Khái niệm về dịch vụ hàng hải:

Các giải pháp phát triền dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



kiện hay trạng thái của người hay hàng hoa thuộc sở hữu của một chủ thề kinh tế

nào đố do sự tác động của chủ thề kình tế khác với sự đồng ý trước của người hay

chủ thể kinh tế ban đầu". Định nghĩa này tập trung vào n ộ i dung kinh tế của hoạt

động dịch vụ chứ không căn cứ vào hình thái vật chất hay đặc tính thời gian hay

không gian của dịch vụ. Ngoài ra, định nghĩa này cũng nhấn mạnh t ớ i sự khác

biệt giữa sản xuất dịch vụ và sản phẩm dịch vụ. sản phẩm của một hoạt động dịch

vụ là sự thay đẳi vềđiề kiện hay trạng thái của người hoặc hàng hoa bị tấc động,

u

trong khi quá trình sản xuất dịch vụ là hoạt động tác động tới người hoặc hàng

hoa thuộc sở hữu của một chủ thể kinh tế nào đó. Tuy vậy, định nghĩa của Hin có

những thiếu sót nhất định. Chẳng hạn như có những dịch vụ được cung cấp nhằm

giữ nguyên điều kiện hay trạng thái của một người hay một hàng hoa. Ví dụ một

ca sỹ có thể thuê vệ sỹ đảm bảo tình trạng nguyên vẹn vềcơ thể cho mình.

Mặc dù chưa nhất trí được với nhau vềkhái niệm dịch vụ, nhưng các nước

đều thấy được cẩn thiết phải xây dựng một danh mục các họat động dịch vụ để sử

dụng thống nhất. Vì vậy, chúng ta có thể thấy rằng ngay cả trong Hiệp định

chung về Thương mại dịch vụ (tiếng Anh là General Agreement ôn Trade i n

Services, viết tắt là GATS) của Tẳ chức Thương mại T h ế giới WTO



cũng không



có khái niệm về thương mại dịch vụ m à chỉ liệt kê 12 ngành lớn và 155 phân

nsành dịch vụ .

1



Còn đối với Việt Nam, khái niệm dịch vụ cũng chỉ mới phát sinh kể từ k h i

nước ta bất đẩu mở cửa vào năm 1986. Các nhà kinh tế học nước ta thực tế chưa

mấy chú trọng đến việc giải nghĩa một cách đầy đủ thế nào là hoạt động dịch vụ

và sản phẩm dịch vụ khác với sản phẩm hàng hóa ở chỗ nào.

Nhưng theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995) thì dịch vụ là những hoạt

động phục vụ nhằm th

a mãn những nhu cầu sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt.

Dịch vụ và sản xuất, kinh doanh có quan hệ qua lại chặt chẽ. Biết phát triển dịch



1



Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS) cùa WTO



Trần Tường Vân A14K40 - KTNT



4



Các giải pháp phát triển dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



vụ sẽ đem lại cho một quốc gia rất nhiều lợi ích. Với ý nghĩa như vậy, dịch vụ

ngày càng trở thành lĩnh vực quan trọng, g i ữ vai trò to lớn trong nền kinh tế của

tất cả các nước, đặc biỷt ở những nước phát triển. Chúng ta có thể thấy rõ điều

này ở nước có nền kinh tế phát triển như M ỹ (tỷ trọng dịch vụ trong nền kinh tế là

8 5 % GDP). Vào năm 1959, các sản phẩm dịch vụ chiếm 5 6 % tổng sản phẩm

nước M ỹ sản xuất ra, đến năm 1995, con số này là 6 7 % . Nếu năm 1959, số người

làm viỷc trong lĩnh vực dịch vụ ở M ỹ là 40 triỷu người thì đến năm 2000, số người

làm viỷc trong lĩnh vực này là 100 triỷu người .

