Những đóng góp mới của luận án

Danh mục các công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án đã được

công bố

Danh muc tài liệu tham khảo

Các phụ lục

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHỨC NĂNG CỦA HIỆU TRƯỞNG

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

1.1. Tổng quan những nghiên cứu về hiệu trưởng trường học

1.1.1. Những nghiên cứu ngoài nước

Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, những mối quan tâm của các nhà lãnh đạo

trong lĩnh vực giáo dục cùng những vấn đề liên quan đến phương thức tiến hành các

hoạt động tuyển dụng, sử dụng và phát triển đội ngũ hiệu trưởng đang trở thành

những vấn đề lớn, được quan tâm trong các hệ thống giáo dục tại các nước trên thế

giới. Ở một số nước, các cơ quan điều tra quốc gia, viện đào tạo các nhà quản lý

giáo dục được thành lập nhằm mục đích nghiên cứu phát triển chương trình cùng

với các chỉ dẫn về phát triển đội ngũ lãnh đạo của các trường. Các phương pháp xây

dựng tiêu chuẩn, xác định những yêu cầu về trình độ và đánh giá những ảnh hưởng

của người quản lý trường học đang được xem xét, cân nhắc và rà soát. Trong nhiều

nghiên cứu về quản lý trường học từ những năm 1970, vấn đề quản lý nhà trường

hiệu quả đã được quan tâm; nhiều tác giả trên thế giới đã khẳng định vai trò quan

trọng của hiệu trưởng và cho rằng, chất lượng và sự thành công của mỗi nhà trường

phụ thuộc vào hiệu trưởng. Các nghiên cứu về hiệu trưởng trường phổ thông được

tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau và tập trung ở một số chủ đề như:

- Sự thay đổi trong vai trò của hiệu trưởng trường học ngày nay.

- Quy trình và tiêu chuẩn tuyển chọn hiệu trưởng có năng lực đảm bảo cho

các trường thành công [91, 92].

- Những kỹ năng và phong cách lãnh đạo mà hiệu trưởng cần có để đảm

nhiệm tốt vị trí hiệu trưởng nhà trường [106].

- Phát triển chương trình bồi dưỡng, cung cấp cho hiệu trưởng những kiến

thức, kỹ năng cần thiết để lãnh đạo nhà trường trong bối cảnh nhiều thay đổi gắn

với điều kiện cụ thể của đất nước [93].



11



- Xác định chuẩn hiệu trưởng để hiệu trưởng học tập rèn luyện phấn đấu đạt

được để có thể lãnh đạo nhà trường hiệu quả [98]…

Các nghiên cứu khẳng định: hiệu trưởng là người đứng đầu nhà trường, chịu

trách nhiệm chính trong lập kế hoạch hoạt động; chỉ đạo và giám sát các hoạt động

của giáo viên và học sinh, tạo môi trường học tập cho học sinh; là người chịu trách

nhiệm tuyển dụng, thuê khoán, đánh giá, sa thải hay kỷ luật giáo viên; là người liên

lạc giữa nhà trường và cộng đồng; là người liên kết với các doanh nghiệp, với cộng

đồng để kêu gọi các nguồn tài trợ, huy động nguồn lực để phát triển nhà trường và

để phối hợp giáo dục học sinh;...Theo đó một số yêu cầu được xác định đối với hiệu

trưởng như: hiệu trưởng phải có kỹ năng lãnh đạo; kỹ năng giải quyết vấn đề; kỹ

năng đàm thoại; hiệu trưởng phải yêu nghề...[72, 140, 144].

Murphy J. (1992) đã đưa ra những bàn luận về môi trường giáo dục thay đổi

và sự cần thiết phải cải tiến việc đào tạo các nhà lãnh đạo giáo dục, mô tả ngắn gọn

tác động của biện pháp cải cách cơ bản về môi trường làm việc của hiệu trưởng các

trường, tập trung vào khắc phục tình trạng quá tải công việc và không rõ ràng trong

vai trò của hiệu trưởng. Nghiên cứu xác định vai trò của hiệu trưởng đang thay đổi

như là kết quả của nỗ lực cải thiện trường học. Những thay đổi vai trò của hiệu

trưởng được đề cập đến trong việc hỗ trợ giáo viên thành công, quản lý cải cách và

mở rộng cộng đồng nhà trường.

