữ là coi sóc nhà cửa.

Không nên làm cho phụ nữ được ngang quyền với nam giới như

Platon đ~ chủ trương. Tr|i lại sự cách biệt cần phải được tăng

thêm vì chính sự cách biệt ấy khuyến khích gần gũi giữa nam

giới và nữ giới. Sự can đảm của nam giới không giống như sự

can đảm của nữ giới như Socrate đ~ chủ trương. Aristote cho

rằng sự can đảm của nam giới thể hiện trong việc chỉ huy, sự can

đảm của nữ giới thể hiện trong sự phục tòng. Giữ im lặng là sự

vinh quang của nữ giới.

Trên thực tế Aristote cũng nhận rằng sự phân chia khả năng trên

ít khi được thực hiện. Thường thường trong gia đình chiến

thắng không phải về tay kẻ có sức mạnh vật chất mà về tay kẻ

biết nói nhiều v{ nói dai. Để cứu vãn nam giới khỏi thiệt thòi,

Aristote khuyên nam giới chỉ nên lập gia đình v{o lúc 37 tuổi và



ARISTOTE



85



chỉ nên cưới những người vợ vào khoảng 20 tuổi. Một thiếu nữ

vào khoảng 20 đủ sức đương đầu với một nam nhi vào khoảng

30, do đó cần phải lấy người chồng vào khoảng 37 thì trật tự gia

đình mới bảo toàn. Mặt khác, Aristote bênh vực cho thuyết của

mình với nhận xét rằng với số tuổi chênh lệch ấy, khả năng sinh

sản của hai vợ chồng mới có thể chấm dứt vào một lúc. Nếu

người chồng còn khả năng n{y hoặc ngược lại thi đời sống gia

đình sẽ khó khăn. Đối với nam giới tuổi chấm dứt sinh sản là 70,

đối với nữ giới tuổi chấm dứt sinh sản l{ 50, do đó tuổi cưới hỏi

cần phải phù hợp.

Nếu 2 vợ chồng trẻ quá thì sức khỏe của con cái sẽ bị tổn

thương. Những cặp vợ chồng trẻ thường sinh con gái nhiều hơn

con trai. Sức khỏe quan trọng hơn tình yêu giữa vợ chồng.

Những phụ nữ lập gia đình qu| sớm thường dễ hư hỏng, những

thanh niên lập gia đình qu| sớm thường không phát triển được

tất cả những khả năng vật chất và tinh thần của mình. Vấn đề

hôn nhân là một vấn đề tối quan trọng đối với quốc gia xã hội, vì

vậy cần phải được hướng dẫn và kiểm soát bởi chính phủ: chính

phủ phải ấn định tuổi tối thiểu và tuổi tối đa để kết hôn cho mọi

công dân nam nữ, những thời kỳ n{o được phép sinh sản và

mức độ gia tăng của dân số. Nếu mức độ này quá lớn cần phải áp

dụng phương ph|p ph| thai. D}n số trong mỗi quốc gia tùy

thuộc vào các nguồn lợi và vị trí của quốc gia ấy. Nếu dân số quá

ít quốc gia không thể tự túc, nếu dân số quá nhiều các nguyên

tắc dân chủ sẽ khó áp dụng. Dân số một quốc gia không nên quá

10.000 người.

Chính phủ cũng phải kiểm soát nền giáo dục. Muốn chính thể

được lâu dài, nền giáo dục phải thích hợp. Những kẻ xuất chúng

phải được huấn luyện để trở nên những nhà cai trị. Họ sẽ sống