2



1.2. Khái niệm về thương mại dịch vụ:

Dịch vụ đã tham gia vào thương mại từ rất lâu. Đ ể bán một sản phẩm sản

xuất ra, nhà sản xuất thường phải dùng các biỷn pháp quảng cáo. Đ ể g i ữ được

khách hàng, họ còn phải thiết lập hỷ thống dịch vụ sau bán hàng. N h ư vậy, dịch

vụ được hình thành và phát triển trong thương mại. K h i chưa phát triển, dịch vụ

chỉ được coi là hoạt động bổ trợ cho thương mại. Thương mại càng phát triển,

dịch vụ càng có vai trò quan trọng. Dịch vụ hiỷn nay không còn tổn tại với tư

cách bổ trợ cho thương mại nữa m à nó trở thành đối tượng cùa thương mại, từ đó

hình thành khái niỷm về thương mại dịch vụ.

Hiỷp định chung về Thương mại dịch vụ (GATS) không đưa ra khái niỷm

về thương mại dịch vụ. Nhưng dựa vào khái niỷm thương mại hàng hóa có thể

hiểu Thương mại dịch vụ là sự trao đối vế dịch vụ giữa các cá nhân, tổ chức với

nhau vì mục đích thương mại. Từ cách hiểu về thương mại dịch vụ như trên, có

thể đưa ra khái niỷm thương mại dịch vụ quốc tế như sau: "Thương mại dịch vụ

quốc tế là sự trao đổi về dịch vụ giữa pháp nhăn hoặc thề nhân trong nước với

pháp nhân hoặc thề nhân nước ngoài vì mục đích thương mại".



Explanations for the Gro\Yth of Services - Steven M . Shugan, C o l l e g e of Business

Ađministration, Universỉty of F l o r i d a

2



Trần Tường Văn A14K40 - KTNT



5



Các giải pháp phát triền dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



Trong thời gian gần đây, các sản phẩm dịch vụ được trao đổi trong thương

mại quốc tế chiếm tỷ trọng ngày càng tăng. N ă m 2002, giá trị của việc mua bán,

trao đổi các sản phẩm dịch vụ chiếm hơn 2 0 % tổng giá trị mua bán trao đổi cùa

thương mại thế giới. Trong giai đoạn 1980-1990, tăng trưởng xuữt khẩu hàng hóa

và xuữt khẩu dịch vụ thế giới lần lượt là gần 7 % và 1 2 % , dự báo trong giai đoạn

2010-2020, tăng trưởng xuữt khẩu hàng hóa và xuữt khẩu dịch vụ thế giới sẽ lần

lượt là 5 % và 1 5 % .

3



GATS dù không định nghĩa dịch vụ nhưng lại chú trọng quy định về các

phương thức dịch vụ thương mại giữa các thành viên tham gia GATS. Có 4

phương thức cung cữp dịch vụ vì mục tiêu lợi nhuận:

-



Phương thức Ì (Mode 1): Cung cữp qua biên giới, tức là dịch vụ được cung

cữp từ lãnh thổ một nước thành viên này sang lãnh thổ một nước thành viên

khác. Đặc điểm của dịch vụ này là chỉ có dịch vụ di chuyển qua biên giới

còn người cung cữp dịch vụ thì không.



-



Phương thức 2 (Mode 2): Tiêu dùng ngoài lãnh thổ, tức là người tiêu đùna

của một nước thành viên tiêu dùng dịch vụ tại lãnh thổ của nước thành viên

khác.



-



Phương thức 3 (Mode 3): Hiện diện thương mại, tức là công ty nước ngoài

thành lập chi nhánh hoặc công ty con tại nước khác để cung cữp dịch vụ ờ

nước đó.



-



Phương thức 4 (Mođe 4): Sự di chuyến của thể nhân một nước thành viên

trực tiếp cung cữp dịch vụ tại một nước thành viên khác.

Đ ể tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại hóa các hoạt động dịch vụ,



GATS yêu cầu các nước thành viên phải mở cửa cho thương mại dịch vụ với các

nguyên tắc cơ bản như nguyên tắc tối huệ quốc (MFN), nguyên tắc đối xử quốc

gia và tiếp cận thị trườna (NT), nguyên tắc minh bạch hóa hệ thống chính sách,



5



Trade Statistics 2001, wvvw.mo.org



Trần Tường Vân A14K40 - KTNT



6



Các giải pháp phát triền dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



nguyên tắc công nhận lẫn nhau, nguyên tắc tự do hóa tùng bước thương mại dịch

vụ, nguyên tắc liên quan đến các quy tắc trong nước, nguyên tắc liên quan đến

vấn đề độc quyề và đặc quyề trong cung cấp dịch vụ, ..

n

n

.