Whitaker K.S. (2003)[138] trong bài viết trên Tạp chí Quản trị Giáo dục đã

trình bày một cái nhìn tổng quan về vai trò thay đổi của hiệu trưởng và giáo viên.

Đó là những thay đổi về vai trò của quản lý, trách nhiệm tăng, vấn đề quản lý và

lãnh đạo, thay đổi mối quan hệ với cộng đồng…Nghiên cứu này đưa ra mối liên hệ

giữa các thay đổi vai trò chủ yếu và những khó khăn trong việc tuyển dụng và phát

triển hiệu trưởng, một số kết luận và kiến nghị để giải quyết những khó khăn đó.

Rossow (1990) chỉ ra vai trò của hiệu trưởng ngày nay chuyển trọng tâm từ

quản lý sang lãnh đạo dạy học. Amy Mednick (2003) đề cập đến những thay đổi

trong vai trò của hiệu trưởng. Các vai trò mới của hiệu trưởng tập trung vào 5 lĩnh

vực liên quan với nhau: chia sẻ quyền quyết định với giáo viên và nhân viên; cung

cấp các hỗ trợ cho các hoạt động; đôn đốc nhân viên tìm hiểu và đổi mới hoạt động

thực hành; hợp tác và phát triển; quản lý và giám sát quá trình thay đổi [143, 144].



12



Sergiovanni T. J. (2008)[101] xem xét vai trò của hiệu trưởng trường là

người giải quyết vấn đề chiến lược, lãnh đạo văn hóa, lãnh đạo giảng dạy thông qua

việc giúp đỡ giáo viên lập kế hoạch, cung cấp và giám sát việc dạy và học.

Tirozzi G. N. (2001)[136] xem xét sự tiến triển của vai trò hiệu trưởng

trường trung học ở Mỹ và cho rằng cần xác định vai trò mới, với những kỹ năng

mới cho hiệu trưởng trong bối cảnh mới. Hiệu trưởng trường học phải là người lãnh

đạo hướng dẫn có đủ kỹ năng cần thiết và sẵn sàng dẫn đầu đám đông, tự chịu trách

nhiệm, chứ không phải đi theo đám đông. Hiệu trưởng phải chuyển từ tập trung vào

quản lý và hành chính sang lãnh đạo và thể hiện tầm nhìn, tức là hỗ trợ quá trình

dạy và học. Hiệu trưởng phải tạo được tinh thần tự chịu trách nhiệm của giáo viên

và học sinh.

Fullan M. (2002)[89] nghiên cứu sự thay đổi trong vai trò lãnh đạo của hiệu

trưởng trường học. Hiệu trưởng phải là những lãnh đạo dạy học, tạo điều kiện phát

triển kỹ năng giáo viên, cộng đồng nghề nghiệp. Sự lãnh đạo của Hiệu trưởng phải

tạo ra được sự thay đổi căn bản của văn hóa học tập tại các trường học và của nghề

giáo viên.

Jehl và Kirst (1992)[140] nghiên cứu xác định những thách thức và trách

nhiệm mới của hiệu trưởng trong việc thúc đẩy các trường học liên kết với cộng

đồng xã hội.

Laurie T. (2002)[122] trong luận án tiến sỹ của mình đã nghiên cứu làm rõ

vai trò của hiệu trưởng nhà trường như là một nhà lãnh đạo giáo dục.

Chapman J.D. (2005)[113] nghiên cứu về tuyển dụng, sử dụng và phát triển

đội ngũ lãnh đạo ở các trường một cách khái quát trên cơ sở tổng hợp từ 21 bài viết

có liên quan. Chapman J.D đã đề cập đến mối quan hệ giữa trình độ năng lực của

lãnh đạo với chất lượng nhà trường; Những thay đổi trong hoạt động của hiệu

trưởng trường học ngày nay, vấn đề lựa chọn mô hình và hoạch định chính sách

trong phát triển hiệu trưởng trường học.

Peter Jones (2007)[143] cho rằng hiệu trưởng phải hiểu biết về vai trò của

mình, có định hướng rõ ràng về công việc và xác định được nhu cầu thời gian cho

mỗi công việc. Nghiên cứu này cũng cho rằng: hiệu trưởng là nhà quản lý, nhà lãnh

đạo, nhà phát triển chương trình giảng dạy và là người sáng tạo.



13



Các nghiên cứu cũng xác định một số năng lực chung của hiệu trưởng trường

phổ thông: Năng lực lập kế hoạch; lãnh đạo thực hiện chương trình dạy học; quản lý

phương tiện vật chất và tài chính; giám sát và đánh giá hoạt động của nhà trường;

phát triển các mối quan hệ nhà trường và cộng động; nghiên cứu và phát triển [100].

Nghiên cứu của trường Đại học cho lãnh đạo và dịch vụ cho trẻ em của Anh

đăng trên “School Leadership Today” [130, tr.21] đã chỉ rõ các thách thức mà hiệu

trưởng trường học trong thế kỷ XXI phải đối mặt. Nghiên cứu cũng xác định những

ưu tiên trong bồi dưỡng hiệu trưởng trường học ở Anh là cần bồi dưỡng phát triển

kỹ năng xây dựng tổ chức học tập, lãnh đạo việc dạy học và quản lý sự thay đổi.

Fiore D.J, (2004)[88] trong cuốn “Giới thiệu những tiêu chuẩn quản lý giáo

dục, lý thuyết và thực hành”, đã đưa ra tiêu chuẩn của nhà quản lý giáo dục, trong

đó có hiệu trưởng. Theo Fiore:

- Nhà quản lý giáo dục là một nhà lãnh đạo giáo dục - người phát huy được

sự thành công của tất cả các học sinh thông qua việc bảo vệ, giáo dục và duy trì văn

hóa trường học và chương trình mang tính hướng dẫn tới việc học của học sinh và

sự phát triển chuyên môn của đội ngũ giáo viên, nhân viên.

- Nhà quản lý trường học là một nhà lãnh đạo giáo dục - người phát huy

được sự thành công của tất cả các học sinh thông qua việc đảm bảo sự quản lý tổ

chức, các quá trình vận động và các nguồn thông tin vì một môi trường học tập có

tầm ảnh hưởng, hiệu quả và an toàn.

- Nhà quản lý trường học là một nhà lãnh đạo giáo dục - người phát huy

được thành công của tất cả các học sinh bằng việc kết hợp với gia đình và các thành

viên thuộc các tổ chức để thu hút sự quan tâm, trợ giúp của các tổ chức khác nhau

và huy động được các nguồn giúp đỡ từ các tổ chức ấy.

- Nhà quản lý trường học là một nhà lãnh đạo giáo dục - người phát huy

được thành công của học sinh thông qua việc hiểu, hưởng ứng và có tầm ảnh hưởng

đến các lĩnh vực văn hóa, kinh tế, chính trị, pháp luật và xã hội ...

Bên cạnh những nghiên cứu về vai trò của hiệu trưởng, trong cuốn “Cẩm

nang dành cho hiệu trưởng” của Pam Tobbins, Alvy H. B. (2004)[30], các tác giả

còn đưa ra các chỉ dẫn thực hành cho các hiệu trưởng về kiến thức, kỹ năng và biện



14



pháp quản lý nhân sự và chuyên môn; xây dựng và tổ chức môi trường học tập hiệu

quả; dung hòa giải quyết xung đột, khó khăn trong công tác.

Jean Valérien [41] nhận định về hiệu trưởng trường tiểu học: Hiệu trưởng –

là người đại diện chức trách hành chính, người quản lý, lãnh đạo cộng đồng giáo

dục, nhà canh tân giáo dục và người thực hiện điều lệ nhà trường…

Có thể nói, vai trò và những yêu cầu về năng lực của hiệu trưởng trường học

đã được học giả ở nhiều nước nghiên cứu. Các nghiên cứu, trao đổi đã chỉ ra những

thay đổi trong vai trò của hiệu trưởng theo thời gian và theo yêu cầu của sự phát

triển kinh tế, xã hội của mỗi quốc gia.