Trong các dịch vụ m à WTO



yêu cẩu các thành viên của mình thực hiện tự



do hóa có dịch vụ vận tải biển.



1.3. Khái niệm vê dịch vụ hàng hải:

ợ trên thế giới chưa thấy có một định nghĩa cụ thể nào vềdịch vụ hàng hải

do các quốc gia có các cách giải thích khác nhau vềdịch vụ hàng hải. Chúng ta sẽ

xem xét khái niệm dịch vụ hàng hải qua các khái niệm chung về dịch vụ vận tải

biển của WTO

.



và Liên minh Châu  u (EU).



TheoWTO:

Trong 12 phân ngành lớn của GATS, thì phân ngành thứ l i được GATS đề



cập tối là dịch vụ vận tải biển (GNSẠV/120- Services Sectorial Classiíication List

(phụ lục 4))

Bảng 1: Dịch vụ vận tải biển theo Danh mục phân loại các dịch vụ theo khu

vực của

Ngành



WTO

M ã tương ứng (CPC )



11. Dịch vụ vận tải

A. Dịch vụ vận tải biển

a. Vận tải hành khách



7211



b. Vận tải hàng hóa



7212



c. Cho thuê tàu (có cả thuyề viên)

n

d. Bảo dưỡng, sửa chữa tàu

e. Các dịch vụ đẩy và kéo

f. Các dịch vụ hỗ trợ cho vận tải biển



7213

8868**

7214

745



Nguồn: Danh mục phân loại các dịch vụ theo khu vực của \VTO



Trần Tường Vân A14K40 - KTNT



Các giải pháp phát triển dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



(**: chỉ dịch vụ chuyên môn tạo nên chỉ một phần của tổng chuỗi các hoạt động

phù hợp với CPC)

Nhìn bảng phân loại trên ta thấy, ngoài vận tải hành khách và vận tải hàng

hóa, các dịch vụ còn lại đều có thể coi là dịch vụ hàng hải. Các dịch vụ này chính

là một phần của dịch vụ vận tải biển, phục vụ cho quá trình vận chuyển, xếp dỡ

hàng hóa và chuyên chệ hành khách bằng tàu biển.

•



TheoEU:

Trong l ộ trình thực hiện GATS, E U đã chi tiết hóa các dịch vụ hỗ trợ cho



vận tải biển (mục f ở trên), cùng với các định nghĩa:

- Dịch vụ xếp dỡ hàng hóa: là dịch vụ thực hiện bởi các công ty xếp dỡ, kể

cả công ty điều độ kho bãi nhưng không bao gệm các dịch vụ do lực lượng công

nhân bốc xếp ở bến cảng trực tiếp thực hiện k h i lực lượng này được tổ chức độc

lập với các công ty xếp dỡ và điều độ bãi. Dịch vụ này bao gệm việc tổ chức và

giám sát quá trình:

+ xếp hàng hóa vào và dỡ hàng hóa ra khỏi tàu

+ xếp hàng hóa vào và dỡ hàng hóa ra khỏi sà lan

+ nhận hàng hoặc gửi hàng và bảo quản hàng hóa an toàn trước khi

gửi hàng hoặc sau khi dỡ hàng

- Dịch vụ đại lý hàng hải: là dịch vụ làm đại lý đại diện cho quyền l ợ i

thương mại của một hay nhiều hãng tàu trong khu vực địa lý xác định nhằm các

mục đích:

+ thay mặt hãng tàu thực hiện công việc marketing và kinh doanh

dịch vụ vận tải và các dịch vụ liên quan từ việc báo giá đến việc lập

hóa đơn, phát hành vận đơn, nhận và kinh doanh các loại dịch vụ cần

thiết, chuẩn bị chứng từ, cung cấp thông tin thương mại

+ thay mặt hãng tàu thu hệi và tiếp nhận hàng hóa khi có yêu cầu



Trần Tường Văn A14K40 - KTNT



8



Các giải pháp phát triền dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



- Dịch vụ khai báo hải quan (dịch vụ môi giới hải quan): là dịch vụ trong

đó một bén thay mặt một bên khác làm các thủ tục hải quan liên quan đến việc

xuất khẩu, nhập khẩu hoặc vận tải chở suốt của hàng hóa.

•



Khái niệm của Việt Nam

Bộ luật Hàng Hải Việt Nam năm 1990 và Bộ luật Hàng hải Việt Nam mới



sửa đổi năm 2005 đều không đưa ra định nghĩa chung về dịch vụ hàng hải, m à chỉ

đưa ra định nghĩa về một số loỗi hình dịch vụ hàng hải như đỗi lý tàu biển và môi

giới hàng hải. Luật Thương mỗi năm 1997 có vai trò điều chỉnh chung các hoỗt

động thương mỗi và dịch vụ thương mỗi cũng không đề cập đến dịch vụ hàng hải.

Trong Nghị định 10/2001/NĐ-CP quy định điều kiện kinh doanh dịch vụ hàng

hải, các hoỗt động dịch vụ hàng hải của Việt Nam bao gồm (khái niệm cụ thể về

mỗi loỗi sẽ được trình bày ở phần sau):

-



Dịch vụ đỗi lý tàu biển



-



Dịch vụ đỗi lý vận tải đường biển



- Dịch vụ môi giới hàng hải

-



Dịch vụ cung ứng tàu biển



-



Dịch vụ kiểm đếm hàng hóa



-



Dịch vụ lai dắt tàu biển



-



Dịch vụ sửa chữa tàu biển tỗi cảng



-



Dịch vụ vệ sinh tàu biển



-



Dịch vụ bốc dỡ hàng hóa tỗi cảng biển

Ngoài ra, còn có một số dịch vụ khác mới xâm nhập vào thị trường dịch vụ



hàng hải Việt Nam, đó là:

-



Dịch vụ trung chuyến container quốc tế: là dịch vụ trung chuyển container

khi container được dỡ từ tàu thủy đưa vào khu vực cảng trung chuyển trong

một thời gian nhất định và sau đó được bốc lên tàu thủy khác để vận

chuyển tới cảng khác.



Trăn Tường Vân A14K40 - KTNT



9



Các giải pháp phất triền dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



-



Dịch vụ tiếp vận (dịch vụ logistics): Logistics là một bộ phận của dây

chuyền cung ứng, tiến hành lập ra k ếhoạch, thực hiện và kiểm soát công

việc chu chuyển, lưu kho hàng hóa, cùng các dịch vụ và thông tin có liên

quan từ địa điểm xuất phát đế nơi tiêu dùng một cách hiệu quả nhằm đáp

n

ứng những yêu cẩu của khách hàng.



4



-



Dịch vụ kinh doanh vận tải không có tàu (NVOCC) :

5



+ Theo Điều 7 Nghị định 335 cùa H ộ i đửng Nhà nước nước Cộng hòa

Nhân dân Trung Hoa ban hành ngày 11/12/2001 thì người kinh doanh dịch

vụ này nhận hàng từ người gửi hàng, cấp phát vận đơn hoặc chứng từ khác

của riêng mình, thu xếp quá trình vận chuyển thông qua các hãng tàu quốc

tế và chịu trách nhiệm với khách hàng như là người chuyên chử thực sự. +

Luật M ỹ cung quy định tương tự luật Trung Quốc, trừ việc người kinh

doanh dịch vụ N V O C C phải công bố trước giá cước.

-



Dịch vụ kho bãi hàng hải; là dịch vụ thuê kho bãi để chứa hàng.