Cùng với các nội dung đó, các nghiên cứu về chương trình bồi dưỡng hiệu

trưởng và phục vụ cho công tác tuyển chọn, bồi dưỡng phát triển hiệu trưởng cũng

được quan tâm thực hiện. Theo Gross M. A. (2008) [91], ở Thụy Sỹ, chương trình

bồi dưỡng hiệu trưởng được xây dựng theo các năng lực: năng lực lãnh đạo, năng

lực xã hội, năng lực giáo dục, năng lực phát triển trường học, năng lực tổ chức quản

lý; Còn ở Áo việc bồi dưỡng nhà quản lý trường học lại hướng tới phát triển các

năng lực như: năng lực giáo dục, năng lực lãnh đạo, năng lực xã hội và năng lực cá

nhân. Ở Cộng hòa liên bang Đức, đào tạo để tăng cường cho các nhà lãnh đạo

trường học năng lực sư phạm; năng lực kiểm soát; năng lực lãnh đạo; năng lực tổ

chức và năng lực tư vấn.

Các tác giả Davis S., Darling D., Hammond L., LaPointe M.,Meyerson D.

(2005) [117] đã nghiên cứu về công tác lãnh đạo trường học, chương trình bồi

dưỡng hiệu trưởng, phương pháp, phương thức bồi dưỡng, các vấn đề về chính sách

và tài chính. Trong đó về chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng, nghiên cứu này chỉ

rõ: Việc xây dựng chương trình bồi dưỡng phải gắn với chuẩn hiệu trưởng.

Williamson R. (2010)[137] bàn về vấn đề phát triển lãnh đạo nhà trường thế

kỷ XXI đã chỉ ra mối quan hệ giữa việc nghiên cứu những gì hiệu trưởng cần làm

với việc xác định các hình thức học tập chuyên sâu hay phát triển khả năng lãnh đạo

của họ. Nghiên cứu đã tổng hợp một số kết quả phát triển một mô hình về xây dựng

năng lực lãnh đạo trong ngành giáo dục. Mô hình này bao gồm ba năng lực then

chốt cần có để xây dựng chương trình khung học tập chuyên nghiệp của lãnh đạo

nhà trường là: năng lực cá nhân, khả năng giao tiếp và năng lực tổ chức.



15



Theo tác giả Trần Thị Bích Liễu tổng hợp [50, tr.46-47], ở Liên xô và các

nước XHCN Đông Âu (cũ), Anh, NewZealand, Autralia, Hà Lan... nghiên cứu các

hướng để hoàn thiện chương trình đào tạo CBQLGD.

Trong khuôn khổ luận án và phạm vi tìm hiểu, tác giả chưa thể đề cập đến

được hết các khía cạnh nghiên cứu về hiệu trưởng và vấn đề bồi dưỡng hiệu trưởng

trường học ở mọi quốc gia. Tuy nhiên một số phân tích tóm lược trên đây cho thấy

những nghiên cứu về hiệu trưởng thường tập trung vào việc tìm hiểu và xác định sự

thay đổi trong vai trò của hiệu trưởng; các chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng đều

hướng tới việc nâng cao năng lực thực hiện vai trò của hiệu trưởng nói chung.

1.1.2. Những nghiên cứu trong nước

Ở Việt Nam, hiệu trưởng được xác định là người có vai trò quan trọng trong

sự phát triển và thành công của mỗi nhà trường từ mầm non đến đại học. Từ những

năm 2000, đã có nhiều công trình nghiên cứu về công tác quản lý của hiệu trưởng

trường học được thực hiện. Các nghiên cứu này đã đề cập đến những biện pháp giúp

hiệu trưởng nâng cao chất lượng quản lý nhà trường. Các nghiên cứu chủ yếu tập

trung vào tìm kiếm biện pháp đổi mới công tác bồi dưỡng hiệu trưởng hoặc bồi

dưỡng các kỹ năng quản lý cho hiệu trưởng trường phổ thông ở một cấp học cụ thể.

Năm 2005, tác giả Lương Thanh Phượng và các cộng sự nghiên cứu đề tài

khoa học “Các biện pháp bồi dưỡng các kỹ năng quản lý cho hiệu trưởng tiểu học”.

Nghiên cứu này căn cứ vào các nhiệm vụ của hiệu trưởng tiểu học và yêu cầu của

quản lý nhà trường hiệu quả để xác định các kỹ năng cần bồi dưỡng cho hiệu trưởng

tiểu học và đề xuất các biện pháp bồi dưỡng. Các biện pháp đề cập đến các vấn đề

chung, chưa bàn đến những nội dung cụ thể, cách tổ chức và thực hiện việc bồi

dưỡng như thế nào.

Thực hiện nhiệm vụ mà Bộ Giáo dục và Đào tạo giao về bồi dưỡng cán bộ

quản lý cho ngành, một số giảng viên trường Cán bộ Quản lý giáo dục nay là Học

viện Quản lý giáo dục đã nghiên cứu các biện pháp nâng cao chất lượng các khóa

bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục trong đó có hiệu trưởng trường THPT. Các

nghiên cứu tập trung vào các vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh

giá người học. Các tác giả Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Thị Tuyết Hạnh thực hiện

các đề tài nghiên cứu về đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học viên các



16



lớp bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục (trong đó có học viên lớp bồi dưỡng hiệu

trưởng trường THPT) theo các hình thức trắc nghiệm khách quan, bài tập tình

huống hay thu hoạch về các nội dung học tập và việc vận dụng vào giải quyết các

vấn đề thực tiễn quản lý nhà trường. Vào những năm 2003, 2004 tác giả Nguyễn

Thị Mỹ Lộc, Phạm Viết Nhụ và các cộng sự thực hiện đề tài trọng điểm cấp Bộ

“Định hướng đổi mới nội dung và phương thức bồi dưỡng CBQLGD đáp ứng yêu

cầu đổi mới giáo dục phổ thông”, xác định các yêu cầu năng lực của người CBQL

quản lý và đề xuất các định hướng đổi mới nội dung và phương thức bồi dưỡng

[63].

Tại các hội thảo khoa học về giải pháp cơ bản đổi mới quản lý trường phổ

thông (năm 2006); giải pháp bồi dưỡng hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường phổ

thông (năm 2008), tác giả Trần Ngọc Giao [25, tr.34-42] phân tích đặc điểm nghề

nghiệp, năng lực của hiệu trưởng trường phổ thông với nhiệm vụ quản lý chất

lượng; Các tác giả Nguyễn Hữu Chí [16, tr.5-16], Phạm Đỗ Nhật Tiến [71, tr.24-48]

phân tích mối quan hệ giữa việc quản lý của hiệu trưởng và yêu cầu đổi mới giáo

dục. Phạm Thị Hồng Hà [32, tr.67-71], Nguyễn Tùng Lâm [32, tr.72-77] đề cập đến

vai trò hiệu trưởng trong quản lý các trường phổ thông dân tộc nội trú và trường

phổ thông ngoài công lập. Trần Thị Bích Liễu [33, tr.99-102] bàn về đào tạo kỹ

năng quản lý cho hiệu trưởng. Nguyễn Thị Tuyết Hạnh [33, tr.79-92] phân tích thực

trạng quản lý và nhu cầu bồi dưỡng hiệu trưởng trường THPT. Nguyễn Xuân Hải

(2009)[26, tr.6-8] đề cập đến sự thay đổi trong lãnh đạo và quản lý trường phổ

thông. Một số tác giả đề cập đến bồi dưỡng hiệu trưởng gắn với địa phương cụ thể

như Lai Châu, Phú Yên, Bắc Kạn, Sơn La, Hải Dương…Trên cơ sở các nghiên cứu,

các tác giả đề xuất ý kiến cần đổi mới công tác bồi dưỡng hiệu trưởng trường phổ

thông đáp ứng yêu cầu nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế… [33, 34].