Nhìn chung, trên thế giới, ngoài các dịch vụ hàng hải nêu trên, còn có các



loại hình khác như: dịch vụ môi giới thuê thuyền viên, dịch vụ cứu hộ hàng hải,

dịch vụ thông tin hàng hải cho tàu, dịch vụ đại diện cho hội bảo hiểm P&I, dịch

vụ tư vấn hàng hải, dịch vụ bảo hiểm hàng hải, v.v ..

.



2. Vai trò của dịch vụ hàng hải:

2.1. Dịch vạ hàng hải là yếu tố không tách rời vận tải biển, hỗ trợ cho vận tải

biển phát triển

Hiện nay vận tải đường biển đường biển giữ vị trí chủ đạo trong việc phục

vụ chuyên chở hàng hóa buôn bán trên thếgiới. N ó giúp cho việc lưu thông hàng

hóa giữa các nước được dễ dàng, phục vụ đắc lực cho buôn bán quốc tế. Hàng

năm, hơn 8 0 % hàng hoa xuất nhập khẩu thế giới được vận chuyển bằng đường

4



5



Theo Hội đửng quàn trị loaistics ờ M ỹ (The Council of Logistics Management- C L M )

Tạp chí Hàng hài Việt Nam- 2004



Trần Tường Văn A14K40 • KTNT



10



Các giải pháp phát triển dịch vụ hàng hải ở Việt Nam



biển. Con số này ở Việt Nam là hơn 90%. Ngành vận tải biển không thể đáp ứng

được nhu cầu chuyên chở ngày càng tăng như vậy k h i không có sự trợ giúp của

các dịch vụ hàng hải. Không ai có thế phù nhận vai trò t ố i quan trọng cùa các

dịch vụ hàng hải đối với việc vận chuyển hàng hóa bằng đưộng biển. N ă m 2003,

số lượng hàng hóa chuyên chở bằng đưộng biển trên thế giới là 6,17 tỉ tấn, tăng

3,7% so vối năm 2002 . Đ ể thực hiện được một k h ố i lượng vận chuyển lớn như

6



thế, các chủ tàu không thể không kể đến sự đóng góp của các dịch vụ hàng hải

đối với tàu cũng như đối với hàng hóa. Bởi vì chúng ta đều biết rằng các chủ tàu

ngày nay không giống như những chủ tàu hay thuyền trưộng ngày xa xưa phải

chăm lo mọi việc từ tìm nguồn hàng rồi thu gom hàng hóa để chở cho đến k h i xếp

dỡ, giao cho ngưội nhận hàng, hay phải tự lo liệu cung ứng cho tàu biển của

mình. Ngày nay họ quản lý những con tàu cỡ hàng vạn tấn, nén không thể tự đảm

nhiệm các công việc như trên được. Còn chù hàng với hàng hóa buôn bán quốc tế

ngày càng nhiều cũng khó lòng tìm được loại tàu ưng ý m à không có sự giúp đỡ

của ngưội thứ ba- những ngưội nấm rõ thủ tục, luật lệ, tập quán, cũng như tình

hình tàu cần cho thuê và ngưội nào có hàng cần vận chuyển. R ồ i chủ tàu cũng

không thể tự đáp ứng các nhu cẩu của tàu trong suốt quá trình vận chuyển. Vì thế,

các dịch vụ hàng hải được nhìn nhận là "cánh tay phải" của vận tải đưộng biển.

Chúng ta cũng công nhận rằng, nếu một quốc gia có dịch vụ hàng hải phát

triển thì sẽ thu hút được lượng tàu lớn về các cảng trong nước, làm tăng sự cạnh

tranh giữa tàu các nước khác và nước mình, làm ngành vận tải biển trong nước

phát triển. Ngược lại, k h i ngành vận tải biển phát triển thì sẽ có tác động trở lại

đối với các dịch vụ hàng hải. Thị trưộng các dịch vụ này được mở rộng tiếp tục

phát triển cả về mặt chất và lượng.



2.2. Dịch vụ hàng hải tạo nguồn thu cho ngân sách Nhà nước



6



U N T A D - Revievv o f maritime transport, 2004



Trần Tường Vân A14K40 • KTNT



li