Phạm Quang Huân trong hội thảo về xây dựng chuẩn hiệu trưởng trường phổ

thông đã tổng hợp một số nghiên cứu về năng lực của hiệu trưởng trường phổ thông

và những đòi hỏi về năng lực của hiệu trưởng từ phía học sinh, giáo viên và cha mẹ

học sinh từ một số nghiên cứu ngoài nước và liên hệ với Việt Nam [36].

Tác giả Đặng Quốc Bảo (2006)[9] trong cuốn “Hoạt động quản lý và sự vận

dụng vào quản lý trường phổ thông” đã phân tích nội hàm của khái niệm quản lý, đề



17



cập đến những kỹ năng quản lý cơ bản và vấn đề quản lý nhà trường trong thế kỉ

XXI, đưa ra những phân tích, nhận định cụ thể về hoạt động quản lý với những kỹ

năng quản lý cần thiết. Đó cũng là một hướng nghiên cứu về năng lực của người

quản lý trên cơ sở phân tích hoạt động quản lý để xác định kỹ năng tương ứng.

Dự án hỗ trợ đổi mới quản lý giáo dục (Dự án SREM) của Bộ Giáo dục và

Đào tạo năm 2007 đã nghiên cứu xây dựng bản đồ năng lực của Hiệu trưởng trường

phổ thông với 4 nhóm năng lực: năng lực lãnh đạo trường học theo định hướng kết

quả, năng lực chỉ đạo điều hành nhà trường, năng lực lãnh đạo và quản lý nguồn

nhân lực, và năng lực quản lý các nguồn lực[22].

Cuối năm 2009, với đề tài trọng điểm cấp Bộ về “Các giải pháp phát triển

giáo viên thành cán bộ quản lý giáo dục”, Đặng Thị Thanh Huyền và các cộng sự đã

đưa ra các tiêu chí để lựa chọn, phát hiện những giáo viên có năng lực có thể bồi

dưỡng phát triển thành cán bộ quản lý giáo dục. Nghiên cứu này sử dụng tiếp cận

năng lực để xác định yêu cầu đối với một cán bộ quản lý giáo dục nói chung.

Tác giả Trịnh Thị Hồng Hà trong luận án tiến sỹ, dựa trên mô hình năng lực

để nghiên cứu chức năng, vai trò của hiệu trưởng trường tiểu học nhằm xây dựng

tiêu chí đánh giá hiệu trưởng theo hướng chuẩn hóa [28].

Tác giả Trần Ngọc Giao chủ trì nhóm xây dựng chuẩn Hiêu trưởng trường

phổ thông, đã tổng thuật chuẩn hiệu trưởng của một số nước, đưa ra các yêu cầu đối

với hiệu trưởng trường phổ thông Việt Nam xuất phát từ nhiệm vụ của hiệu trưởng.

Theo tác giả Trần Ngọc Giao [33, tr.37] đặc điểm nghề nghiệp của hiệu trưởng đòi

hỏi trình độ học vấn và tầm văn hóa; đòi hỏi năng lực và kinh nghiệm sư phạm; đòi

hỏi năng lực lãnh đạo và quản lý; đòi hỏi khả năng giao tiếp, tuyên truyền và thuyết

phục; đòi hỏi phẩm chất đạo đức và sự tận tâm. Hiệu trưởng phải là Nhà Giáo, Nhà

Lãnh đạo và Nhà Quản lý. Theo định hướng này, nhóm nghiên cứu xây dựng chuẩn

hiệu trưởng của Học viện Quản lý giáo dục. Năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã

đưa ra các tiêu chuẩn đối với hiệu trưởng trường học gắn với 3 vai trò đó, làm cơ sở

cho việc đánh giá, xem xét bổ nhiệm, miễn nhiệm cũng như làm cơ sở cho việc bồi

dưỡng hiệu trưởng.

Vấn đề quản lý đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục cũng đã được

nghiên cứu theo một số khía cạnh như: đổi mới phương pháp giảng dạy chương trình



18



bồi dưỡng cán bộ quản lý trường THPT, xây dựng một số chương trình bồi dưỡng

ngắn hạn cho cán bộ QLGD các cấp theo hướng nâng cao năng lực tác nghiệp ở một

số lĩnh vực quản lý tài chính, quản lý nhân sự và quản lý chuyên môn...

Với những tiếp cận khác nhau, hoặc đi từ hoạt động của hiệu trưởng, hoặc đi

từ nhiệm vụ của hiệu trưởng, các nghiên cứu đã xác định các vai trò cơ bản của hiệu

trưởng, đưa ra các tiêu chuẩn năng lực mà hiệu trưởng cần đạt được để lãnh đạo,

quản lý nhà trường. Đó là những công trình khoa học có giá trị cần được tiếp tục kế

thừa và phát triển. Tuy nhiên nếu chỉ dựa vào các nhiệm vụ của hiệu trưởng được

quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật thì vẫn còn thiếu vắng một số

nhiệm vụ thuộc chức năng lãnh đạo, chức năng phối hợp và phục vụ cộng đồng, dẫn

đến chưa khái quát đầy đủ các năng lực mà hiệu trưởng trường học cần phải có. Do

đó cần thực hiện nghiên cứu một cách cụ thể hơn về các hoạt động lãnh đạo, quản

lý, quan hệ cộng đồng của hiệu trưởng trường THPT và làm rõ các chức năng của

hiệu trưởng trong bối cảnh đổi mới với các hoạt động tương ứng, xác định các năng

lực cần thiết, theo đó là hệ thống các kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp đặc thù của

hiệu trưởng để định hướng cho công tác bồi dưỡng hiệu trưởng đáp ứng yêu cầu.

1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài

1.2.1. Chức năng

Theo Nguyễn Hữu Hải và Võ Kim Sơn (2008)[31, tr.60-61]chức năng là một

thuật ngữ được sử dụng khá phổ biến nhưng việc giải thích thuật ngữ chưa được đề

cập cụ thể. Theo từ điển Oxford, chức năng được hiểu theo các nghĩa sau:

- Những hoạt động đặc biệt hoặc những mục đích của người hay vật;

- Một loại hoạt động;

- Những điều hành cơ bản nhất của một máy tính;

- Chức năng cũng có thể là một điều gì đó được tiến hành khi có đủ điều kiện;

- Trong không ít trường hợp, chức năng được hiểu là nhiệm vụ mặc dù trong

khá nhiều trường hợp nhiệm vụ mang tính cụ thể hơn;

- Hay chức năng là hướng hoạt động cơ bản bao gồm một tập hợp của nhiều

nhiệm vụ tương đối giống nhau về mục đích, cách thức tiến hành của các đối tượng

(tổ chức, con người, máy móc…).

Theo quan điểm triết học và xã hội học:



19



- Chức năng là tác động của các đặc tính của một hệ thống khách thể đối với

hệ thống môi trường cùng nằm trong một hệ thống các quan hệ với khách thể đang

xem xét một hệ thống các quan hệ nhất định.

- Chức năng là kết quả đối với một hệ thống xã hội của một hịên tượng, sự

kiện, yếu tố, thể chế xã hội có tác dụng góp phần vào sự duy trì hệ thống xã hội đó.

- Chức năng là sự đóng góp của một hoạt động xã hội hoặc một cơ cấu để

duy trì xã hội.

- Chức năng là những hành động hay hoạt động thích hợp của một người hay

bộ phận được thiết kế hay tồn tại cho một mục đích cụ thể.

Theo tác giả Nguyễn Văn Đạm, (1999)[24, tr.168] chức năng là toàn thể

những việc thường xuyên mà một đoàn thể, một tổ chức, một cá nhân phải thực

hiện nhiệm vụ của mình để giữ một vai trò trong xã hội, góp vào đó phần hoạt động

của mình.

Theo Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2004)[14, tr.3] tìm hiểu

người quản lý phải làm gì và làm như thế nào cũng chính là tìm hiểu các chức năng

của họ.

Có thể khái quát “chức năng” là những tập hợp các hoạt động được phân

thành các nhóm tương tự nhau, được xác định cho các đối tượng cụ thể (máy móc,

con người, tổ chức…) phải thực hiện để giữ một vai trò trong xã hội/hệ thống. Đó

cũng chính là những gì quyết định sự tồn tại hay không của đối tượng đó (theo ý

nghĩa giá trị của nó). Khi một đối tượng mất hết các chức năng của nó thì cũng có

nghĩa đối tượng đó không tồn tại về giá trị. Hay chức năng là tập hợp các hành vi

được mong đợi về một người theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó.

Trong hệ thống xã hội, mỗi cơ quan, tổ chức có một chức năng nhất định.

Chức năng ở đây thể hiện vai trò, nhiệm vụ chính yếu của cơ quan, tổ chức đó trong

việc đóng góp vào sự phát triển chung của xã hội. Nhà trường là một tổ chức với

nhiều bộ phận và cá nhân cấu thành. Xét trong hệ thống xã hội, nhà trường có chức

năng của nó. Đồng thời trong nhà trường, mỗi bộ phận và cá nhân thuộc nó lại có

chức năng riêng. Chức năng của các bộ phận và cá nhân được xác định và có những

thay đổi nhất định theo sự thay đổi chức năng của nhà trường trong hệ thống kinh tế

- xã hội. Mỗi bộ phận và cá nhân nếu xác định đúng và làm tốt chức năng của mình



20



sẽ góp phần làm cho nhà trường phát triển. Nếu không xác định được chức năng

tương ứng với vị trí thì bộ phận và cá nhân sẽ không thể làm tròn chức trách của

mình. Chức năng gắn liền với vị trí, mối quan hệ giữa các bộ phận, các khâu, các

cấp và cá nhân trong hệ thống tổ chức quản lý. Nếu không có chức năng thì bộ phận

hay cá nhân đó không có lý do để tồn tại.

Theo Thomas J.R. và Wayne D.M., (1999)[73] một người phụ trách một tổ

chức hay bộ phận phải biết: Chức năng của mình là gì? Anh/hay Chị ta có những

quyền lực gì? Và mối quan hệ thứ bậc hoặc chức năng trong biểu đồ tổ chức của

đơn vị anh/ chị ta công tác. Việc vạch ra giới hạn của chức năng không phải để cản

trở hay kìm hãm tính chủ động mà trái lại nó là cách để mỗi thành viên nhận thức

được tầm quan trọng và trách nhiệm của mình trong khuôn khổ công việc mà người

ấy phải đảm nhiệm và cả đối với đóng góp của họ vào hoạt động của tổ chức.

Cũng theo Thomas và Wayne, việc xác định tốt các chức năng không chỉ là

liệt kê ra những nhiệm vụ phải tiến hành mà phải theo trách nhiệm và tiêu chuẩn

thành công cấu thành những mục tiêu của chức vụ đó. Khi phân tích chức năng của

một người ở một vị trí nhất định trong tổ chức cần xem xét các vấn đề: Những hoạt

động chủ yếu khi họ đảm nhận chức vụ đó là gì? Trong trường hợp nào chức vụ đó

được đảm nhiệm tốt? Những kết quả có thể thấy được trực tiếp là gì? Làm thế nào

để đo được kết quả đó?

Luận án nghiên cứu chức năng của hiệu trưởng trường THPT trong thời kì

đổi mới cũng theo hướng xác định các nhóm hoạt động hay các công việc mà hiệu

trưởng phải tiến hành theo trách nhiệm và tiêu chuẩn thành công. Chỉ rõ các yêu cầu

cơ bản để giúp hiệu trưởng làm tốt chức năng của mình; cung cấp cơ sở khoa học

cho công tác bồi dưỡng phát triển hiệu trưởng đáp ứng yêu cầu xã hội.

1.2.2. Nhiệm vụ

Theo Nguyễn Văn Đạm [24, tr.595] nhiệm vụ là việc lớn hay thường xuyên

mà pháp luật hay đạo đức buộc phải làm.

Nhiệm vụ được hiểu là công việc do cơ quan, đơn vị hoặc tổ chức giao cho

phải làm vì một mục đích và trong một thời gian nhất định. Nhiệm vụ tương ứng

với vị trí và chức năng mà một bộ phận hay cá nhân đảm nhiệm. Nhiệm vụ thường

cụ thể; Nếu xác định đúng chức năng của một người tương ứng với vị trí của người



21